Lal oyunu. Him-cimlə, plastik, zərif hərəkətlərlə, söz, danışıq ışlənmədən gostərılıb.
Oyunçulara psıxolojı yardım etmək, hərəkətləri mənalandırmaq məqsədilə qara zurnadan, aşıq
musiqisindən, təbildən, cüngdən istifadə olunub.
Tənbəki oyunu. Lağlağı el oyununa bənzəyir və onun bir növü kimi xarakterizə oluna bilər.
Əsasən, kənd yerlərində oynanılan tənbəki oyununda tamaşanın əsasını camaata tanış olan, nə
vaxtsa baş vermiş konkret hadisə təşkil edir. Oyun meydançada çıxarılır. İdeyası tərbiyəvi
əhəmiyyət daşıyır, süjeti sadə olub, məzmunca didaktik ruhludur. El arasında ona t ö v b ə l ə t m ə
o y u n u da deyilib.
Kəndirbaz oyunu. Oyun keçirmək üçün çataqlanmış ıki ağacın üstünə kəndir və ya sim
çəkilir. Kəndirbaz ora çıxıb mürəkkəb hərəkətlər göstərir, qorxulu tryuklar edir. Onun yardımçısı
keçəpapaq isə yerdə kəndirbazın hərəkətlərini "təkrarlayır". Onun gülməli hərəkətləri pantomima
teatrının elementlərinə əsaslanır. Keçəpapaq tamaşaçılardan pul və ya pay yığmaq üçün yeri gələndə
gülməli lətifələr söyləyir, qısa qaravəllilər danışır.
Kəndirbaz oyunları şəhər və bazar meydanlarında, kənd yerlərində, düzəngah çəmənlikdə,
karvansaraylarda göstərilirdi.
Oyun-tamaşaların pantomim əsaslar (lal oyunu) üzərində qurulmuş çoxlu növləri var.
Teatrallıq baxımından onların daha xarakteriklərinin qısaca şərhini vermək məqsədəuyğundur.
Onların arasında ən çox yayılanı "Bağbelləmə"dir.
Onun bir və bəzən bir neçə ifaçısı olur. Oyunçu və oyunçular ifadəli və yığcam, az, lakin
plastik, mənalı hərəkətlərlə təbiətdə yaz fəslinin nəfəsi duyulanda bağın bellənməsi prosesini
göstərirlər. Zəriflik, dəqiqlik, məntiqlə, aydın ideya ilə yanaşı, Bağbelləmə oyununda mənalı və şux
gülüşün olması da vacib saydırdı.
"Kaftarkus" oyunu da pantomim jestlərlə göstərilirdi. Burada iki obraz və iki ifaçı olurdu.
Oyunçular ölünün dirilməsini, goreşənin hoqqalarını gülməli lal hərəkətlərlə çatdırırdılar.
"Kar toyu" oyununda ifaçının pantomim hərəkətlərini mütləq musiqi müşayiət edir, himcimə
üstünlük verilirdi. Oyunun adındakı məna tamaşa göstərmənin məzmun mahiyyətini təcəssüm
etdirir.
Heykəl, abidə mənası daşıyan "Mücəssəmə" lal oyununda, pantomima tamaşasında ağa və
nökərin, kəndli və mülkədarın münasibətləri üzərində qurulmuş mövzu əsasdır. Mücəssəmə sadə
süjetli, tərbiyəvi əhəmiyyətli və ifşa xarakterlidir. "Kor döyüşü"nün iki ifaçısı olur. Tamaşada, guya
görməyən iki adi adamın çox gülməli və şit hərəkətlərlə bir-birini döyməsi, onların əl, ayaq savaşı,
yaxa dartışması oyunçuların məharəti ilə göstərilir.
Lal oyununun (pantomimanın) heyvanlarla bağiı "Lökləmə", "Maral oyunu" adlı qısa
tamaşaları da var. "Maral oyunu"nda iki nəfər həmin heyvanın dərisinə və ya xüsusi tikilmiş maral
müqəvvası paltarına girərək maralın çəmənlikdə otlamasını, ilanla savaşını, balasını hansısa
vəhşinin caynağından xilas etməsini tamaşaçılara çatdırır.
"Lökləmə"də isə yük altında olan dəvənin (lök, nər, maya...) hərəkət tərzi oyunçunun
pantomim jestlərində təcəssüm tapır. Həmin oyuna "D ə v ə d a b a n ı" da deyilib.
Pantomima, lal oyunu tamaşaları həmişə qısa və lakonik süjeti, ideya məzmunu, forma
yığcamlığı ilə xarakterik olub.
Pantomima tamaşalarına ə l-q o l ö l ç m ə, işarət oyunları da deyilib. Daha çox sifət ifadələri
ilə, yəni him-cimlə göstərilən tamaşalar qaş-gözatına da adlandırılıb. Burada işvəli sifət cizgiləri,
qaş-gözü mənalı oynatına, dodaqbüzınə, üztur-şutma vərdişlərinə yiyələnmək oyunçu üçün vacib
sayılıb.
|