Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub



Yüklə 3,58 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə80/470
tarix25.12.2016
ölçüsü3,58 Mb.
#2849
növüDərs
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   470
MİLLİ DRAM TEATRI  

(1921-1931) 

 

Teatrın tamaşa hazırlamaqda, repertuar tərtibində, aktyor yaradıcılığının estetik göstəricilər 



əsasında inkişafında, rejissor sənətinin formalaşmasında müəyyən təcrübəsi vardı. Lakin teatrın 

dövlət təsisatında necə işləməsinin tam aydın olmaması, təzə ictimai formasiyanın siyasi və ideoloji 

tələblərinin qeyri-müəyyənliyi və hansı estetik prinsiplərlə səhnəyə gətirilməsinin dürüst modelinin 

hələ tapılmaması yaradıcılıq iqliminə süstlük verirdi. 

Milli Dram Teatrının yaradıcılıq simasının aydınlaşmamasının  əsas səbəblərindən biri 

kollektivin baş rejissor problemini həll edə bilməməsi idi. Qısa müddətdə Aleksandr İvanov və 

Abbasmirzə  Şərifzadə bu Kürsüdə bir-birini tez-tez əvəz edirdilər. Teatrın konseptual estetik 

yaradıcılıq məramnaməsi müəyyənləşdirilməmişdi, repertuara əsər seçimi başıpozuq halda həyata 




keçirilirdi, kollektivin oyun-ifa üslubunda qarmaqarışıqlıq vardı. Ümumi rejissor üslubu yox idi. 

Buna görə  də ötən iki ildə oynanılmış  "Əl Mənsur" (Henrix Heyne), "Olülər" (Cəlil 

Məmmədquluzadə), "Dağılan tifaq" (Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev), "Hacı Qara" və "Lənkəran 

xanının vəziri" (Mirzə  Fətəli Axundzadə), "Əmir  Əbül Üla" (Hüseyn Bədrəddin və  Məhəmməd 

Rüfət), "Otello" (Vilyam Şekspir), "İblis" (Hüseyn Cavid), "Nadir şah" (Nəriman Nərimanov), 

"Qaçaq Kərəm" (Vano Mçedaşvili), "Dəmirçi Gavə" (Şəmsəddin Sami) tamaşaları cüzi aktyor 

dəyişikliklərində, lakin demək olar təkrar rejissor təfsirində 1921-ci ildə repertuarda göründülər. 

Teatr 1921-ci ildə  Nəcəf bəy Vəzirovun "Pəhlivanani-zəmanə" (20 aprel. Rejissor Sidqi 

Ruhulla), Məmməd Səid Ordubadinin "Oktyabr inqilabı" (22 aprel. Rejissor Aleksandr İvanov), 

Süleyman Sani Axundovun "Laçın yuvası" (22 may. Rejissor Abbasmirzə Şərifzadə. Əmiraslan ağa 

- Abbasmirzə Sərifzadə, Ədil bəy - Rza Təhmasib, Cahangir - Mirseyfəddin Kirmanşahlı, Pərican - 

Şura Olenskaya), Əhməd Qəmərlinin təbdil etdiyi "Yusif və Züleyxa" (17 iyul. Rejissor Abbasmirzə 

Şərifzadə. Yusif - İsmayıl Hidayətzadə, Züleyxa - Mərziyə Davudova, Yaqub - Bağır Cabbarzadə, 

Binyamin - Aslan Tahirov, Yahuda - Möhsün Sənani), Qabriel Sundukyanın "Pepo" (26 noyabr. 

Tərcüməçi  Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Rejissorlar Sidqi Ruhulla və  Ələkbər Süheyli. Pepo - 

Sidqi Ruhulla, Kiqo - Mirzağa Əliyev, Kekel - Məxfurə Yermakova) əsərlərini tamaşaya hazırlayıb. 

Bu tamaşalarda müəyyən aktyor və rejissor nailiyyətləri olsa da, teatrın 1921-ci ildəki  ən 

maraqlı və bitkin yaradıcılıq işi Hüseyn Cavidin "Şeyx Sənan" məhəbbət faciəsinin səhnə təfsiri idi. 

Cavidin Milli Dram Teatrında tamaşaya qoyulan ikinci səhnə  əsərinin quruluşunu rejissor 

Abbasmirzə  Şərifzadə vermişdi. Tamaşanın premyerası noyabr ayının 11-də göstərilib. Tamaşada 

əsas rolları Abbasmirzə Şərifzadə və Rza Darablı (Şeyx Sənan), Yeva Olenskaya (Xumar - Tamara), 

Nataliya Lizma (Nina), Məhəmmədhəsən Atamalıbəyov (Platon), Kazım Ziya (Divanə  Dərviş), 

İsmayıl Hidayətzadə (Anton), Ələkbər Hüseynzadə (Serqo), Mərziyə Davudova (Əzra), Yunis 

Nərimanov (Özdəmir) oynayıblar. 

Baş rejissor problemi 1922-ci və 1923-cü illərdə və 1924-cü ilin yayına qədər də davam edib. 

Bu yaradıcılıq postunu Abbasmirzə  Şərifzadə, Aleksandr İvanov və Vladimir Uqryumi (Kasabov) 

tutublar. Tam peşəkarlıq səriştəsinə yiyələnə bilməmələri ucbatından onların heç biri teatrı müstəqil 

və müəyyən yaradıcılıq məramı  uğrunda çalışan fəaliyyət yoluna çıxara bilməyib. Bununla belə, 

teatr müqayisədə  fərqlənən tamaşaların oynanılmasma nail ola bilib. Bu baxımdan 1922-ci ildə 

göstərilən Jan Batist Molyerin "Zorən təbib" (5 mart. Rejissor Abbasmirzə Şərifzadə, təbdil edəni 

Əhməd Qəmərli. Təbib İlyas - Ələkbər Hüseynzadə), Nəcəf bəy Vəzirovun "Müsibəti - Fəxrəddin" 

(6 mart. Rejissor Abbasmirzə  Şərifzadə. Fəxrəddin - Xəlil Hüseynov), Fridrix Şillerin "Məkr və 

məhəbbət" (25 mart. Rejissor Abbasmirzə  Şərifzadə. Ferdinand - Abbasmirzə  Şərifzadə,  Luiza - 

Məxfurə Yermakova),  Hüseyn Cavidin "Afət" (14 aprel. Rejissor Abbasmirzə  Şərifzadə. Afət - 

Şura Olenskaya, Ərtoğrul - Abbasmirzə Şərifzadə), "Uçurum" (2 iyun. Rejissor Aleksandr İvanov. 

Gövərçin-Məxfurə Yermakova, Cəlal - Abbasmirzə  Şərifzadə), "Şeyda" (15 dekabr. Rejissor 

Aleksandr  İvanov. Məcid  Əfəndi-İbrahim Azəri,  Şeyda - Kazım Ziya və Abbasmirzə  Şərif zadə), 

Cəlil Məmmədquluzadənin "Anamın kitabı" (11 may. Rejissor Abbasmirzə Şərifzadə. Səməd Vahid 

- Kazım Ziya, Mirzə  Məhəmmədəli - İsmayıl Talıblı, Rüstəm bəy - Ağasadıq Gəraybəyli, Zəhra 

bəyim - Nataliya Lizma), Nikolay Qoqolun "Müfəttiş" (19 oktyabr. Tərcüməçi Süleyman 

Səlimbəyov. Rejissor Abbasmirzə  Şərifzadə. Xlestakov - Abbasmirzə  Şərifzadə, Qalabəyi - 

Ağasadıq Gəraybəyli, Anna Andreyevna - Mərziyə Davudova) pyeslərinin tamaşalarını misal 

çəkmək olar. 

1923-cü ildə isə teatrın yeni işləri sırasında Cəfər Cabbarlının "Aydın" (12 yanvar. Rejissor 

Aleksandr İvanov. Aydın - Abbasmirzə Şərifzadə, Gültəkin - Mərziyə Davudova), "Oqtay Eloğlu" 

(16 fevral. Rejissor Abbasmirzə  Şərifzadə. Oqtay - Abbasmirzə  Şərifzadə, Firəngiz - Mərziyə 

Davudova, Xaspolad - Kazım Ziya), Hüseyn Cavidin "İblis" (19 yanvar. Rejissor Aleksandr İvanov. 

İblis - Abbasmirzə  Şərifzadə), Anatoli Lunaçarskinin "Şahın bərbəri" (27 aprel. Tərcüməçi Hacı 

İbrahim Qasımov. Rejissor N.Tabatinski. Artistid - Rza Təhmasib,  Şah - Abbasmirzə  Şərifzadə), 



Fridrix  Şillerin "Qaçaqlar" (9 noyabr. Tərcüməçi Həsən Səbri Abdullazadə. Rejissor Aleksandr 

İvanov. Frans - Sidqi Ruhulla, Amaliya - Mərziyə Davudova, Karl - Abbasmirzə Şərifzadə), Herhart 

Hauptmanın "Elqa" ("Dəhşətli röya". 16 noyabr. Tərcümə edəni Kazım Ziya. Rejissor Aleksandr 

İvanov. Rıtsar - Cəlil Bağdadbəyov, Elqa - Mərziyə Davudova), Jan Batist Molyerin "Jorj Danden" 

(14 dekabr. Tərcüməçi Mustafa Mərdanov. Rejissor Aleksandr İvanov. Jorj Danden - İsmayıl 

Talıblı) dramlarının tamaşaları nisbətən uğurlu olub. 

Teatr 1924-cü ilin birinci yarısında repertuarını ilk növbədə ötən mövsümlərdəki təkrar-

təkrar quruluşlarda göstərən müxtəlif janrlı tamaşalar  əsasında qurub. Bununla yanaşı, indiyədək 

oynamadığı  əsərlərdən Karl Qutskovun "Uriel Akosta", Aleksandr Dümanın "Qanlı qala" ("Nel 

qülləsinin sirri"), Xalid Fəxrinin "Bayquş" dramlarını repertuarına daxil edib. 

Aleksandr  İvanov 1924-cü il fevral ayının 20-də baş rejissorluqdan çıxıb. Teatr dörd aya 

yaxın baş rejissorsuz işləyib. Afişa və proqramlarda "baş rejissor" yerinə "rejissor müavini İsmayıl 

Hidayətzadə" yazılıb. İyun  ayının 19-da isə Aleksandr Tuqanov teatra baş rejissor təyin olunub. İlin 

sonuna kimi onun orijinal quruluşunda Mirzə Fətəli Axundzadənin "Molla İbrahimxəlil kimyagər", 

Fitrətin "Hind ixtilalçıları" pyesləri tamaşaya qoyulub. Eyni zamanda o, repertuarda olan "Jorj 

Danden", "Müfəttiş",      "Şeyx Sənan", "Aydın", "Qaçaqlar", "Nel qülləsinin sirri", "Pəri cadu" 

tamaşalarını özünün yeni səhnə  təfsirində tamaşaçılara təqdim edib. Aleksandr Tuqanovun teatra 

gəlişi onun yaradıcılıq iqlimində ciddi dönüşlər yaradıb. Teatrda üslub formalaşmağa, məzmun 

dərinləşməyə, romantik və realist aktyor məktəbləri müstəqil yönlərdə inkişaf etməyə başlayıb. 

1931-ci il iyun ayının 1-də Aleksandr Tuqanov "Köhnəlik" damğası ilə baş rejissorluqdan 

uzaqlaşdırılıb və o, nəinki teatrı, hətta Azərbaycanı tərk edib. 

1925-ci ilin yayında opera truppası Milli Dram Teatrından ayrılıb və bu, teatrın forma-üslub 

axtarışlarına təkan verib. 

1921-1931-ci illər  ərzində Milli Dram Teatrı  aşağıda göstərilən yaradıcılıq vərdişlərinə 

yiyələnə bilib. 

Teatr Hüseyn Cavidi və  Cəfər Cabbarlını özünün ətrafında sıx birləşdirərək, onları  sənət 

ocağının daimi dramaturqlarına çevirib. Bununla da yeni ənənənin bünövrəsmi qoyub. 

Səhnəqrafiyanın müasir teatr prosesinin inkişafı üçün vacibliyi yaradıcılıq faktları ilə 

təsdiqlənib. Tamaşalar üçün məxsusi bədii tərtibatların hazırlanması vacib yaradıcılıq  şərtinə 

çevrilib. Teatrın ştatında baş rəssam vəzifəsi açılıb. 

Milli bəstəkarlar teatra cəlb olunublar və onlar ayrı-ayrı tamaşalara musiqilər bəstələyiblər. 

Bununla da Azərbaycan teatrında yeni sənətin bünövrəsi qoyulub və o, geniş inkişaf yolunda 

irəliləməyə başlayıb. Teatrda musiqi hissə müdiri vəzifəsi təsis edilib və tədricən kollektivin kiçik 

ansamblı orkestr kimi formalaşıb. 

Səhnə danışıqları qüsurlu aktyorlar və xüsusən özgə millətlərdən olan aktrisalar üçün 

çatışmazlıqları islah məqsədilə sistemli məşğələlər keçirilib. Truppanın texniki vərdişlərini artırmaq, 

səhnə plastikasma nail olmaq üçün trinaj-məşğələlər aparılması sistemləşdirilib. 

1926-cı ildən başlayaraq, Mirzə  Fətəli Axundzadə adına Bakı Teatr Məktəbi hər il teatrı 

ixtisaslı aktyorlarla təmin edib. Tələbələr kütləvi səhnələrə  çıxıblar. Bununla da aktyor sənətinin 

inkişafında peşəkarlığın yeni mərhələsi açılıb. 

Teatr tam truppa şəklində ilk dəfə 1930-cu ildə SSRİ miqyasında teatr olimpiadası 

keçirilməsi münasibətilə Peterburq (10-20 may), Kazan (6-15 iyun) və Moskva (22-30 iyun) 

şəhərlərində qastrolda olub. Həmin səfərdə "Zaqmuq" (Anatoli Qlebov), "Namus" (Aleksandr 

Şirvanzadə), "Hacı Qara" (Mirzə  Fətəli Axundzadə), "Od gəlini" və "Sevil" (Cəfər Cabbarlı), 

"Hamlet" (Vilyam Şekspir), "Gülən adam" (Viktor Hüqo) tamaşaları göstərilib. 

Tamaşaların hazırlanmasında quruluşçu rejissordan əlavə rejissorlar, rejissor assistentləri və 

köməkçiləri də  (Əlihüseyn Rzayev, Əliağa  Əliyev, Cəfər Cabbarlı, Rza Darablı,  İsmayıl 

Hidayətzadə) iştirak etməyə başlayıblar. 




Teatr realist dramlara, məişət komediyalarına repertuarında xüsusi yer verib. Bununla 

bərabər, monumental romantik tamaşalar yaratmağa da cəsarətlə əl atıb, bu istiqamətdə ciddi cəhdlər 

göstərib. 

Kompozisiyanın zahiri effektlərinə uymaq, monumental səciyyə tələb edən epizodlarda sözlə 

hərəkətin ayrılıqda həlli, yəni ahəngdar cazibədə uyuşmaması qüsur kimi mövcud idi. 

Aktyorların romantik ruhlu tamaşalardakı çıxışlarında zahiri pafos, boş ritorika, yöndaşların 

ünsiyyətlərində peşəkarlıq vərdişlərinin formalaşmaması ciddi çatışmazlıq kimi görünürdü. 

Cəfər Cabbarlının, Hüseyn Cavidin, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin, Mirzə  Fətəli 

Axundzadənin dram və komediyalarının tez-tez təzə quruluşlarda təqdimi  əsilində daha çox 

təkrarçılıq xarakteri daşıyırdı. Bəzən bir və ya iki ifaçının dəyişdirilməsi nəticəsində köhnə tamaşa 

premyera kimi təqdim olunurdu. 

Teatr benefis "xəstəliyindən" xilas uğrunda səylə çalışıb və istəyinə nail ola bilib. 

Haqqında söhbət gedən dövrdə teatrda Aleksandr Tuqanovla yanaşı, digər istedadlı milli 

rejissorlar da tamaşalar hazırlayıblar. Bu baxımdan Mirseyfəddin Kirmanşahlının rejissorluğunda 

göstərilən Karlo Haldoninin "Köhnə fikirlər, yaxud savadsız müəllim" (9 noyabr 1925-ci il), Hüseyn 

Cavidin "Şeyx Sənan" (19 noyabr 1925-ci il), Yusif Yulduzun quruluşunda oynanılan Əbdürrəhim 

bəy Haqverdiyevin "Köhnə dudman" (20 oktyabr 1927-cı il) və  "Baba yurdunda" (2 mart 1928-ci 

il), Maksim Qorkinin  "Həyatın dibində"  ("Yurdsuz insanlar". 21 noyabr 1927-ci il), Jan Batist 

Molyerin "Bağa qınını  bəyənməz " ("Meşşan dvoryanlıqda". 9 aprel 1928-ci il), Viktor 

Lyubomirovun "Talış  qızı" (15 aprel 1929-cu il), Hüseyn Cavidin "Knyaz" (18 may 1931-ci il), 

Əlihüseyn Rzayevin təfsirində tamaşaçılara göstərilən Hüseyn Cavidin "Şeyx Sənan" (14 yanvar 

1929-cu  il), Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər" (5 mart 1929-cu il), Cəfər Cabbarlının "Aydın" (1 

aprel 1929-cu il), Şəmsəddin Saminin "Dəmirçi Gavə" (28 noyabr 1929-cu il), Aleksandr 

Şirvanzadənin "Namus" (16 dekabr 1929-cu il), Nikolay Qoqolun "Müfəttiş" (3 mart 1930-cu il), 

Fridrix Şillerin "Qaçaqlar" (8 aprel 1930-cu il), Şəmsəddin Abbasovun "Qələbə" (12 mart 1931-ci 

il), Əliağa Əliyevin səhnə quruluşunda M.Danilovun "Qara su" (19 fevral 1931-ci il), Abbasmirzə 

Şərifzadə  və  Əsəd Tahirin "Axirəzzaman" (15 oktyabr 1931-ci il), Cəfər Cabbarlının işləməsində 

özünün "Sevil" (10 dekabr 1931-ci il) əsərlərinin tamaşaları müəyyən sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə 

diqqəti cəlb edib. 

Təzə rejissor dəsti-xətti, müəyyən təcrübəsizliklərinə baxmayaraq, ümumilikdə janr və üslub 

axtarışlarına, aktyorların yaradıcılıq imkanlarının genişlənməsinə  və  mənalı ifadə vasitələrinin 

zənginləşməsinə təkan verib. 

Teatrın aktyorlarından Abbasmirzə  Şərifzadə, Sidqi Ruhulla, Mirzağa  Əliyev, Mərziyə 

Davudova, Mustafa Mərdanov, Yeva Olenskaya, Möhsün Sənani, Rza Təhmasib, Mirseyfəddin 

Kirmanşahlı, Rza Darablı,  İsmayıl Hidayətzadə, Hacıağa Abbasov daha yüksək sənətkarlıq 

nailiyyətləri qazana biliblər. 

On ildə kollektivə xeyli azərbaycanlı aktrisa gəlib. Onların arasında sonralar şöhrət 

zirvələrinə qalxan ana-bala aktrisalar Əzizə  Məmmədova və Sona Hacıyeva da olublar. Panfiliya 

Tanailidi və  Şəms Qəmər Topuriya yenidən Tiflisdən Bakıya qayıdıblar. Truppaya gələcəyin 

görkəmli aktyorları olan Rza Əfqanlı,  İsmayıl Dağıstanlı (Hacıyev), Ağahüseyn Cavadov, Əli 

Qurbanov, Məmmədəli Vəlixanlı, Ülvi Rəcəb kimi istedadlı gənclər götürülüblər. 

Bəzən mətbuatda haqsız yerə, heç bir bədii məntiq olmadan başqa sənət ocaqları Milli Dram 

Teatrına qarşı qoyulurdu. Bununla belə, söhbət konseptual şəkildə fundamental yaradıcılıqdan 

gedəndə birincilik Milli Dram Teatrının payına düşürdü. 

 

 




Yüklə 3,58 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   470




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin