Təzə baş soğan
Istehlak üçün göndərilən, tədarük edilən təzə baş soğanın keyfiyyəti QOST
1723-86, kütləvi iaşə müəssisələrinə və pərakəndə ticarət şəbəkəsində satılmaq
üçün göndərilən baş soğanın keyfiyyəti QOST 27166-86 üzrə müəyyən edilir.
Ekspert baş soğanın dadına görə onun hansı qrupa (acı, yarımacı, şirin
soğanlar) və botaniki sorta aid olduğunu nəzərə almalıdır.
Baş soğanın quru qabığı bütöv və ya 2 sm-dən çox olmayan endə açılmış,
ikinci quru qabığı qalmaqla birinci quru qabığı boşalmış və quru saplağı 1 sm-dən
çox olmayanlar standart məhsul hesab edilir.
Ekspert baş soğanın boğaz və dib çürüməsi xəstəliyinə tutulmasına, gənə və
gövdə nematoduna fikir verməlidir. Gənə xəstəliyinə tutulmuş soğanların
zədələnmiş sulu qabığında intensiv yaşıl və sarı rəngli ləkələr əmələ gəlir.
Əgər partiya baş soğan məhsulunda gənə xəstəliyi və gövdə nematodu
olarsa, belə məhsulu göndərmək olmaz.
Təzə cücərtili baş soğanı çıxdaş etmirlər, cücərtiləri kəsir və 100% itkiyə aid
edirlər. Qeyri-standart məhsula aşağıdakılar aid edilir.
1.
Ən böyük en kəsiyinin diametri uzunsov soğanlar üçün 3 sm-dən, digər
soğanlar üçün 4 sm-dən az olan soğanlar.
2.
Mexaniki zədələnmiş soğanlar.
3.
Kənd təsərrüfatı zərərvericiləri ilə zədələnmişlər, lakin istehlaka yararlı
soğanlar.
4.
Qabığı soyulmuş soğanlar.
5.
Cücərmiş soğanlar (istifadəyə yararlı).
Tullantıya aşağıdakı soğanlar aid edilir.
1.
Soğanağı baş əmələ gətirməyən içi boş olanlar.
384
2.
Tamamilə cücərmiş soğanlar (istifadəyə yararsız).
3.
Əzilmiş soğanlar.
4.
Donmuş və donu açıldıqdan sonra əmtəə keyfiyyətini bərpa etməyən
soğanlar.
5.
Pörtülmüş (yanmış) soğanlar.
6.
Çürümüş və iy vermiş soğanlar.
Təzə ərzaq qarpızı
Təzə halda istehlak üçün tədarük edilən, göndərilən və satılan təzə
ərzaq qarpızının keyfiyyəti QOST 7177-80 üzrə müəyyən olunur. Tipik botaniki
sortuna uyğun gəlməyən formada, lakin eybəcər olmayan qarpızlar, qabığı
zədələnmiş, lakin kəsikləri dişlənməmiş qarpızlar standart hesab edilir.
Meyvəsi zəif sıxılmış qarpızlar göndərilmək üçün yol verilmir, lakin təyinat
yerində satış zamanı standart hesab edilir.
Antraknoz və digər xəstəliyə tutulmuş qarpızların göndərilməsinə icazə verilmir.
Təyinat yerində qarpızın səthində antraknozla zədələnmə müşahidə
edilərsə, lakin bu xəstəlik qarpızın ətliyinə keçməyib istehlak üçün yararlı
olarsa, onda qeyri-standart məhsul hesab edilir. Əgər antraknoz xəstəliyi çox
müşahidə edilib qarpızın ətliyinə də keçərsə, belə məhsul tullantı hesab edilir.
Qeyri-standart məhsula aşağıdakılar aid edilir.
1.
Ən böyük en kəsiyinin diametri müəyyən olunmuş ölçüdən az olan, lakin
yetişmiş qarpızlar.
2.
Bərk sıxılmış və batıq yeri olan qarpızlar.
3.
Kənd təsərrüfatı zərərvericiləri ilə zədələnmiş və qabığı xəstə qarpızlar.
Lakin bu xəstəliklər ətliyə keçməməlidir;
4.
Tam yetişməmiş, lakin istehlaka yararlı qarpızlar.
Tullantıya aşağıdakılar aid edilir.
385
1.
Çatlamış qarpızlar.
2.
Əzilmiş və sıxılmış qarpızlar.
3.
Ətliyi seliklənmiş yetişib ötmüş qarpızlar.
4.
Yemlik qarpız sortları.
5.
Ətliyi boğunuq çəhrayı və ağ olan, istehlaka yararsız qarpızlar.
6.
Daxili yumşaq hissəsi kənd təsərrüfatı zərərvericiləri və xəstəliklə
zədələnmiş qarpızlar.
7.
Çürümüş və iy vermiş qarpızlar.
Qarpızın boşaldılması zamanı zədələnmiş qarpızlar ayrıca yığılır və alıcı
təşkilatın ayağına yazılmaqla çıxdaş edilir.
Təzə qovun (yemiş)
Təzə halda istehlak üçün tədarük edilən, göndərilən və satılan təzə qovunun
keyfiyyəti QOST 7178-85 üzrə müəyyən olunur.
Tipik botaniki sortuna uyğun gəlməyən formada, lakin eybəcər olmayan
qovunlar, qabığı zədələnmiş, lakin kəsikləri dişləşməmiş qovunlar standart
hesab edilir.
Payız-qış sortları saplaqsız göndərilə bilməz. Lakin təyinat yerində saplağı
birləşən yer zədələnməmiş olarsa, belə qovunlar standart hesab edilir.
Orta müddətə yetişən və payız-qış sortlarının qabığı kobud olarsa, toxum
kamerasında yetişməmiş toxumlar ətliyə bərk birləşmiş olarsa, qeyri-standart
hesab edilir. Belə qovunlar tədarük yerində saxlanılıb yetişdirilir.
Qeyri-standart məhsula aşağıdakılar aid edilir.
1.
Ölçüsü standart göstəricidən az olanlar.
2. Bərk sıxılmış və batıq yeri olan qovunlar
386
9.3.1.3. Meyvələrin və üzümün keyfiyyətcə tədqiqinin
xüsusiyyətləri
Ekspertiza aparmaq üçün orta nümunəni və tədqiq üçün birləşmiş
nümunəni ayırmazdan əvvəl mütəxəssis daxil olmuş partiya mala bütünlüklə
aşağıdakı ardıcıllıqla baxış keçirir: Əvvəla meyvənin qablaşdırıldığı taranın
QOST-un tələbinə uyğunluğunu yoxlayır, malın markalanmasına və onun
düzgünlüyünə, o cümlədən meyvənin homoloji sortunun və əmtəə sortunun,
qablaşdırılma tarixinin və göndərən təşkilatın adının olmasına fikir verir. Sonra
məhsulun homoloji sortundan və əmtəə sortundan asılı olaraq onun
yerləşdirilməsini və yerlərin sayının sənəddə göndərilən saya uyğun olmasını
yoxlayır.
Tezyetişən təzə armud
1 sentyabra qədər tədarük edilən və təzə halda istehlak üçün satılan və
sənaye emalına göndərilən tezyetişən armudun keyfiyyəti QOST 21714-76
uyğun müəyyən edilir.
Təyinat yerində qeyri-standart meyvələrə (standartda yol veriləndən artıq)
aşağıdakılar aid edilir.
1.
Ən böyük en kəsiyinin diametri 40 mm-dən az olan (15 avqustdan sonra
göndərilən sortlar üçün), lakin yetişmiş armudlar.
2.
Səthinin
1
/
4
-dən çox hissəsinin sıxılmış, əzilmiş və dolu ilə zədələnmiş
olan armudlar.
3.
Səthinin
1
/
8
-dən çox hissəsində sağalmış qabıq zədələri, ləkə və nöqtələr
formasında dəmgil xəstəliyi olan armudlar.
4.
Eybəcər armudlar.
387
5.
Meyvə (alma) qurdu ilə zədələnmiş armudlar.
6.
Qabığı təzə zədələnmiş və ya deşilmiş, lakin istehlaka yararlı armudlar.
Tullantıya aşağıdakı meyvələr aid edilir (100%-dən artıq hesablanır).
1.
Əzilmişlər.
2.
Yetişib ötmüşlər.
3.
Çürümüşlər.
4.
Kif atmışlar.
5.
Yetişməmiş (yaşıl), istehlak üçün yararsızlar.
Gecyetişən təzə armud
1 sentyabrdan sonra tədarük edilən və təzə halda istehlak üçün satılmağa
və sənaye emalına göndərilən gecyetişən armudun keyfiyyəti QOST 21713-76
uyğun müəyyən edilir.
Təyinat yerində qeyri-standart meyvələrə (standartda yol veriləndən artıq)
aşağıdakılar aid edilir.
1.
Ən böyük en kəsiyinin diametri 40 mm-dən az olan, lakin tez yetişmiş
armudlar.
2.
Səthinin
1
/
4
-dən çox hissəsinin sıxılmış, əzilmiş və dolu ilə zədələnmiş olan
armudlar.
3.
Səthinin
1
/
8
-dən çox hissəsində sağalmış qabıq zədələri, ləkə və nöqtələr
formasında dəmgil xəstəliyi olan armudlar.
4.
Eybəcər armudlar.
5.
Meyvə (alma) qurdu ilə zədələnmiş armudlar.
6.
Qabığı təzə zədələnmiş və ya deşilmiş, lakin istehlaka yararlı armudlar.
Tullantıya aşağıdakı meyvələr aid edilir (100%-dən artıq hesablanır).
1.
Yetişməmiş, istehlaka yararsız armudlar.
2.
Əzilmişlər.
3.
Yetişib ötmüşlər.
4.
Çürümüş və kif atmışlar.
388
Təzə ərik
Tədarük edilən və təzə halda istehlak üçün satılmağa və sənaye emalına
göndərilən təzə əriyin keyfiyyəti QOST 21832-76 üzrə müəyyən edilir.
Təyinat yerində qeyri-standart meyvələrə aşağıdakılar aid edilir:
1.
Meyvə səthinin
1
/
4
-dən çox hissəsində sıxılmış, sürtülmüş və günəş yanığı
ilə zədələnmiş əriklər.
2.
3-dən çox yerdə dolu zədələnməsi olan əriklər.
3.
Meyvə qurdu ilə zədələnmişlər.
4.
Qabığı təzə zədələnmiş və ya deşilmiş, lakin istehlaka yararlı əriklər.
5.
Yetişib ötmüş əriklər (ətliyi axmayanlar).
Tullantıya aşağıdakılar aid edilir.
1.
Yaşıl, istehlak üçün yararsız əriklər.
2.
Əzilmişlər.
3.
Çürümüşlər.
4.
Kif atmışlar.
Irimeyvəli təzə gavalı və alça
Tədarük edilən və təzə halda istehlak üçün satılmağa və sənaye
emalına göndərilən təzə irimeyvəli gavalı və alçanın keyfiyyəti QOST 21920-76
üzrə müəyyən edilir.
Təyinat yerində tullantı meyvələrə aşağıdakılar aid edilir.
1.
Yaşıl rəngli istehlak üçün yararsız meyvələr.
2.
Əzilmişlər.
3.
Çürümüş və kif atmışlar.
Təzə albalı və gilas
Tədarük edilən və təzə halda istehlak üçün satılmağa və sənaye emalına
göndərilən təzə albalı və gilasın keyfiyyəti uyğun olaraq QOST 21921-76 və
QOST 21922-76 üzrə müəyyən edilir.
389
Təyinat yerində tullantı meyvələrə aşağıdakılar aid edilir (100%-dən
artıq hesablanır).
1.
Yaşıl rəngli istehlak üçün yararsız meyvələr,
2.
Əzilmişlər.
3.
Çürümüş və kif atmışlar.
Təzə süfrə üzümü
Tədarük edilən və təzə halda istehlak üçün satılmağa və sənaye emalına
göndərilən təzə süfrə üzümünün keyfiyyəti QOST 25986-83 üzrə müəyyən
edilir.
Əvvəla partiya malın qablaşdırıldığı taranın standarta uyğunluğu, markalanması
və üzümün ampeloqrafik sortunun eynicinsliyi müəyyən edilir.
Hər qablaşdırma yerində digər ampeloqrafik sort qarışığı müəyyən edildikdə,
onları ayırıb aktda müəyyən edilən sortun adı və faizlə miqdarı qeyd olunur.
Götürülmüş orta nümunədə çatlamış, giləsi bərkimiş, çürümüş və
kiflənmiş gilələri ayırmaq və onların faizlə miqdarını təyin etmək üçün hər bir
salxımı qayçı ilə kəsib (əzmədən) gilələyirlər.
Təyinat yerində qeyri-standart məhsula aşağıdakılar aid edilir (QOST-
da yol verilən miqdardan çox).
1.
Solmuş (bürüşmüş) giləmeyvələr – 1 noyabra qədər.
2.
Salxımı tam olmayanlar.
3.
Dənələnmiş gilələr.
4.
Çatlamış gilələr.
5.
Giləsi bərkimiş (gərzəngi vurmuş) gilələr.
Tullantıya aşağıdakılar aid edilir (100%-dən artıq hesablanır).
1.
Əzilmişlər.
2.
Donmuşlar.
3.
Çürümüş və kif atmışlar.
390
4.
Qurumuşlar.
Sitrus meyvələri – təzə limon, naringi, portağal
Tədarük edilən və təzə halda istehlak üçün satılmağa və sənaye
emalına göndərilən təzə portağalın (tropik ölkələrdən gətirilənlər istisna
olmaqla), naringinin və limonun keyfiyyəti uyğun olaraq QOST 4427-82, QOST
4428-82 və QOST 4429-82 üzrə müəyyən edilir.
Keyfiyyəti təyin etmək üçün orta nümunəni və ekspertiza üçün
birləşmiş nümunəni ayırmazdan əvvəl meyvələrin qablaşdırıldığı taranın,
markalanmanın və qablaşdırmanın QOST-a uyğunluğunu, mövcud
markalanmanın sənədlərdə göstərilənlərə uyğunluğu, dərəcələrə və ölçülərə görə
düzgün yerləşdirilməsi yoxlanılır.
Meyvələrin ölçüyə görə dərəcələri ən böyük en kəsiyinin diametrinə
görə xüsusi kalibirləşdirmə şablonlarının köməkliyi ilə müəyyən edilir.
Hər bir dərəcəyə aid meyvə öz ölçüsünə uyğun gələn şablondan
şaquli (dik) xətt üzrə keçməyib, üstdə qalmalıdır.
Əgər partiya mal ölçüyə görə dərəcəsi göstərilmədən daxil olubsa,
onda orta nümunə vahid partiyadan götürülür və keyfiyyətinin təyinindən alınan
nəticələr bütün partiya mala şamil edilir.
Qeyri-standart məhsula aşağıdakı meyvələr aid edilir (QOST-da yol
verilən normadan artıq).
1.
Müəyyən olunmuş ölçüdən kiçik (istehlak üçün yararlı) meyvələr.
2.
Səthin
1
/
4
-dən çox olmayan sahədə probkaşəkilli çıxıntılı, dolu zədələmiş,
cızılmış, qara göbələk və çanaqlı yastıca ilə zədələnmiş meyvələr.
3.
Zəif qəhvəyi ləkəliliklə zədələnmiş, lakin ətliyinə keçməyən meyvələr
(naringi və portağalda ən çoxu 2 sm sahədə).
4.
Tünd-yaşıl rəngli (istehlak üçün yararlı) meyvələr.
Tullantıya aşağıdakı meyvələr aid edilir.
391
1.
Yaşıl (istehlaka yararsız) meyvələr.
2.
Donmuş meyvələr.
3.
Pörtülmüş (yanmış) meyvələr.
4.
Çürümüş və kif atmışlar.
392
9.3.2. Meyvə-tərəvəzlərdə titrlənən turşuluğun təyini
Ləvazimat və reaktivlər. Su hamamı, texniki tərəzi, 250 ml-lik ölçülü
kolba, termometr, 500 ml-lik kimyəvi stəkan, qıf, filtr kağızı, 25-50 ml-lik pipetka,
titrləşdirici qurğu (ştativə bərkidilmiş cizgili büretka), 1%-li fenolftalein və ya 1%-
li timolftaleinin spirtdə məhlulu, 0,1 n qələvi məhlulu.
Işin gedişi. Təhlil üçün ayrılmış orta nümunəni sürtgəcdən keçirib
(həvəngdə də əzmək olar), texniki tərəzidə 25 q çəkib istiliyi 80
0
S olan su ilə
birlikdə itkisiz olaraq 250 ml-lik ölçülü kolbaya keçiririk. Bu zaman istifadə edilən
suyun miqdarı kolba həcminin 3/4 hissəsindən çox olmamalıdır. Kolbanı yaxşı
çalxaladıqdan sonra 80-85
0
C temperaturu olan su hamamında 30 dəq müddətində
saxlayırıq. Bu zaman kolbanı vaxtaşırı çalxalamaq lazımdır. Vaxt bitdikdən sonra
onu otaq temperaturuna qədər soyudub cizgiyə qədər distillə suyu ilə doldururuq.
Ağzını tıxacla bağlayıb qarışdırır, quru qat-qat filtrdən süzürük. Alınmış filtratda
turşuluq titrləmə üsulu ilə təyin olunur.
Bu məqsədlə filtratdan 50 ml pipetka ilə götürüb 250-300 ml-lik konusvari
kolbaya tökür, üzərinə 2-3 damla fenolftalein indikatoru əlavə edib 0,1 n NaOH
qələvisi məhlulu ilə çəhrayı rəng alınana qədər titrləyirik. Nəzərə almaq lazımdır
ki, filtratda CO
2
qazı ola bilər. Bunu ayırmaq üçün filtrat qaynayanadək qızdırılır
və qaynar filtrat titrlənir. Hesablama aşağıdakı düstur üzrə aparılır:
2
1
100
Y
g
K
Y
Y
X
⋅
⋅
⋅
⋅
=
burada, Y – titrə sərf olunan 0,1 n qələvi məhlulunun miqdarı, ml-lə;
Y
1
– nümunədən məhlul hazırlanan kolbanın həcmi, ml-lə;
Y
2
– titrləmək üçün götürülən məhlulun miqdarı, ml-lə;
g – nümunənin kütləsi, q-la.
K – müvafiq turşuya görə hesablamaq üçün istifadə olunan əmsal. Bu əmsal
alma turşusu üçün – 0,0067; limon turşusu üçün – 0,0064; şərab turşusu üçün –
393
0,0075; turşəng turşusu üçün – 0,0045; süd turşusu üçün – 0,0090 və sirkə turşusu
üçün – 0,0060-dır.
Meyvə-tərəvəzlərdə turşuluq orta hesabla faizlə aşağıdakı kimidir: albalı,
zoğal, alça, ərik – 2,5%, qarağat – 3,5%, limon – 8%, pomidor və turşəng – 1-
1,5%, alma – 0,2-0,6%, armud – 0,1-0,5%, heyva – 0,4-0,6%, şaftalı – 0,2-1,0%,
gavalı – 0,4-0,9%, üzüm – 0,6-0,7% və s.
9.3.3. Tərəvəzdə nişastanın turşu hidrolizi ilə təyini
Ləvazimat və avadanlıq. Texniki-kimyəvi tərəzi, kimyəvi stəkan, filtr
kağızı, 500 ml-lik konusvari kolba, əks soyuducu, su hamamı, 250 ml-lik ölçülü
kolba, 50 ml-lik pipetka.
Reaktivlər. Xüsusi çəkisi 1,19 olan HCl, natrium-hidroksid məhlulu,
durulaşdırılmış HCl məhlulu.
Işin gedişi. Sürtgəcdən keçirilmiş kartof nümunəsindən 2,5-3,0 q götürüb
kimyəvi stəkana keçirməli, üzərinə 50 ml soyuq su əlavə etməli və tez-tez
çalxalamaqla 1 saat müddətində saxlamalı. Sonra stəkandakı məhlul filtrdən
süzülür. Həll olan karbohidratları ayırmaq məqsədilə çöküntü 250 ml sü ilə
yuyulur. Yuduqdan sonra kolbanın dibində və filtrdə qalan maddələri 500 ml-lik
konusvari kolbaya keçirir, üzərinə 25 ml xüsusi çəkisi 1,19 olan HCl əlavə etməli
və əks soyuducu ilə birləşdirib su hamamında 0,5 saat müddətində qızdırmalı.
Sonra kolbadakı qarışıq soyudulur, məhlul natrium-hidroksid məhlulu ilə titrlənib
neytrallaşdırılır, bundan sonra əlavə 1-2 damla durulaşdırılmış HCl məhlulu əlavə
edilir ki, turş mühit yaransın. Konusvari kolbadakı məhlulu 250 ml-lik ölçülü
kolbaya keçirməli. Kolba cizgisinə qədər distillə suyu ilə doldurulur. Kolbadan
pipetka ilə 50 ml məhlul götürülür və onun tərkibindəki qlükozanın miqdarı
Bertran üsulu ilə (bax – «A» məhlulunda invert şəkərin təyini) təyin edilir.
Nişastanın miqdarını hesablamaq üçün tapılmış qlukozanın miqdarı 0,9 əmsalına
vurulur. Çünki nişastanın hidrolizi zamanı alınan qlükozanın miqdarı onun su ilə
394
birləşməsi reaksiyasında iştirak etməsi hesabına nişastanın həqiqi miqdarından
10% çox olur.
n C
6
H
10
O
5
+ nH
2
O
→ n C
6
H
12
O
6
162:180=0,9
162 18 180
Məsələ. Tədqiq üçün götürülən kartof nümunəsi 3 q-a bərabərdir.
Qlükozanın təyini üçün götürülən 50 ml məhlul 0,6 q, başqa sözlə 600 mq məhsula
bərabərdir.
6
,
0
250
50
3
=
⋅
qram, 50 ml filtratda hesablama nəticəsində tapılan
qlükozanın miqdarı 120 q olmuşdur. Onda nişastanın miqdarı aşağıdakı kimi
hesablanır:
%
18
9
,
0
20
600
9
,
0
100
120
=
⋅
=
⋅
⋅
mq
mq
Deməli, tədqiq olunan kartofun tərkibində 18% nişasta vardır. Ədəbiyyat
məlumatına görə kartofun müxtəlif təyinatı üzrə olan sortlarında 12%-dən 22%-
ə qədər nişasta olur.
9.3.4. Aşı və boya maddələrinin təyini
Suda həll olan aşı və boya maddələri tərəvəzlərin, meyvə və giləmeyvələrin
hüceyrə şirəsində olub, xoşagələn dadın və rəngin əmələ gəlməsində iştirak edir.
Kimyəvi təbiətinə görə aşı maddələri 2 qrupa bölünür: hidrolizləşən (tanin) və
kondisiyələşən (katexin).
Meyvə-tərəvəzlərin əsas orqanoleptiki göstəricilərindən biri də onların
botaniki sortuna müvafiq olan rəngidir. Onlara rəng verən boya maddələri
(piqmentlər) – xlorofil, karotinoidlər, antosianlar, xromoproteidlər və başqalarının
miqdarı və müxtəlifliyindən asılıdır. Aşı və boya maddələrinin Neybauer-Levental
üsulu ilə təyinin mahiyyəti, meyvə-tərəvəzlərdə olan aşı və boya maddələrinin turş
mühitdə KMnO
4
məhlulu ilə oksidləşməsinə əsaslanır.
Ləvazimat və reaktivlər. Texniki-kimyəvi tərəzi, çini kasa, 250 ml-lik
ölçülü kolba, su hamamı, qıf, şüşə çubuq, həvəngdəstə və ya sürtgəc, termometr, 2
395
litrlik çini kasa, kalium-permanqanat məhlulu (1 litr suda 1,333 q), indiqokarmin
məhlulu (1 litr suda 30 q), durulaşdırılmış sulfat turşusu (1:4), aktivləşdirilmiş
kömür.
Işin gedişi. Tədqiq üçün ayrılmış meyvə çini həvəngdəstədə əzilir və ya
sürtgəcdən keçirilir. Hazırlanmış nümunədən 25 q çini kasacıqda çəkib, distillə
suyu ilə qıfdan 250 ml-lik ölçülü kolbaya tökülür. Götürülən suyun miqdarı
kolbanın həcminin 3/4 hissəsi qədər olmalıdır. Itkiyə yol verilməməlidir. Kolbaya
termometr yerləşdirib onu su hamamında 80
0
C-yə qədər qızdırırıq. Sonra kolbanı
su hamamından çıxarıb, termometri su ilə yaxalayıb kolbaya keçiririk. Kolbadakı
məhlulu axar su altında otaq temperaturuna qədər soyudub, ctzgiyə qədər distillə
suyu ilə doldururuq. Kolbadakı məhlulu qarışdırıb filtrdən süzürük. 2 litr tutumu
olan çini kasaya süzülmüş filtratdan pipetka ilə 10 ml töküb üzərinə 20 ml
indiqokarmin məhlulu, 10 ml 1:4 nisbətində sulfat turşusu və 1 litr su əlavə edirik.
Kasada olan məhlulu şüşə çubuqla qarışdırıb KMnO
4
məhlulu ilə titrləyirik.
Permanqanat məhlulunu büretkadan damla-damla tökmək lazımdır. Bu zaman
rənglərin dəyişməsi tədricən olur. Daha doğrusu yaşıldan tünd göy və ya yaşılı sarı,
sonra isə sarı rəngə keçir. Əgər sonuncu damla düşərkən şüşə çubuğun ardınca
qırmızımtıl cizgi əmələ gələrsə, titrləmə qurtarmış olur. Titrləşməyə sərf olunan
KMnO
4
məhlulu tədqiq olunan məhlulun tərkibindəki aşı, boya və digər oksidləşən
maddələrin oksidləşməsinə sərf olunur.
Ikinci dəfə kiçik çini fincana pipetka ilə 10 ml filtratdan əlavə edib üzərinə
2 q aktivləşdirilmiş heyvanat kömürü tökürük. Fincanda olan qarışığı su
hamamında səthində buxar əmələ gələnə kimi qızdırırıq. Sonra filtrdən süzürük.
Süzülmə tam şəffaf filtrat alınana kimi davam etdirilir. Filtrdə qalan kömür qalığı
ən azı 5 dəfə isti distillə suyu ilə yuyulur. Alınmış filtratı iri çini kasaya töküb
üzərinə 20 ml indiqokarmin, 10 ml sulfat turşusu məhlulu və 1 litr su əlavə edib
yuxarıdakı qayda üzrə titrləyirik. 0,3163 q KMnO
4
-ın 0,4157 q tanini
oksidləşdirdiyini nəzərə alsaq, məhsulda olan aşı və boya maddələrinin faizlə
miqdarı (X) aşağıdakı düstur üzrə hesablanır:
396
(
)
3
2
1
3163
,
0
100
4157
,
0
001333
,
0
Y
g
Y
Y
Y
X
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
−
=
burada, Y – birinci titrləmə zamanı məhlulda olan bütün
oksidləşən maddələrin titrləşməsinə sərf olunan KMnO
4
məhlulunun miqdarı, ml-lə;
Y
1
– aşı və boya maddələrini adsorbsiya etdikdən sonra titrləşməyə
sərf olunan KMnO
4
məhlulunun miqdarı, ml-lə;
Y
2
– məhlul hazırlanan kolbanın həcmi, 250 ml;
Y
3
– titrləmək üçün götürülən filtratın miqdarı, ml-lə;
g – təhlil üçün götürülən məhsulun kütləsi, q-la;
0,001333 – 1 ml məhlulda olan KMnO
4
miqdarı, q-la.
Əgər 25 q məhsul götürülüb 250 ml-lik kolbada məhlul hazırlanıbsa və
filtratdan 10 ml titrləmək üçün götürülmüşsə, onda hesablama düsturu aşağıdakı
sadələşdirilmiş formaya düşür:
(
)
17519
,
0
1
⋅
−
=
Y
Y
X
Ayrı-ayrı meyvələrdə aşı və boya maddələrinin miqdarı faizlə aşağıdakı
kimidir: heyva – 0,06-0,61; zoğal – 0,6; alma – 0,025-0,27; armud – 0,015-0,17;
albalı – 0,2; ərik – 0,07; şaftalı – 0,02-0,29; gavalı – 0,4; üzümün tumunda – 2-8;
üzümün qabığında – 0,5-4.
|