MÜNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Açar sözlər: H.Cavid, Naxçıvan ədəbi mühiti, ―Ġblis‖, mif, xaos
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ключевые слова
- Açar sözlər
- Əşyalar
- Beynəlxalq İpək Yolu 150 ОНТОЛОГИЧЕСКИЕ СВЯЗИ ЭПОСА «КИТАБИ ДЕДЕ КОРКУТ» С ВЕЛИКИМ ШЕЛКОВЫМ ПУТЕМ SALĠDƏ ġƏRĠFOVA
|
Açar sözlər: H.Cavid, Naxçıvan ədəbi mühiti, ―Ġblis‖, mif, xaos ОБУЧЕНИЕ РУССКИМ ФРАЗЕОЛОГИЗМАМ В АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ АУДИТОРИИ АРИФ ЗЕЙНАЛОВ Нахчыванский Государственный Университет arifzeynal@mail.ru Среди выразительных средств русского языка особое место занимает фразеология. Различные типы устойчивых сочетаний позволяют ярко описать явление, привлечь к нему собеседника, образно оценить тот или иной факт. Русский язык обладает большим количествам фразеологизмов, придающих ему особый колорит, но затрудняющих его усвоение. При обучении студентов-азербайджанцев русскому языку большое внимание уделяется лексике, расширению словарного запаса, а одним из действенных средств обогащения лексики является изучение фразеологизмов. Tezislər 143 Фразеология была выделена в отдельную лингвистическую дисциплину в конце 40-х годов ХХ века академиком Виноградовым В.В. Он положил начало качественно новому изучению русской фразеологии. «Фразеологизмы (или фразеологические единицы языка) – это устойчивые сочетания слов, характеризуемые слитностью, нечленимостью значения, принудительностью воспроизведения в речи». Большой вклад в изучение фразеологии русского языка внесли ученые: Шанский Н.М., Палевская М.Ф., Бабкин А.М., Федоров А.И., Жуков В.П., Архангельский В.Л. Кунин А.В., Тагиев М.Т., Гусейнов Ф.Г., Мамедли А.М. и др. Работы этих ученых заложили прочный фундамент в учение о классификации фразеологизмов. Виноградов В.В. предложил принцип классификации русской фразеологии по степени семантической слитности компонентов, согласно которому наметил три типа: 1) фразеологические сращения, они немотивированны и непроизводны, эквивалентны слову, их значение никак не связано со значением компонентов и не выводится из них: очертя голову, бить баклуши, точить балясы и т.д.; 2) фразеологические единства, они также семантически неделимы и значение в них также не равно сумме значений компонентов, как и в сочетаниях первой группы: закинуть удочку, тянуть лямку, первый блин комом и т.д.; 3) фразеологические сочетания – это тип фразеологического оборота, в котором есть слова как со свободным значением, так и с фразеологически связанным: утлый челн, кромешный ад, скалить зубы и т.д. Особенностью их является то, что слова со фразеологически связанным значением могут заменяться синонимичными: скоропостижная (внезапная) смерть; расквасить (разбить) нос. Ключевые слова: фразеологи, Русский язык, семантика Beynəlxalq İpək Yolu 144 FOLKLORġÜNASLIQ NAXÇIVAN FOLKLORUNUN JANR POETĠKASI AYBƏNĠZ ƏLĠYEVA-KƏNGƏRLĠ AMEA Folklor Ġnstitutu aybeniz.kengerli@gmail.com Naxçıvan ərazisindən tapılmıĢ folklor nümunələri ən müxtəlif janrlarda öz əksini tapmıĢdır. Bunlardan mövsüm və mərasim nəğmələri, miflər, mifık inamlar, əfsanə və rəvayətlər xalqımızın bədii təfəkkürünün ən qədim dövrləri ilə çağdaĢ həyat və məiĢəti arasında sanki körpü salır, əsrlər, nəsillər arasında canlı əlaqə yaradır. Naxçıvan folklorundakı inam və sınamalar istər say, istər mövzu, istər Ģəkil, istərsə də qaynaq etibarilə çox zəngin və rəngarəngdir. Bu zəngin xəzinənin yalnız kiçik bir hissəsinə toxunduq ki, bunlar da əsasən, regional xüsusiyyətləri ilə seçilən nümünə və variantlardır. Naxçıvan özünün zəngin, rəngarəng, orjinal folklor nümunələri ilə də seçilir. XIX əsrdən baĢlayan təĢəbbüslər-bu nümunələrin toplanması və nəĢri iĢi- bü gün də davam etdirilir. Onu da qeyd edək ki, dünyagörüĢünün geniĢlənməsinin özü də hələ təfəkkürün inkiĢafı demək deyildir. Məsələn, dahilər kompüterin nə olduğunu bilmirdilər. Lakin onların təfəkkürü, XX əsrin sonunda kompüterlə fala baxdıranların və buna inanların təfəkküründən xeyli irəli getmiĢ sayılmalıdır. Deməli, inamlar və sınamalar kütləvi təfəkkürün məhsuludur və kütlə üçün nəzərdə tutulmuĢdur. Ġnam və sınamaların digər bir praktik əhəmiyyəti sırf insan psixologiyası ilə bağlıdır. Əlamətlərə, iĢarələrə inanan insan, bunların tələblərini yerinə yetirdikdə psixoloji cəhətdən sakitləĢir, arxayınlaĢır, hərəkətlərində və davranıĢında daha inamlı və qətiyyətli olur ki, bu da bir çox hallarda fəaliyətin uğurla sona çatdırılmasını təmin edir. Naxçıvan folklorundakı inam və sınamaların hamısı eyni xarakterdə deyil. Bunlardan ən qədimləri mistik səciyyə daĢıyır. Məsələn, «qurd ağzı bağlamaq» ən qədim mistik-totemik təsəvvürlərlə bağlıdır və islamdan öncəki dövrlərlə əlaqədardır. Burada oxunan əfsun, bu əfsunun oxunma tərzi də qam-Ģamam mərasimini çox xatırladır. Açar sözlər: Naxçıvan, folklor, animistik inam, sınama, qadağan və tabular, kütlə təfəkkürü, mistik- fəlsəfi dünyagörüĢü Tezislər 145 AZƏRBAYCAN FOLKLORU ƏRTOĞROL CAVĠDĠN TƏDQĠQATLARINDA GÜLBƏNIĠZ BABAXANLI Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi huseinjavid@gmail.com Azərbaycan mədəniyyəti tarixində bir ulduz kimi parlayıb tez də sönən Ərtoğrol Cavid çoxyönlü istedadı ilə diqqəti çəkməkdədir. O, həm atası dahi Hüseyn Cavid kimi Ģair, həm müəllimləri dahi Üzeyir bəy Hacıbəyli və Bülbül kimi istedadlı musiqiĢünas, bəstəkar, həm də öz dövrünün böyük ümidlər verən musiqi və folklor tədqiqatçısı olmuĢdur. Etnoqrafiya sahəsində də Ərtoğrolun xüsusi bilik və qabiliyyətinin olduğunu söyləmək üçün hazırda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Hüseyn Cavidin Ev Muzeyində saxlanılan, həm özünün, həm də baĢqa yoldaĢlarının topladığı çoxsaylı folklor materialları haqda tədqiqat iĢləri əsas verir. Atası Hüseyn Cavid kimi fəlsəfi dünyagörüĢün daĢıyıcısı olan Ərtoğrol Cavid yaĢının və təcrübəsinin az olmasına baxmayaraq məĢğul olduğu elm və sənət sahələrində heyrətamiz bir erudisiya göstərmiĢ və lakonik qeydlərində peĢəkar, böyük ümidlər bəxĢ edən tədqiqatçı alim olduğunu sübuta yetirmiĢdir. Buna görə də biz Ərtoğrol Cavidin çoxyönlü fəaliyyətinin bütün yönlərinə, onun təkraredilməz Ģəxsiyyətinə bir daha toxunmayaraq yalnız Hüseyn Cavidin Ev Muzeyində saxlanan materiallar əsasında onun folklorĢünaslıq irsinin bəzi cəhətlərinə iĢıq tutmaqla kifayətlənəcəyik. Bu zəngin xəzinə gənc tədqiqatçı tərəfindən rəyləĢdirilərək öz qiymətini almıĢdır. Bunların arasında xalqın içərisindən toplanmıĢ nağıllar, dastanlar, müxtəlif janrları əhatə edən aĢıq poeziyası örnəkləri, bayatılar, laylalar, holavarlar, oxĢamalar, xalq mahnıları, muğam mətnləri, oyun havaları, toy və yas mərasimlərinin təsviri və s. folklor, etnoqrafiya materialları vardır. Bunlardan 34 xalq mahnısı nota salınmıĢdır ki, bu da mədəni sərvətlərimizi gələcək nəsillərə çatdırmaq istiqamətində Ərtoğrol Cavid tərəfindən atılmıĢ ilk addım və böyük xidmətdir. Materialların böyük bir qismini xalqımız arasından toplanmıĢ nağıl və dastanlar, aĢıq poeziyası örnəkləri təĢkil edir ki, Ərtoğrol Cavid bu sahədə də öz erudisiya və biliklərini həmin folklor materiallarına yazdığı rəylərdə və onlar haqqında söylədiyi elmi-tənqidi fikirlərdə yüksək səviyyədə ifadə etməyə nail olmuĢdur. Gənc alim həmin materialları yalnız dar bir xronoloji çərçivədə deyil, tarixi-didaktik perspektivdə nəzərdən keçirməyə və qiymətləndirməyə üstünlük verir ki, bu da Ərtoğrol Cavidin Azərbaycanın zəngin folklor irsinə mücərrəd bir anlayıĢ kimi deyil, tarix boyu hərəkətdə olan və gənc nəsillərin vətənpərvərlik ruhunda, milli-mənəvi dəyərlərə hörmət ruhunda tərbiyəsi Beynəlxalq İpək Yolu 146 yönündə necə böyük əhəmiyyət daĢıya biləcəyini sayıq bir vətəndaĢ kimi anlayaraq təbliğ etməyə çalıĢır. Hüseyn Cavidin Ev Muzeyində saxlanan və ―Azərbaycan qeyri-maddi mədəniyyəti və Ərtoğrol Cavid‖ adlı 10 cildli nəĢrlə oxucuların istifadəsinə verilən folklor materiallarının bir qismi orijinaldır, bir qisminin variantları çap olunub; ancaq onlar əsas etibarilə bir də ona görə qiymətlidir ki, onları böyük Cavidlər nəslinin istedadlı nümayəndələrindən biri olan Ərtoğrol Cavid bu gün də əhəmiyyətini itirməyən elmi aparatura ilə təmin edib. Bütün bu materialların və onlara yazılmıĢ Ərtoğrol Cavid rəylərinin, elmi fikirlərinin əyani folklor materialları kontekstində çağdaĢ oxucuya çatdırılması, zənnimizcə, müstəqil respublikamızda gedən ədəbi-mədəni inkiĢafın göstəricilərindən biri və Cavidlər irsinə verilən qədirĢünaslıq örnəyi olacaqdır. Respublikanın rəhbərliyinin, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, YUNESKO-nun və ĠSESKO-nun xoĢməramlı səfiri, Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın sevgi və diqqətlə həyata keçirdikləri qayğı nəticəsində artıq Azərbaycan muğamı və Azərbaycan aĢıq yaradıcılığı YUNESKO tərəfindən bəĢəriyyətin qeyri-maddi mənəvi sərvətləri siyahısına daxil edilmiĢdir. Bunu da söyləmək xoĢdur ki, 10 cildlik nəĢrə daxil olan materialların əksəriyyəti məhz mədəni irsimizin bu iki qoluna aiddir və onların nəĢri bu baxımdan təkcə ölkəmiz üçün deyil, bütün bəĢəriyyət üçün, baĢqalarının mədəniyyətinə hörməti öz mədəniyyətinə hörmətin təsdiqi kimi qəbul edən xalqlar və insanlar üçün əhəmiyyət daĢıyır. Açar sözlər:folklor, mahnı, nağıllar, dastan, aĢıq NUH HAQQINDA ƏFSANƏLƏRĠN YAYILMA SAHƏLƏRĠ, SÜJET VƏ OBRAZLARI SEYFƏDDĠN RZASOY AMEA Folklor Ġnstitutu seyfeddin_rzasoy@mail.ru Nuh peyğəmbər haqqında əfsanələrə Azərbaycanın bütün folklor mühitlərində rast gəlinir. Lakin onlar Azərbaycanın qədim diyarı Naxçıvan və onun ətrafındakı bölgələrdə daha çox yayılmıĢdır. Naxçıvan folklor mətnlərində Nuh adı çox məĢhurdur. Bölgənin yer-yurd adları, dağları, müxtəlif təbii- coğrafi obyektlərinin bir çoxu Nuhu yada salır. Nuh peyğəmbərin adı burada, ümumiyyətlə, Naxçıvan torpağının yaranması ilə əlaqələndirilir. Heç təsadüfi deyildir ki, M.Cəfərli bölgənin xalq yaradıcılığını «Nuhdan və mifdən baĢlanan Naxçıvan folkloru» kimi səciyyələndirmiĢdir. Nuhla bağlı Azərbaycan əfsanələrini ümumiləĢdirdikdə onların vahid obraz-süjet kompleksini təĢkil etdiyini görürük. Əfsanələr üçün səciyyəvi olan obrazlar aĢağıdakılardır: Tezislər 147 İnsanlar: Nuh peyğəmbər, Nuhun oğlu, qızı, qarı; Dini varlıqlar: Ģeytan; Heyvanlar: ilan, it, eĢĢək, siçan, kəsəyən; Quşlar: qaranquĢ, göyəçin, qarğa, ağ quzğun, boz sərçə, toyuq; Həşəratlar: mozalan; Təbiət obyektləri: Ağrı dağı, Gəmiqaya, Ġnandağ (Ġlandağ) Kəmki dağı, Qısırdağ, Baladağ, QaranquĢ yaylağı, Nuhdaban; Əşyalar: gəmi, cəhrə, təndir; Stixiyalar: sel, su, daĢqın, tufan. Sözü gedən əfsanələrin süjeti aĢağıdakı motivlərdən təĢkil olunur: DaĢqın haqqında xəbər; Gəminin düzəldilməsi; Qarının yaddan çıxması; Gəmidəki macəralar; Torpaq axtarıĢı; Nuhun ad verdiyi Naxçıvan dağları; Yeni həyatın baĢlanğıcı. Açar sözlər: Nuh peyğəmbər, folklor mühiti, mif, əfsanələr, Ağrı dağı, Gəmiqaya, Ġnandağ NAXÇIVAN EPĠK FOLKLORUNDA HƏDĠSLƏRĠN YERĠ RÜSTƏM KAMAL AMEA Folklor Ġnstitutu kamalrustam@mail.ru Y.Lotman deyirdi ki, hər mədəniyyətin tipini, yaddaĢ tipini müəyyən nitq janrları Ģərtləndirir. Biz ―nitq janrları‖nı həm folklor anlamında, həm də M.M.Baxtinin nitq janrları nəzəriyyəsi kontekstində qəbul edirik. Nitq janrları canlı ünsiyyət prosesində yaranan sabit deyim tipləridir. Hər bir folklor janrı həm də etnik stereotiplərin ifadəsidir. Naxçıvan folklor mühitində elə nitq janrları var ki, onun yaddaĢını, davranıĢ əxlaqını daha üstün ifadə edir. Rəvayətlər və əfsanələrin janr hüdudlarının sürüĢkənliyi struktur çevikliyi ilə bağlıdır. Naxçıvan rəvayət və əfsanələrinə mənəvi dünyagörüĢün ifadəsi kimi baxmaq gərəkdir. Folklor çərçivəsində mif, nağıl, rəvayət və əfsanənin janr fərqini müəyyənləĢdirmək cəhdləri müsbət nəticələr vermir. Rəvayətlər, əfsanələr və hədislər mifopoetik təfəkkürdən tarixi təfəkkürə keçid mərhələsini əks etdirən sakral zaman ilə tarixi zaman arasında yer tutur. Bu mətnlərdə zamanın iĢarəsi, əbədiyyətin simvolu var. Naxçıvan hədislərinin nağıllarla tipoloji oxĢarlığı gələcəkdə elmi araĢdırmaların mövzusu ola bilər. Hər iki janrın ümumi kompozisiya formulunu Beynəlxalq İpək Yolu 148 belə vermək olar: ilkin ziyankarlıq – qəhrəmanların cavab hərəkətləri – xilas, pozulmuĢ nizamın bərpası. Nağıl və hədis üçün iki motiv vacibdir: yol motivi və möcüzə motivi. Hər iki janrda ölüm motivi üstün mövqeyə malikdir, sadəcə hər biri ölümü fərqli Ģərh edir. ―Folklorda müsbət qəhrəmanlar doğulurlar, ancaq heç vaxt ölmür, yalnız mənfi qəhrəmanlar ölür‖ (V.Propp) Hədislərdə, dini düĢüncədə ölümə, əbədi həyata giriĢ kimi yenidən doğulma olaraq baxılır. Hədislərdə və nağıllarda möcüzə motivi mövcuddur. Folklor üçün möcüzə təbiidir və tamamilə adi bir haldır (V.Propp). Bu ondan irəli gəlir ki, folklorda adi real gerçəklik yoxdur. Ancaq hədislərdə gerçəklik öz gücünü saxlayır. Hədislər iki mikrostrukturun- tarix və metatarixin qarĢılıqlı əlaqəsindən, simvolundan yaranmıĢ mətnlərdir: həm qutsal zamanı- mif məkanını, həm də tarixi təhkiyənin zaman- məkanını ifadə edir. Açar sözlər: Naxçıvan, Y.Lotman, hədis, epik folklor, ənənə MƏKANIN XÜSUSĠ SEMANTĠKASI (Naxçıvan mətnləri əsasında) RAFĠQ BABAYEV ―Naxçıvan‖ Universiteti babayev_1953@mail.ru Ġnanclardakı məkan hüdudlarını, imkanlarını, funksiyasını ənənə formalaĢdırır. Bu ümumilikdə məkan adı ilə iĢarələnsə də, mətnlərdə xüsusiləĢir, nəticədə sinonimik cərgə yaradır. Bu gərgə isə təsəvvürlər sistemini əks etdirir. Miqyasına görə inanclarda ən iri məkan kimi o dünya ilə bu dünya qeydə alınır. Bu dünyada olanlar o dünyada olanlar o dünyada olacaqları Ģərtləndirir. Məkanın biri olmasa mətn öz bütövlüyünü itirər. Bu məkanın biri ölümlə, digəri isə həyatla bağlıdır. Bu müstəvidə bu dünyanı səbəb məkan, o biri dünyanı nəticə məkanı adlandırmağa əsas verir. Belə ki, bu dünyadakı modelləĢdirilmiĢ hərəkət o biri dünyadakı hərəkəti modelləĢdirir. Ġnanclardakı ikinci böyük məkan vahidi bu dünyadır. Ta qədimlərdən yerə, məkana münasibət türk xalqlarında müxtəlif ənənələrlə formalaĢıb. Məkanın adlandırılmasının fərqli modelləri ortaya çıxıb. Ağacsız yerlərə ―Ak yer‖, çöllərə ―Çöliğ yer‖, meĢələrə ―bukli yer‖, eləcə də ―iç yer‖, ―taĢ yer‖ deyilməsi inanclarda məkanın fəallaĢdırılmasında yardım göstərib. Qədim türklərdə Acun Dünya deməkdir. Dünyanın hakimi Acucı, adamlar isə Acunluk adlandırılmıĢlar. Bütün bunların izləri inanc mətnlərində yaĢayır. Açar sözlər: inanc, məkan, Acun, Acunluk, model. Tezislər 149 NAXÇIVAN ƏRAZĠSĠNDƏKĠ PROTOTÜRK TAYFA ADLARININ YARANMASINDA QƏDĠM TÜRK MĠFĠ FĠRUDĠN RZAYEV AMEA Naxçıvan Bölməsi firudinrzayev@gmail.com Bütöv Azərbaycan, eləcə də Naxçıvan ərazisində yaĢamıĢ prototürk tayfalarının adlanma ənənəsi indiyədək Azərbaycan və türk alimləri tərəfindən ətraflı araĢdırılmamıĢdır. Bu yazıda qədim Naxçıvan ərazilərində yaĢamıĢ As, Türük, Naxər, Kassi, Kuti, Hürrü və s. tayfaların inanclarının onların adlanmasındakı yeri mənbə və mifik məlumatlara əsasən araĢdırılmıĢdır. Biz As tayfa adına hələ m.ö.VI əsrdə rast gəlirik ki, bu m.ö. IV minillikdə ―Ares‖ adlı türk tanrı adından yaranmıĢdır. Tayfa bu adı Ər+As sonralar isə As+ər kimi öz adında yaĢatmıĢdır. Lakin bu tanrı adı rus ideologiyası ilə qaynaqlarda ―m.ö. II minillikdən qabaq‖- olaraq qeyd edilməklə bu qədim tarix gizlədilmiĢdir. Biz eyni siyasi oyuna türk tayfalarının mifindəki tanrı adında da təsadüf edirik. Öncə rus, fars siyasəti türkləri ərazilərimizdə eramızın IV-XI əsrlərində gəlmə tayfalar kimi göstərmiĢ, S.KlyaĢtornı, V.LivĢiç, V.Radlov, V.ġot, N.Biçurin A.BernĢtem və b. türk əraziləri mədəniyyətlərini ―türkdilli‖ xalqlar mədəniyyəti kimi verərək Türk tayfa adını çəkməmiĢ və onun mifoloji inanclarını da kiçik, azlıqda olan xalqlara aid etmiĢlər. V.Bartold, S.Teplouxov qədim türk runi yazılarındakı mifik inancımızı oradan uzaqlaĢdırmaqla m.ö. IV- III minilliklər Mitan və türükkü tüklərinin Tork tanrı adını da türklərə aid etməmiĢ, bu sözü kitablara ―ermənilərin babası‖ və ―tanrısı‖ kimi daxil etmiĢlər. Naxçıvan ərazisində yaĢamıĢ prototürklərlə bağlı coğrafi adlar arealında yer alan Ares, Tork, Tourki, KaĢĢu, Harbe, ġuxi, Kamulda, Sax, Kimmeriy, Yeuci, Nuh kimi mifik tanrı adlarının izahları qədim dövrlərlə səsləĢir. Linqvistik təhlilər zamanı türk tanrı adlarını daĢıyan oykonimlərin həm də prototürk tayfa adları olması və m.ö. VI-I minilliklərdə mövcudluğu yeni elmi nəticələr əldə etməyə imkan verir. Açar sözlər: Ares, Tork, Tourki, KaĢĢu, Harbe, ġuxi, Kamulda, Sax, Kimmeriy, Yeuci, Nuh . Beynəlxalq İpək Yolu 150 ОНТОЛОГИЧЕСКИЕ СВЯЗИ ЭПОСА «КИТАБИ ДЕДЕ КОРКУТ» С ВЕЛИКИМ ШЕЛКОВЫМ ПУТЕМ SALĠDƏ ġƏRĠFOVA AMEA Ədəbiyyat Ġnstitutu salidasharifova@yahoo.com Современная наука рассматривает миф не только как явление культуры (философии, фольклора, литературы и т.д.), но и как важный инструмент социального управления и политики. С одной стороны миф используется как важный инструмент для конструирования национального самосознания, а с другой стороны путем подмены мифов (в основном аборигенные мифы заменяются на мифы западной цивилизации) транснациональные силы формируют унифицированное социально-политическое пространство. Не случайно, что традиция изучения мифа в контексте социологии и политологии заложена именно Н. Макиавелли, основоположника Real politik. Медийное и информационное пространство наполнено образцами New Age, построенными на базе европейских мифов. На этом фоне имеет место как перевод незападных мифов на периферию информационного пространства, так их дискредитация. Не избежал этой участи дастана «Китаби Деде Коркут». Дрезденская и Ватиканская рукописи эпоса долгое время оставались «неразгаданными». В коллективной памяти народов Причерноморья и Средней Азии дастан «Китаби Деде Коркут» фиксировался лишь на подсознательных уровнях, только отдельные фрагменты были сохранены в фольклоре. Первые исследования дастана «Китаби Деде Коркут» относятся лишь к рубежу 18-19 века, когда отдельные части дастана привлекли внимание немецких авторов Якоба Иогана Рейске и Фридриха фон Дитца. Народы-наследники Великого шелкового пути получили текст дастана лишь в 1978-1985 годах, когда Дрезденская рукопись была доставлена в Турцию вместе с сокровищницей наместника Османской империи в Ширване. До сих пор не устранены подозрения, что существуют части дастана «Китаби Деде Коркут», которые намеренно не скрываются Западом в хранилищах. В СССР до «хрущевской оттепели» исследование и популяризация эпоса было негласно ограничено. Столь настороженное отношение к дастану «Китаби Деде Коркут» связано с тем, что в данном эпосе конструируется многосторонний онтологический мир народов региона, как эпохи Античности, так и Средневековья. Онтологический мир, который охватывает бытие народов Причерноморья и Средней Азии, внесших свой вклад в развитие мировой цивилизации. Tezislər 151 Согласно общепринятой позиции считается, что легендарного Коркут можно относить к 9 веку, а формирование самого эпоса к 13-15 векам. Однако некоторыми исследователями «Китаби Деде Коркут»а поднимается проблема о присутствии в текстах значительного количества элементов, свидетельствующих о более древнем характере как художественного времени самого эпоса, так и периода появления эпоса. «Китаби Деде Коркут» получил широкое распространение именно в период, когда Чингисханом был воссоздан Великий шелковый путь. Завоевания Чингисхана позволили на полтора столетия обеспечить единый режим контроля на практически всем протяжении евразийских торговых путей со стороны единой империи, а после смерти Чингисхана и со стороны расколовшихся частей империи. Однако художественное время эпоса нас относит к другим периодам. С одной стороны это 2 век до нашей эры, когда древнекитайский чиновник Чжан Цянь отправился с дипломатической миссией вдоль сквозной трансевразийской магистрали, ставшей основой для Великого шелкового пути. А с другой стороны художественное время эпоса соотносится с 6-9 веками, когда крупные государственные образования развернули борьбу за доминирование на Великом шелковом пути. Хотелось бы отметить, что согласно историкам 14 века Айбеку ад-Давадари и Фазлуллаху Рашидаддину Коркуд жил в 7 веке, а значит и формирование эпоса в большей части можно связать с этим периодом. 1993 году в Брюсселе была проведена конференция, которая инициировала программу международного сотрудничества в области транспорта между ЕС и странами-партнерами Восточной Европы, Южного Кавказа и Центральной Азии ТРАСЕКА (Транспортный коридор Европа-Кавказ-Азия). По маршруту и исторической значимости ТРАСЕКА представляет собой современную реинкарнацию Великого шелкового пути, объединив основную массу государств Причерноморья и Средней Азии. Примечательно, что такие страны как Россия и Китай не являются членами ТРАСЕКА, предпринимают шаги по воссозданию собственного варианта Великого шелкового пути. Евразийский проект России и «Экономический пояс Шелкового пути» Китая являются по факту конкурирующими. Дискурс нового Великого шелкового пути оказывает влияние на культуру стран региона, подталкивая деятелей культуры к созданию новых произведений. В качестве примера можно привести готовящийся к показу в 2016 году документальный фильм «Новый Шелковый путь», который расскажет о странах, которые связывал легендарный маршрут. К сожалению, в основе большинства работ лежат либо европейский подход, либо китайский подход к культурной составляющей Великого шелкового пути. В качестве примера можно привести фильм 2014 года Рубена Гини Beynəlxalq İpək Yolu 152 «Андин. Хроники Армянских Путешествий». В этом фильме грубо искажены исторические события формирования и функционирования Великого шелкового пути. Мероприятия по рецепции причерноморского и среднеазиатского понимания Великого шелкового пути сегодня носят фрагментарный характер. Национализация «Китаби Деде Коркут»а отдельными народами не позволяет раскрыть значение этого мифа для современника. Если раньше «Китаби Деде Коркут»а представлял отображение в виде мира единого евразийского мира, по которому проходила глобальная транспортная артерия, то сегодня «Китаби Деде Коркут» все чаще воспринимается как некий артефакт культуры, отдаленный от современных реалий. Перед нами стоит острая задача оживить «Китаби Деде Коркут», в том числе посредством создания серии произведений в рамках New Age. При этом основной акцент должен делаться не на влияние эпоса «Китаби Деде Коркут» на национальную культуру и национальное самосознание народов Евразии, а на интеграционном онтологическом значении сюжета и проблематики дастана «Китаби Деде Коркут». Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|