MÜNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Açar sözlər: iqtisadi sistem, sahibkarlıq, biznes və investisiya mühiti MÜSTƏQĠLLĠK DÖVRÜNDƏ AZƏRBAYCANDA TURĠZMĠN
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
|
Açar sözlər: iqtisadi sistem, sahibkarlıq, biznes və investisiya mühiti MÜSTƏQĠLLĠK DÖVRÜNDƏ AZƏRBAYCANDA TURĠZMĠN ĠNKĠġAFI ĠSRAFĠL CƏFƏROV Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ormanss@mail.ru Bu gün müstəqil Azərbaycanda siyasi və sosial-iqtisadi həyatın bütün sferaları kimi, turizm sahəsi də davamlı və sürətli inkiĢaf dövrünü yaĢayır. Ölkənin turizm potensialı dünyaya tanıdılır, mövcud turizm potensialının beynəlxalq aləmdə tanınması, turistlərin Azərbaycana çoxsaylı səfərlərinin təĢkili, turizmin müxtəlif növlərinin inkiĢaf etdirilməsi, normativ– hüquqi aktların qəbul edilməsi, turizm sahəsində kiçik və orta sahibkarlığın inkiĢaf etdirilməsi, müasir turizm infrastrukturunun yaradılması sahəsində məqsədyönlü iĢlər görülməkdədir. Müstəqillik dövründə turizm sahələrində aparılan struktur islahatları ilə yanaĢı mahiyyət etibarilə strateji əhəmiyyət kəsb edən yeni fəaliyyət istiqamətləri müəyyən edilmiĢdir. Onlardan da biri turizm siyasətinin həyata keçirilməsində respublikanın qabaqcıl elmi qurumları ilə əməkdaĢlıq əlaqələrinin yaradılması və bunun vasitəsilə sahənin inkiĢafında elmin iĢtirakının təmin edilməsidir. Bu baxımdan turizm sahəsində elm və təhsilin təĢkili və inkiĢaf etdirilməsi müstəqillik dövründə Azərbaycan dövlətinin prioritet istiqamətlərindən biri olmuĢdur. Belə ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının turizm sahəsinin, habelə turizm təhsilinin sürətli inkiĢafını təmin etmək məqsədilə 2006-cı ildə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə Azərbaycan Turizm Ġnstitutu və Mingəçevir Turizm Kolleci yaradılmıĢdır. Müstəqillik dövründə ölkəmizin mövcud turizm potensialının beynəlxalq aləmdə tanıdılması, Azərbaycana çoxsaylı turist səfərlərinin təĢkili, turizmin müxtəlif növlərinin inkiĢaf etdirilməsi, normativ-hüquqi aktların qəbulu, turizm sahəsində kiçik və orta sahibkarlığın inkiĢafı, müasir turizm Beynəlxalq İpək Yolu 34 infrastrukturunun yaradılması və ixtisaslı kadrların hazırlanması sahəsində bir çox mühüm tədbirlər həyata keçirilmiĢdir. 2002-ci ildə "Azərbaycan Respublikasında turizmin inkiĢafına dair 2002-2005-ci illər üçün Dövlət Proqramı"nın Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən təsdiq edilməsi nəticəsində beynəlxalq arenada Azərbaycan turizminin təĢviqi istiqamətində müəyyən nailiyyətlər qazanılmıĢdır. Çoxtərəfli əməkdaĢlıq münasibətlərinin qurulması və inkiĢaf etdirilməsinin turizm siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri olduğunu nəzərə alaraq Azərbaycan dövləti dünyanın aparıcı təĢkilatları ilə səmərəli əməkdaĢlıq əlaqələri qurmuĢ, fəal surətdə turizm sahəsində həyata keçirilən beynəlxalq proqramlara qoĢulmuĢdur. Bunun nəticəsi olaraq Azərbaycan 29 ölkə ilə turizm sahəsində əməkdaĢlıq haqqında hökumətlərarası saziĢ bağlamıĢ, ölkəmizin turizm potensialının beynəlxalq arenada tanınmasında mühüm irəliləyiĢə nail olunmuĢ, iĢtirak etdiyimiz beynəlxalq turizm sərgilərinin sayı artmıĢ və coğrafiyası geniĢlənmiĢdir. Son 5 il ərzində Azərbaycan müxtəlif ölkələrdə keçirilən beynəlxalq turizm sərgilərində iĢtirak etmiĢ, respublikamızın turizm potensialı 66 beynəlxalq sərgidə nümayiĢ olunmuĢdur. Hər il Bakı Ģəhərində "AĠTF" beynəlxalq turizm sərgisi keçirilir. Bu sərgidə iĢtirak edən xarici ölkələrin coğrafiyası geniĢlənir və turizm Ģirkətlərinin sayı ildən-ilə artır. 2010-cu ildə iĢtirakçı ölkələrin sayı 32-yə, Ģirkətlərin sayı isə 120-yə çatmıĢdır. Azərbaycanın turizmin inkiĢafı sahəsində əldə etdiyi ən böyük nailiyyətlərdən biri də qıĢ turizm növlərinin inkiĢaf etdirilməsi məqsədilə Qusar rayonunda dağlıq ərazidə ən müasir standartlara cavab verən "ġahdağ QıĢ-Yay Ġdman-Turizm Kompleksi" inĢa edilməsidir. Ölkə rəhbərliyinin turizmə göstərdiyi xüsusi diqqətin baĢqa bir məntiqi nəticəsi 2011-ci ilin Azərbaycanda Turizm ili elan edilməsi ilə bağlıdır. Göründüyü kimi, Azərbaycan öz müstəqilliyinə qovuĢduqdan sonra bazar iqtisadiyyatına keçidlə bağlı ilk illərdə böyük məhrumiyyətlərlə qarĢılaĢmasına baxmayaraq, sosial-iqtisadi həyatın bütün sahələrində olduğu kimi turizm sahəsində də mühüm nailiyyətlər əldə etmiĢdir və bu nailiyyətlər gələcəkdə daha böyük uğurlar üçün münbit zəmin yaratmıĢdır. Açar sözlər: turizm, iqtisadiyyat, sahibkarlıq, turizm infrastrukturu Tezislər 35 AZƏRBAYCANIN ĠXRAC POTENSĠALININ ARTIRILMASINDA NEFT STRATEGĠYASININ ROLU ZAKĠR MƏMMƏDOV ―Naxçıvan‖ Universiteti Zek722@box.az Son illər dünyada gedən iqtisadi proseslərin, nəhəng enerji və nəqliyyat layihələrinin təĢəbbüskarı və fəal iĢtirakçısına çevrilmiĢ Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq aləmə inteqrasiyası getdikcə sürətlənir, ölkəmizin Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatındakı rolu əhəmiyyətli dərəcədə artır. Belə ki, 2014-cü il Azərbaycanın neft strategiyası üçün bir sıra əlamətdar hadisələrlə zəngin olmuĢdur. Bu baxımdan ölkəmizin neft sənayesinə böyük həcmli investisiyaların qoyulması və müasir texnologiyaların tətbiqinin nəticəsi olan ―Qərbi Çıraq‖ platformasının istismara verilməsini qeyd etmək olar. Yanvarın 28-də ―Azəri-Çıraq-GünəĢli‖ yataqlar blokunun tammiqyaslı iĢlənməsi proqramı çərçivəsində inĢa olunmuĢ yeni unikal platformadan ilkin neftin hasilatına baĢlanmıĢdır. Heç Ģübhəsiz, bu əlamətdar hadisə müasir neft tariximizin növbəti uğuru kimi qiymətləndirilməlidir. ―Qərbi Çıraq‖ platforması dənizin 170 metr dərinliyində quraĢdırılmıĢdır və onun layihə gücü gündəlik 25 min ton xam neft və təxminən 8 milyon kubmetr qaz hasil etmək potensialına malikdir. Bu platformadan ildə təxminən 8,2 milyon ton neft və 2,8 milyard kubmetr qaz hasil ediləcəkdir. Hasilata baĢlamıĢ və yeni texnologiyalar üzərində inĢa edilmiĢ bu platforma gələcəkdə hələ uzun illər boyunca dünya səviyyəli qurğu kimi Azərbaycanda neft hasilatının həcminin sabit səviyyədə saxlanılmasını təmin edəcəkdir. Adıçəkilən platformadan hasilat il ərzində digər öncəqazma quyuları iĢə düĢdükcə artacaq. 2014 -cü ildə BTC vasitəsilə ixrac olunmuĢ təqribən 34,8 milyon ton (262 milyon barrel) xam neft Türkiyənin Ceyhan limanından 362 tankerlə dünya bazarına göndərilmiĢdir. Bütövlükdə isə 1768 kilometr uzunluğunda olan BTC boru kəməri ilə 2006-cı ilin iyun ayından indiyədək təxminən 2,1 milyard barrel və ya 280 milyon ton xam neft ixrac olunmuĢdur. Xatırladaq ki, ―Azəri-Çıraq-GünəĢli‖ layihəsi çərçivəsində ölkə üzrə neft hasilatı təqribən 5 dəfəyə yaxın artaraq 1997-ci ildəki 9 milyon tondan 2014-cü ildə 41,9 milyon tona çatmıĢdır. Ölkəmizdə ən yüksək illik neft hasilatı isə 2010-cu ildə qeydə alınmıĢdır. Belə ki, həmin il Azərbaycanda 50,7 milyon ton neft çıxarılmıĢdır ki, bu da ölkəmizin neft sənayesinin tarixində rekord göstərici hesab olunur. Bütövlükdə isə ötən illər ərzində ―Azəri-Çıraq-GünəĢli‖ yataqlar blokundan təqribən 376 milyon ton neft və 100 milyard kubmetrə yaxın səmt qazı hasil edilmiĢdir. Azərbaycan neftinin dünya bazarlarına çıxarılmasında xüsusi yer tutan Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac boru kəmərinin istismara verilməsindən Beynəlxalq İpək Yolu 36 doqquz ilə yaxın vaxt ötür. Əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, 2014-cü ildə də uğurlu fəaliyyətini davam etdirən bu kəmərlə bağlı əsaslı xərclərə 0,1 milyard dollar, əməliyyat xərclərinə isə 0,2 milyard dollar vəsait yönəldilmiĢdir. Hazırda kəmərin gündəlik ötürmə gücü 1,2 milyon barrel təĢkil edir. 2014-cü ildə BTC vasitəsilə ixrac olunmuĢ təqribən 34,8 milyon ton (262 milyon barrel) xam neft Türkiyənin Ceyhan limanından 362 tankerlə dünya bazarına göndərilmiĢdir. Yeri gəlmiĢkən, ötən ilin avqust ayında BTC səhmdarları Türkiyənin Ceyhan terminalından 2 milyardıncı barrel nefti yola salmıĢlar. Artıq 15-ci ildir ki, ―Azəri-Çıraq-GünəĢli‖ layihəsinin iĢtirakçıları ―mənfəət nefti‖ndən gəlir əldə edirlər. Məlum olduğu kimi, 1999-cu il dekabrın 29-da Azərbaycanın ―mənfəət nefti‖ ilk dəfə olaraq xarici bazarlara çıxarılmıĢdır. 2014-cü ildə isə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fonduna neft və qazın satıĢından 12 milyard 319,8 milyon manat vəsait daxil olmuĢdur. Göründüyü kimi neft strategiyası Azərbaycanın ixrac potensialını getdikcə artırır. Neft və qazın satıĢından əldə olunan gəlirlər isə ölkəmizin iqtisadi qüdrətinin daha da artmasına və xalqımızın həyat səviyyəsinin yaxĢılaĢmasına geniĢ imkanlar yaradır. Açar sözlər: Avropanın enerji təhlükəsizliyi, ―Azəri-Çıraq-GünəĢli‖, Dövlət Neft Fondu, Bakı-Tbilisi-Ceyhan MÜSTƏQĠLLĠК DÖVRÜNDƏ AZƏRBAYCAN RESPUBLĠКASINDA VERGĠLƏRIN YARANMASI VƏ ĠNКĠġAF TARĠXĠ ĠSMAYIL BAĞIROV ―Naxçıvan‖ Universiteti baqirovismayil@mail.ru Vergilər müəyyən edilmiĢ qanun çərçivəsində təsərrüfat subyektlərindən və əhalidən dövlət tərəfindən alınan icbari ödəniĢlərdir. Vergilərin tarixi bəĢəriyyətin tarixi qədər qədimdir. Vergilər dövlətin maliyyə ehtiyatlarının yaradılmasının əsas mənbəyi olmaqla, min illərdir ki, mövcuddur. Onlar dövlətin təĢəkkül tapdığı və cəmiyyətin siniflərə bölündüyü andan iqtisadi münasibətlərin zəruri elementinə çevrilmiĢlər. Azərbaycan Respubliкasının müstəqilliк dövründə vergi sistemi 1991 - 1992-ci illərdən baĢlayaraq təĢəккül tapmıĢdır. Vergi münasibətlərinin hüquqi tənzimlənməsi təcrübəsinin оlmaması, qanunvericiliyin hazırlanması üçün ayrılmıĢ vaхtın az оlması, ölкədəкi iqtisadi və sоsial böhran оnun təĢəккül tapmasına bilavasitə öz təsirini göstərmiĢdir. Ölкənin vergi sisteminin qısa müddət ərzində qurulmasını zəruri edən əsas Ģərtlərdən biri də 1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliк əldə etməsi nəticəsində büdcənin gəlir hissəsini fоrmalaĢdırmaq zərurəti idi. Tezislər 37 Azərbaycan Respublikasının vergi sistemi müstəqilliyimiz elan edildikdən sonra, 1991 ci ilin sonu 1992 ci ilin əvvəllərində təĢəkkül tapmağa baĢlamıĢdır. Bu təĢəkkül prosesini 3 mərhələyə ayırmaq olar: 1-ci mərhələ 1991-1992-ci illəri əhatə edir. Bu mərhələdə əsasən gəlirlərə və xərclərə qoyulan vergilər haqqında qanunlar qəbul edilmiĢdir. 1991 ci ilin dekabrında ―Əlavə dəyər vergisi‖ və ‖Aksizlər‖ haqqında, 1992 ci ilin iyununda ―Hüquqi Ģəxslərin mənfəətindən və gəlirlərin ayrı-ayrı növlərindən vergilər‖ və ―Fiziki Ģəxslərdən gəlir vergisi‖ haqqında,1992 ci ilin ortalarından baĢlayaraq respublikanın müstəqil vergi xidməti orqanı formalaĢmağa baĢladı. 1992-ci il 21 iyul tariхdə qəbul edilmiĢ «Dövlət vergi хidməti haqqında» Azərbaycan Respubliкasının Qanunu dövlət vergi хidməti оrqanlarının struкturunu, оnların hüquq və vəzifələrini müəyyən etdi. 2-ci mərhələdə 1993-1996-cı illəri əhatə əhatə edir. Bu mərhələdə əsasən bazar iqtisdiyyatının tələblərinə uyğun olaraq bir sıra yeni vergi növləri haqqına qanunlar qəbul edilmiĢ, onların normativ-hüquqi bazası yaradılmıĢdır. BaĢqa sözlə 1993-cü ilin fevralında ―Torpaq vergisi‖, 1995-ci ilin martında ―Əmlak vergisi‖ və ―Mədən vergisi‖, 1996-cı ilin dekabrında ―Dövlət yol fonduna vergilər‖ haqqında qanunlar qəbul edilmiĢ, vergi qanunlarının tətbiqi ilə bağlı təlimatlar, əsasnamələr iĢlənib hazırlanmıĢdır. 3-cü mərhələ 1996-cı ilin sonu 2000-ci il də daxil olan dövrü əhatə əhatə edir. Bu mərhələdə əsasən cəmiyyətdə və iqtisadiyyatda baĢ verən keyfiyyət dəyiĢikliklərindən asılı olaraq əvvəlki mərhələdə qəbul edilmiĢ qanunların təkmilləĢdirilməsi istiqamətində iĢlər aparılmıĢ, müvafiq vergi qanunlarında dəyiĢikliklər və düzəliĢlər edilmiĢ, Resppublika Prezidenti H.Əliyev tərəfindən Respubliкa Nazirlər Кabinetinin 1998-ci ilin nоyabr ayında кeçirilmiĢ geniĢ iclasında ölкənin Vergi Məcəlləsinin qısa müddətdə hazırlanaraq qəbul оlunması Respubliкa höкumətinə, iqtisadi оrqanların rəhbərlərinə ən vacib vəzifə кimi tapĢırıldı. Оdur кi, 1999-cu ilin iyun ayından etibarən qanunvericiliк bazasının təкmilləĢdirilməsi məqsədilə Vergi Məcəlləsinin layihəsinin hazırlanması vergi sistemində aparılan islahatların ən priоritet istiqaməti hesab edildi və bu vəzifənin yerinə yetirilməsi üçün geniĢ tədbirlər prоqramı həyata кeçirilməyə baĢlanıldı. Respublika Vergilər Nazirliyinin Maliyyə Nazirliyi və digər iqtisadi orqanlarla birgə həyata keçirdiyi məqsədyönlü fəaliyyəti nəticəsində, qısa müddətdə beynəlxalq standartlara və eyni zamanda ölkənin iqtisadi Ģəraitinə uyğun sənədin — Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin layihəsi hazırlandı, Respublika Milli Məclisində bir neçə oxunuĢda müzakirə edildi və daha da təkmilləĢdirilərək 2000-ci ilin iyul ayında qəbul оlundu. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin imzaladığı 11 iyul 2000-ci il tarixli "Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə minməsi və bununla bağlı hüquqi tənzimləmə məsələləri haqqında" Azərbaycan Respublikasının Beynəlxalq İpək Yolu 38 Qanunu ilə Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsi təsdiq edildi və onun 2001-ci ilin yanvar ayının 1-dən qüvvəyə minməsi nəzərdə tutuldu. Vergi Məcəlləsinin qəbul edilməsi ölкədə vergitutma prоsesini tənzimləyən nоrma və qaydaları sistemləĢdirməyə imкan verdi. Vergi Məcəlləsi qəbul edilənə qədər vergitutmanın vahid qanunvericiliк və nоrmativ bazası yох idi, ölкədə bu sahədə yüzlərlə nоrmativ sənəd fəaliyyətdə idi. Vergi Məcəlləsinin qüvvəyə minməsi ilə bütün bu aкtlar öz hüquqi qüvvəsini itirmiĢ оldu. Mütəхəssislərin, iĢ adamlarının, beynəlхalq maliyyə qurumlarının Azərbaycan Respubliкasının Vergi Məcəlləsi haqqında rəyi оndan ibarətdir кi, Vergi Məcəlləsi, ölкədə yaradılmıĢ vergi mühiti azad sahibкarlıq üçün geniĢ imкanlar yaradır və hazırda Respubliкada biznesin, sahibкarlığın inкiĢafı üçün vergi qanunvericiliyində, bütövlüкdə vergi sistemində ziddiyyət və maneçiliк yохdur. Belə кi, Azərbaycan Respubliкasının Vergi Məcəlləsinə 2002-ci ildən, 2015-ci ilə kimi hər il əlavə və dəyiĢiкliк edilmiĢdir. Bu isə respubliкanın vergi sistemində оnun təкmilləĢdirilməsi istiqamətində iĢlərin bu gün də davam etdirildiyini bir daha təsdiq edir. Belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, həyata keçirilən kompleks islahatlar nəticəsində vergilərin toplanmasında son illərdə yaranmıĢ geriliyin aradan qaldırılmasına nail olunmuĢ, dövlət büdcəsinə daxilolmaların artmasına müsbət təsir göstərmiĢdir. Bütün bunların nəticəsində, Azərbaycanda sabit vergi sistemi yaradılmıĢıdır. Açar sözlər: iqtisadi münasibətlər, vergilərin yaranması, vergi sistemi “BÖYÜK ĠPƏK YOLU”NUN NAXÇIVANIN SAHĠBKARLIĞINDA ROLU XƏYAL HEYDƏROV ―Naxçıvan‖ Universiteti xeyal14@yahoo.com Müasir dövrümüzdə ―Böyük Ġpək Yolu‖nun bərpasına dair ilk addımlar hələ 1991-ci ildə atılmıĢ, 1993-cü ildən etibarən isə bu sahədə əməli iĢlər görülməyə baĢlanmıĢdır. Belə ki, 1993-cü ilin mayında ―Avropa-Qafqaz-Asiya Transqafqaz nəqliyyat dəhlizi‖ proqramı qəbul olundu ki, bunun da davamı kimi 1998-ci il sentyabrın 7-8-də ümummilli lider Heydər Əliyevin təĢəbbüsü ilə Bakıda ―Böyük Ġpək Yolu‖ beynəlxalq konfrans keçirildi. Konfransda 32 ölkənin və 13 beynəlxalq təĢkilatın nümayəndə heyətləri iĢtirak etmiĢdir. Qeyd etməliyik ki, Azərbaycanın çox zəngin xammal ehtiyatı və intellektual potensialı, Avropadan Asiyaya uzanan yolda əlveriĢli coğrafi mövqeyi onun dünya birliyində nüfuzunun güclənməsinə imkan verir. TRASEKA proqramı çərçivəsində nəzərdə tutulan Avropa ilə Asiya arasında körpü rolunu oynayan Tezislər 39 ―Böyük Ġpək Yolu‖nun bərpası, həmçinin Avropa, Qara dəniz, Xəzər dənizi və Asiya regionlarında təbii ehtiyatlardan istifadəyə və qarĢılıqlı faydalı əməkdaĢlığa hər zaman kömək edəcəkdir. Ümumiyyətlə ―Böyük Ġpək Yolu‖nun bərpası və ġərq-Qərb enerji dəhlizinin yaranması XXI yüzilliyin qlobal tarixi hadisələrindəndir. Avropa və Asiyanın mərkəz hissəsində yerləĢən və 34-dən artıq dövlətin ərazisindən keçərək onları birləĢdirən bu yolun əhəmiyyəti ölçüyə gəlməzdir. 25 ildən artıqdır ki, Muxtar Respublika blokada Ģəraitindədir. Buna baxmayaraq müasir texnologiyalarla təchiz olunmuĢ yeni sənaye müəssisələrinin yaradılması, sənayenin infrastruktur təminatının yaxĢılaĢdırılması sənaye məhsulunun dinamik artımını təĢkil etmiĢdir. Ġxrac yönümlü məhsulların dünya bazarlarına rahat Ģəkildə çıxarılması üçün alternativ marĢrutdan da istifadə nəzədə tutulur. Bu layihə Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin inĢasıdır. Belə ki, Ermənistanın Azərbaycana məlum təcavüzü nəticəsində paytaxt Bakını Naxçıvanla birləĢdirən quru nəqliyyat kommunikasiyaları bağlanmıĢdır. SərniĢin daĢınmaları əsasən hava nəqliyyatının, yük daĢınmaları Ġran və Türkiyədən keçməklə avtomobil nəqliyyatının üzərinə düĢmüĢ, tarixi dəmir yolu xətti isə regional və tranzit daĢınmalardan kənarda qalmıĢdır. Ona görə də Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti layihəsi ilə bağlı növbəti plan Qarsdan Naxçıvana ayrıca bir dəmir yolu qolunun çəkilməsini də aktual bir məsələyə çevirir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin iĢə düĢməsi Azərbaycan iqtisadiyyatına o cümlədən Muxtar Respublika iqtisadiyyatına öz müsbət təsirini göstərəcəkdir. Açar sözlər: Naxçıvan, sahibkarlıq, ―Böyük ipək yolu‖, Bakı-Tbilisi- Qars BEYNƏLXALQ ƏLAQƏLƏRĠMĠZĠN ĠNKĠġAFINDA HEYDƏR ƏLĠYEV FENOMENĠ (AZƏRBAYCAN-YAPONĠYA ƏLAQƏLƏRĠ ƏSASINDA) GÜLNAR YUNUSOVA AMEA Ədəbiyyat Ġnstitutu gulnar1340@yahoo.com.tr ġərqi Asiyanın Azərbaycanla sıx münasibətlər və geniĢ əməkdaĢlıq əlaqələri yaratmıĢ ikinci fəal dövləti uzaq ġərqdə güclü dövlət olan, ən qədim dövrlərdən dünya miqyasında öz yeri, mövqeyi ilə tanınan Yaponiyadır. Ġpək yolunun tarixi ticarət yolları Yaponiya, Çin, Hindistan, Monqolustan, Ġran, Özbəkistan, Tacikistan, Azərbaycan və digər ölkələrdən keçmiĢdir. Bu baxımdan Azərbaycan və Yaponiya arasındakı qədim tarixə malik əlaqələr iki dövlət arasındakı münasibətlərin daha da möhkəmləndirilməsinə və geniĢləndirilməsinə yardımçı olmuĢdur. Uzun müddət Yaponiya ilə gərgin Beynəlxalq İpək Yolu 40 münasibətləri olan SSRĠ, nəhayət, 1956-cı ilin oktyabrında bu ölkə ilə diplomatik münasibətlər yaratdı. Həmin münasibətlərin müxtəlif sahələr üzrə bərpasını təzahür etdirən birgə bəyannamə imzalandı ki, bu bəyannamə Azərbaycan-Yaponiya əlaqələrinin dirçəldilməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərdi. Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra Yaponiya dövlətimizlə əməkdaĢlığa baĢlayan ilk dövlətlərdən biri olmuĢdur. Yaponiya Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini 28 dekabr 1991-ci ildə tanımıĢ, iki ölkə arasında diplomatik əlaqələr isə 7 sentyabr 1992-ci ildə qurulmuĢdur. Xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin Yaponiyaya ilk rəsmi səfəri iki dövlət arasındakı əlaqələrin demokratik prinsiplər əsasında yenidən qurulmasına önəmli töhfə vermiĢdir. Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev Yaponiyanın BaĢ naziri Ryutaro HaĢimotonun dəvəti ilə 24-28 fevral 1998-ci ildə Yaponiyada ilk dəfə rəsmi səfərdə olmuĢdur. Yaponiyanın Tokio və Kioto Ģəhərlərini əhatə edən səfər çərçivəsində Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev bu ölkənin imperatoru əlahəzrət Akihito, baĢ nazir HaĢimoto, hökumətin bir çox üzvləri, o cümlədən bu ölkənin çoxsaylı investorları, iĢ adamları ilə görüĢüb danıĢıqlar aparmıĢdır. Məruzədə ulu öndərimizin tarixi hadisə kimi qiymətləndirilən sözügedən səfərinin təfsilatları, bu səfər zamanı imzalanmıĢ yeddi əsas sənəd geniĢ Ģəkildə iĢıqlandırılacaqdır. Məhz bu səfər nəticəsində ölkələrimiz arasındakı ikitərəfli münasibətlərin siyasi, iqtisadi, mədəni və digər sahələrdə qarĢılıqlı maraq əsasında inkiĢaf etdiyi göstəriləcəkdir. Açar sözlər: Azərbaycan, Azərbaycan-Yaponiya əlaqələri, əməkdaĢlıq, beynəlxalq aləm NAXÇIVAN ġƏHƏRĠNĠN ĠPƏK YOLU ĠLƏ ĠQTĠSADĠ-MƏDƏNĠ ƏLAQƏLƏRĠ NURLANƏ BEYBUDOVA Naxçıvan Dövlət Universiteti nurlana.89@bk.ru Böyük Ġpək Yolu adlanan və tarixən ölkələr və xalqlar arasında iqtisadi, ticarət və mədəni əlaqələrin həyata keçirilməsində müstəsna əhəmiyyəti olan bu yolun keçdiyi ərazilərdən biri də ġərqlə Qərb arasında mühüm məntəqə sayılan və Azərbaycanın qədim zamanlardan inkiĢaf etmiĢ mədəniyyət, ticarət və sənətkarlıq mərkəzlərindən olan Naxçıvan ərazisidir. Yaxın ġərqin ticarət mərkəzləri ilə Cənubi Qafqazı, Orta Asiyanı və Uzaq ġərq ölkələrini əlaqələndirən əsas karvan yollarından biri Naxçıvan ərazisindən keçmiĢdir. Naxçıvan bölgəsi nəinki Azərbaycan, eləcə də Cənubi Qafqaz üçün çox mühüm Tezislər 41 coğrafi-strateji mövqedə yerləĢən ərazidir. Bunu vaxtilə bu ərazidən keçən beynəlxalq ticarət yollarının aktiv fəaliyyəti ilə daha aydın izah etmək olar. Tədqiqatlar və hazırki zamanda yerləĢdikləri coğrafi mövqe də təsdiq edir ki, bu Ģəhərlər, əsasən, ərazidən keçən mühüm ticarət yollarının üzərində yerləĢmiĢlər. Bu Ģəhərlərin bəzisi yarandıqdan sonra ticarət və sənətkarlıq mərkəzinə çevrilsə də, bəzilərinin yaranmasında Ģəhərin salındığı ərazidən keçən ticarət yollarının mühüm rolu olmuĢdur. Qədim və orta əsr müəlliflərinin əsərlərində verilən məlumatlar da təsdiq edirlər ki, Ģəhərlər, əsasən, ərazidən keçən ticarət yollarının üzərində salınmıĢ, ticarət və sənətkarlıq mərkəzləri kimi inkiĢaf etmiĢlər. Bu yol üzərində yerləĢən yaĢayıĢ yerləri və qəbir abidələrində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı külli miqdarda baĢqa ölkələrdən gətirilən avadanlıq (pullar, bəzək əĢyaları, silahlar, möhürlər, metal və gil qablar, fil sümüyü və rəngli daĢlardan hazırlanan fiqurlar və sair) tapılmıĢdır. Ticarət yolları üzərində daĢınan mallar dəyərinə görə müxtəlif əmtəələrin adı ilə simvolizə olunurdu. Tarixi mənbələrdə ―ipək‖, ―çay‖, ―baharat‖, ―ətriyyat‖, ―ĢüĢə‖, ―Həcc‖ yolu və sair kimi adlandırılan karvan yolunun ən iĢlək qollarından biri uzun müddət ġərq və Qərb ölkələrinin böyük maraqla qarĢıladıqları Naxçıvan duzunun da daĢındığı Duz yolu olmuĢdur. Naxçıvan sənətkarlarının hazırladıqları zərif parçalar, zinət əĢyaları, incə naxıĢlı ağ qablar, keramika məmulatları, duz, mis, pambıq, taxıl, quru meyvə, balıq və sair məhsullar Azərbaycanın digər Ģəhərlərinə, qonĢu Cənubi Qafqaz regionlarına və Yaxın ġərq bazarlarına aparılırdı. Naxçıvanın əlveriĢli coğrafi mövqeyi, zəngin təbii ehtiyatları, Ģəhərin əsrlər boyunca ölkənin həyatında mühüm rol oynaması ona yenidən inkiĢaf üçün zəmin yaratmıĢdır. Təsadüfi deyil ki, ġərqin ən qədim Ģəhər mədəniyyət mərkəzlərindən olan Naxçıvan Ģəhərinin yaranmasının baĢlıca amilləri yerli coğrafi, iqtisadi və mədəni zəminlə əlaqədar olmuĢdur. Naxçıvanda olan qədim tarixi memarlıq abidələrimiz yüksək zövq və ustalıqla bərpa olunmuĢdur ki, bunların da bir çoxu vaxtilə Böyük Ġpək Yoluna xidmət edən abidələr siyahısındadır. Bunlar sırasında Xanəgah Memarlıq Kompleksi, Naxçıvanın orta əsr körpüləri, Əlincə qalası, Naxçıvanqala möhtəĢəmliyi ilə seçilir. Naxçıvanda Böyük Ġpək Yoluna birbaĢa xidmət edən bu tarixi abidələrin dünya əhəmiyyətli abidələr siyahısına salınması elmi və məntiqi baxımdan bölgəmizin daha geniĢ Ģəkildə təbliğinə Ģərait yarada bilər. Naxçıvan bütün tarixi dövrlərdə Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi kimi onun tarixi taleyini birgə yaĢamıĢdır və yaĢamaqda davam edir. Erməni iĢğalları nəticəsində Naxçıvanın Azərbaycanın digər torpaqlarından ayrı salınması, 90-cı illərin əvvələrindən baĢlayaraq Muxtar Respublikanın ermənilər tərəfindən blokadaya alınması, onu böyük çətinliklərlə üz-üzə qoymuĢdur. Lakin uzun Beynəlxalq İpək Yolu 42 sürən ağır blokada Ģəraiti Naxçıvanın və naxçıvanlıların iradəsini qıra bilməmiĢ, əksinə daha da mətinləĢdirmiĢdir. Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|