4. Oddiy bo„ymadoron. Tisyachelistnik obiknovenniy (Achillea millefolium L.).
Bo„ymodaron bo„yi 80 sm yetadigan ko„p yillik o„t o„simlik. O„simlik tog„ yon
bag„irlarida, o„rmon chetlari, quruq o„tloqlarda, qir, yo„l yoqalari va bog„larda o„sadi.
Tibbiyotda bo„ymodaronning yer ustki qismidan foydalaniladi. Uning tarkibida K, S,
vitaminlari karotin, efir moyi, achchiq va boshqa moddalar bor. Efir moyi xamazulen va boshqa
terpinoidlardan tashkil topgan.
Ibn Sino bo„ymodaron yer ustki qismidan tayyorlangan qaynatmani shamollaganda, bosh
og„rig„ida, bachadon yarasida, buyrak tosh va boshqa kasalliklarda tavsiya qilgan.
Xalq tabobatida o„simlikning yer ustki qismidan tayyorlangan damlama yoki qaynatma
turli qon oqishlarda (qon tupurish, qon aralash ich ketish, bavosil kasalliklarida) qon
to„xtatuvchi hamda ishtaha ochuvchi dori sifatida ishlatiladi. Bu dorilardan yana bosh og„rig„ini
212
qoldiruvchi, siydik haydovchi vosita sifatida hamda o„pka sili va me‟da- ichak kasalliklarini
davolashda foydalaniladi. Bo„ymodaron gulining kukuni asalga qorib yeyilsa, gijjalar tushadi.
Tibbiyotda bo„ymodaron o„simligining yer ustki qismidan tayyorlangan damlama va
suyuq ekstrakt me‟da -ichak kasalliklarini davolashda hamda ishtaha ochuvchi, qon oqishini
to„xtatuvchi dori sifatida ishlatiladi.
O„simlikning yer ustki qismi qon ketishi to„xtatuvchi, ishtaxa ochuvchi va me‟da ichak
kasalliklarida ishlatiladigan yig„malar tarkibiga kiradi.
5. Ikki uyali gazanda. Chayono„t. Krapiva dvudomnaya (Urtica dioica L.).
Gazanda bo„yi 150 sm gacha yetadigan achituvchi tuklar bilan qoplangan ko„p yillik o„t
o„simlik.
O„simlik asosan nam yerlarda - suv bo„ylarida, bo„tazorlarda, axoli yashaydigan joylarda
keng tarqalgan. Asosan Rossiyaning yuvropa qismida, Uzoq Sharqda va Markaziy Osiyoda
uchraydi.
Tibbiyotda gazanda bargidan foydalaniladi. Tarkibida K, S, V2 vitaminlari, karotin, ko„p
miqdorda xlorofil va boshqa moddalar bor.
Abu Ali ibn Sino chayono„t o„simligi mevasini nafas qisish kasalligini davolash uchun,
bargini esa qon to„xtatuvchi va surgi dori sifatida ishlatgan.
Xalq tabobatida o„simlik bargidan tayyorlangan damlama, qaynatma yoki barg kukuni
ko„krak og„rig„i, bod, isitma, bezgak, nafas qisishi, burun va og„izdan qon oqishi va bavosil
kasalliklarini davolashda hamda balg„am ko„chiruvchi, siydik haydovchi dori sifatida
qo„llaniladi.
Gazanda bargi tarkibidagi biologik faol moddalar yig„indisining farmakologik ta‟siri
asosan uning tarkibidagi vitaminlarga va temir tuzlariga bog„liq. Ular qon ivishini tezlashtiradi
(K va S vitamlari) va eritrotsitlar ishlab chiqarilishi oshiradi. Bundan tashqari, bachadon
qisqarishini jonlantiradi, o„t haydaydi va yara bitishini tezlashtiradi.
Qon to„xtatuvchi yig„malar tarkibiga kiradi.
6. Jag„-jag„. Pastushya sumka obiknovennaya (Capsella bursa pastoris Medic.).
Jag„-jag„ bo„yi 60 sm yetadigan bir yillik o„t o„simlik. O„simlik asosan aholi yashaydigan
yerlarda, yo„l yoqalarida, o„tloqlarda, begona o„t sifatida ekinlar orasida o„sadi.
Tibbiyotda jag„-jag„ o„simligining yer ustki qismidan foydalaniladi. Uning tarkibida K, S
vitaminlari va boshqa moddalar bor.
Xalq tabobatida jag„ - jag„ o„simligi yer ustki qismidan tayyorlangan damlama va
qaynatma me‟da, o„pka kasalliklarida, burundan qon ketganda uni to„xtatuvchi, qon bosimini
tushiruvchi, ko„ngil aynishini bosuvchi va peshob xaydovchi dori sifatida qo„llaniladi.
Tibbiyotda jag„ - jag„ o„simligining yer ustki qismidan tayyorlangan damlama
va suyuq ekstrakt tug„ruqdan keyin va bachadon kasalliklarida qon ketishini to„xtatuvchi dori
sifatida ishlatiladi.
7. Zirk. Barbaris (Berbyeris L.).
Tibbiyotda zirkning 2 turidan dorivor o„simlik sifatida foydalaniladi: Amur zirki-
barbaris amurskiy (Berberis amurensis), oddiy zirk-barbaris obiknovenniy (Berberis vulgaris L.).
Zirk turlari bo„yi 1,5 -2 m ga yetadigan tikanli bo„ta. Ular cho„l, o„rmon-cho„l zonalarida o„sadi.
Tibbiyotda zirk bargi va ildizidan foydalaniladi. Ular tarkibida protoberberin guruhiga
kiradigan berberin (asosiy alkaloid) va boshqa alkaloidlar bor.
Tibbiyotda zirk turlari bargidan tayyorlangan nastoyka ginekologiya amaliyotida
bachadon mushaklari tonusini kuchaytiruvchi, qon ketganda qon to„xtatuvchi, qon bosimini
pasaytiruvchi dori sifatida qo„llaniladi. Ildizidan ajratib olingan berberin - berberin sulfat
surunkali gepatit, xoletsistit va o„t-tosh kasalliklarini davolashda o„t haydovchi dori vositasi
sifatida qo„llaniladi.
8. Dorivor sangvizorba. Krovoxlebka lekarstvennaya (Sanguisorba officinalis L.).
213
Sangvizorba bo„yi 100 sm ga yetadigan ko„p yillik o„t o„simlik. O„simlik o„rmon
chekkalarida, o„tloqlarda, o„tli cho„llarda, bo„talar orasida, tog„ etaklaridagi suv bo„ylarida va
boshqa nam yerlarda o„sadi. Asosan Rossiyaning yuvropa qismida, Kavkazda, Sibirda, Uzoq
Sharqda uchraydi.
Tibbiyotda sangvizorbaning ildiz va ildizpoyasidan foydalaniladi. Tarkibida oshlovchi va
boshqa moddalar bor.
Xalq tabobatida sangvizorbaning ildiz va ildizpoyasidan tayyorlangan qaynatma qon
ketishini (sil kasalligida qon tupurishda, bachadondan qon ketganda) to„xtatuvchi, og„riq
qoldiruvchi, burushtiruvchi vosita sifatida va yaralarni davolashda qo„llaniladi.
Tibbiyotda sangvizorba ildizpoya va ildizidan tayyorlangan qaynatma va suyuq ekstrakt
ginekologiya amaliyotida qon to„xtatuvchi, me‟da-ichak kasalliklarida (yo„g„on va ingichka
ichakning yallig„lanishida, ich surganda) burushtiruvchi dorivor vosita sifatida qo„llaniladi.
Mahsulot ich ketganda va qon to„xtatuvchi choy - yig„malar tarkibiga kiradi.
9. Oddiy soxtakashtan. Konskiy kashtan obiknovenniy (Aesculus hippocastanum L.).
Soxtakashtan bo„yi 30 m yetadigan piramida shaklidagi shox-shabbali daraxt.
Soxtakashtan ko„chalarda, bog„larda va oromgohlarda manzarali daraxt sifatida o„stiriladi.
Tabobatda soxtakashtan po„stlog„idan tayyorlangan qaynatma qorataloq, bavosil,
bronxit, bezgak, bod, podagra kasalliklarini davolashda hamda ichakning yallig„lanishi natijasida
ich ketganda va bachadondan qon ketganda qon to„xtatuvchi dori sifatida ishlatiladi.
Po„stloq qaynatmasi eshakem toshgan hollarda ham dori sifatida qo„llaniladi.
Tibbiyotda soxtakashtan o„simligidan tayyorlangangan venostazin preparati bavosil,
ateroskleroz va tromboflebit kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Urug„idan tayyorlangan suv-
spirtli ekstrakt (eskuzan), qaynatma, surtma, tabletka, shamcha (esflazid) tromboz va bavosil
kasalliklarining oldini olish va davolashda hamda qon to„xtatuvchi dori sifatida qo„llaniladi.
10. Yantoq. Yantak (Alhagi Adans.).
Tabobatda yantoqning to„rtta turi: shakar yantoq-yantak persidskiy (Alhagi persarum
Boiss. et Buhse), siyrak barg yantoq -yantak rixlolistiy (Alhagi sparsifolia snap.); soxta yantoq-
yantak lojniy va kulrang yantoq-yantak sedovatiy (Alhagi canesens Shap.) ishlatiladi.
Yantoq turlari tikonli ko„p yillik o„t o„simlikdir. Ildizi juda yaxshi taraqqiy etgan. Ular
qumlik, tekislik va tepaliklar, tog„ yon bag„irlarida, begona o„t sifatida ekinzorlarda, ariq va
kanallar bo„yida, dalalarda va boshqa yerlarda o„sadi.
Tabobatda yantoqning yer ustki qismi va ildizidan foydalaniladi. Ular tarkibida
vitaminlar, shilliq, oshlovchi va boshqa moddalar bor.
Ibn Sino yantoq turlarining yer ustki qismidan tayyorlangan damlamani yo„tal
qoldiruvchi, terlatuvchi, ko„krakni yumshatuvchi va surgi dori sifatida tavsiya etgan.
Xalq tabobatida yantoq turlari ildizidan tayyorlangan qaynatma bavosil kasalligini
hamda yaralarni davolashda, qon oqishini to„xtatish uchun ishlatiladi.
Yer ustki qismidan tayyorlangan damlama siydik haydovchi, terlatuvchi va ich
yumshatuvchi dori sifatida qo„llaniladi.
11. Dala qirqbo„g„imi. Xvoщ polevoy (Equisetum arvense L.).
Qirqbo„g„im ko„p yillik, sporali o„simlik. Ildizidan yer ustiga ikki xil poya o„sib chiqadi.
Ular bahorgi va yozgi poyalar deyiladi. Bahorgi poya sporalari yetilib va sochilib ketgandan
so„ng qurib qoladi. Yozgi poya qattiq, bo„g„imli bo„ladi va bu bo„g„imlaridan to„p-to„p
shoxchalar o„sib chiqadi va halqa shaklida bo„g„imni o„rab oladi. Bargi yaxshi taraqiy etmagan,
o„zgargan tangachasimon bo„ladi. Bu poya mart oylarida o„sib chiqib, kuzda qurib qoladi.
Qirqbo„g„im ariq va daryo bo„ylarida, ekinzorlarda, qumli o„tloqlarda, bo„talar orasida,
o„rmonlarda va boshqa nam joylarda o„sadi.
Tibbiyotda qirqbo„g„im o„simligining yer ustki qismidan foydalaniladi. Uning tarkibida
flavonoidlar, S vitamini, karotin, silikat kislota (organik kislotalar bilan birikkan va suvda
eriydigan holida) va boshqa moddalar bor.
214
Ibn Sino quritilmagan qirqbo„g„imdan olingan shira bilan yaralarni davolagan.
O„simlikning quritilgan va maydalangan yer ustki qismining sharobda tayyorlangan damlamasini
qonli ich ketishda, istisqo kasalliklarini davolashda qo„llagan.
Xalq tabobatida qirqbo„g„im damlamasi siydik haydovchi, qon to„xtatuvchi (qon
tupurganda, burundan qon oqqanda, qon aralash ich ketganda) dori sifatida hamda istisqo, o„pka
sili, buyrak va yurak kasalliklarini davolashda qo„llaniladi.
Tibbiyotda qirqbo„g„imning yer ustki qismidan tayyorlangan dorivor preparatlar
(qaynatma, damlama, suyuq ekstrakt) qon aylanishi buzilganda, qovuq yallig„lanishida va
siydik yo„llari kasalligida peshob haydovchi dori sifatida, o„pka sili kasalligini (silikat kislota
almashinuvining buzilishi bilan bog„liq ba‟zi turlarini) davolash uchun hamda bachadondan qon
ketganda va bavosil kasalligida qon to„xtatuvchi dori sifatida ishlatiladi.
Mahsulot yurak-tomirlar kasalliklarida siydik haydovchi va qon bosimini tushiruvchi dori
sifatida qo„llaniladigan choy - yig„malar tarkibiga kiradi.
12. Qush toron (Qizil tasma). Gorets ptichiy (Polygonum aviculare L.).
Qush toron bo„yi 30 sm yetadigan, poyasi yoyilib o„suvchi bir yillik o„simlik.
Qush toron yo„l yoqalarida, tashlandiq yerlarda, ariq bo„ylarida ekinzorlar orasida
o„sadi.
Tibbiyotda
qush
toronning
yer
ustki qismidan foydalaniladi.
Uning
tarkibida flavonoidlar, efir moyi, K, S vitaminlari, karotin va boshqa moddalar bor.
Xalq tabobatida qush torondan tayyorlangan damlama siydik haydovchi, qon
to„xtatuvchi, ich ketishda burushtiruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Shuningdek, oshqozon va o„n
ikki barmoq ichak yallig„langanda, sil, ko„kyo„tal, bezgak kasalliklariga davo bo„ladi.
Qush toronning yangi yig„ilgan yer ustki qismini yaraga bog„lab davolanadi.
Tibbiyotda qush toronning yer ustki qismidan tayyorlangan damlama akusherlik va
ginekologiya amaliyotida tug„ruq va abortdan so„ng qon ketishini to„xtatuvchi, buyrak va
buyrak tosh kasalliklarida siydik haydovchi dori sifatida qo„llaniladi.
Qush toronning yer ustki qismi yurak-tomirlar kasalliklarida qo„llanadigan choy -
yig„malar tarkibiga kiradi.
Tarkibida ko„p miqdorda vitaminlar saqlagan o„simliklar qatoriga quyidagi dorivor giyohlar va
mahsulotlar kiradi: na‟matak mevasi, qora qoraqat bargi va mevasi, o„rmon qulupnayining bargi
va mevasi, chetan mevasi, chakanda mevasi va moyi, tirnoqgul, gazanda bargi, makkajo„xori
onalik gulining ustunchasi, bodrezak po„stlog„i va mevasi, bozulbang guli, jag„-jag„ yer ustki
qismi va boshqalar.
1. Na‟matak. Shipovnik (Rosae L.).
Na‟matakning bir necha turlari (Begger, itburun, tikanli, Dauriya, Fedchenko, Qo„qon
na‟mataklari) bo„lib, Markaziy Osiyo xududida ham ko„p o„sadi.
Na‟matak turlari chiroyli va xushbo„y gulli tikanli bo„talar (ularning ta‟rifi va
tarqalishi "Jigar kasalliklari" bo„limida berilgan), mevasining tarkibida (quruq holda
xisoblanganida) 4-6, ba‟zan 18% gacha S vitamini, 0.3 mg% V2 vitamini, K vitamini (1 g
mahsulotda 40 biologik birlik miqdorida), R vitamini 12-18 mg%, karotin va boshqa moddalar
mavjud.
Xalq tabobatida na‟matakning ho„l mevasi va uning qaynatmasi o„tkir va surunkali jigar
kasalliklarida (sariq, tosh) va boshqa xastaliklarda (buyrak, yurak, xafaqon, qon yo„qotishda)
qo„llaniladi.
Ibn Sinoning fikricha na‟matak, ayniqsa uning guli tomoq murtak kasalliklarida
foydalidir.
Tibbiyotda na‟matakning yetilgan mevalari polivitaminlar saqlovchi mahsulot sifatida
ishlatiladi. Bemorni kasallikka qarshi chidamini (immunitetni) yaxshilash uchun, yallig„lanishga
qarshi, kamqonlikda, surunkali xoletsistitda, gipoatsid gastritda tavsiya etiladi. O„simlikning
urug„idan olingan moyi tarkibida karotinoidlar va tokoferollar saqlanadi. Shu sababli u turli
yaralarning bitishini tezlashtiradi (trofik yara, ko„krak bezi yarasi, yo„g„on ichak yaralari va b.)
va yallig„lanishga qarshi dori sifatida ishlatiladi.
215
Na‟matakning mevasidan turli dorivor preparatlar tayyorlanadi. Chunonchi, askorbin
kislota (kukun, draje, tabletka, eritma holida ampulada chiqariladi), mevasidan damlama,
ekstrakt, karotolin, na‟matak moyi va sharbat hamda tabletkalar tayyorlanadi.
O„simlik mevasi vitaminli va polivitaminli choylar - yig„malar tarkibiga kiradi.
Itburun na‟matakdan (mevasidan) xolosas preparati tayyorlanadi va jigar kasalliklarida
(gepatit, xoletsistit) buyuriladi.
2. Qora qoraqat. Smorodina chernaya (Ribyes nigrum L.).
Bo„yi 1-1,5 m bo„lgan bo„ta o„simlik sobiq Itifoqning yuvropa qismida, Sibirda va
Markaziy Osiyoning tog„li tumanlarida o„sadi va o„stiriladi.
O„simlikning bargi tarkibida 400 mg% gacha askorbin kislota, R vitamini va efir moyi
mavjud. Mevasida S vitamini- 80-200 mg%, karotin 0,1 mg%, YE vitamin- 0,72 mg%, V
vitamini- 0,02 -0.03 mg% va boshqalar bor.
Xalq
tabobatida
o„simlikning
mevasi
va
bargi qand kasalligida,
ishtaha
yomonlashganda, surunkali gastritda va enterokolitda, kamqonlikda, jigar kasalliklarida
ishlatiladi. Qora qoraqatning bargi yallig„lanishga qarshi va siydik haydovchi ta‟sirga ega.
Tibbiyotda o„simlik mevasi vitamin saqlaydigan mahsulot, parhez va davolash uchun
turli kasalliklarda, ayniqsa S vitamini yetishmovchiligi bilan bog„liq xastaliklarda (singa,
gemorragik diatez, kamqonlikda, gipoatsid holatlarda, enterokolit va bronxitda) beriladi. Bundan
tashqari, turli yuqumli kasalliklarning oldini olish va davolash uchun (gripp, angina,
dizenteriya, ich terlama va boshqalar) asosiy spetsifik dori-darmonlar bilan birga tavsiya
etiladi. Bundan
asosiy
maqsad
bemor
organizmini
kasallikka qarshi chidamini oshirishdir. Ho„l mevasi (200-250 g) xafaqonlik kasalligida ham
beriladi.
3. O„rmon qulupnayi. Zemlyanika lesnaya (Fragaria vesca L.).
Ko„p yillik, bo„yi 5-20 sm bo„lgan qo„ng„ir rangli ildizpoyali va mayda ildizli o„t
o„simlik.
O„rmon
qulupnayi
(yertut)
Markaziy
Osiyoning
TyanShan
tog„laridagi
o„rmon, o„tloqlarida va Rossiyaning yuvropa qismidagi o„rmonlarida o„sadi.
Qulupnay bargi tarkibida 250-260 mg% S vitamini, karotin va boshqa moddalar
bor. Mevasi tarkibida esa 9.5% qand, organik kislotalar va bir qator vitaminlar (S vitamini -50-
90 mg%, YE-0.54 mg%, karotin-0.03-0.05mg%, V6 -0,06 mg%, V1 -0,03 mg%, V2-0,05
mg% v.b.) mavjud.
Xalq tabobatida xo„l va quritilgan mevasi, barglari va ildizi jigar (o„tkir va surunkali
xoletsistit, sariqlik, tosh), me‟da-ichak (surunkali gastrit, enterokolit), bavosil, buyrak tosh va
boshqa kasalliklarda ishlatiladi.
Tibbiyotda
singa
xastaligida,
ishtaxani
ochish,
ovqatni
hazm
qilish,
qon
ishlab chiqarishni yaxshilash maqsadida hamda oshqozon- o„n ikki barmoq ichak yara,
gastrit, enterokolitlarda, jigar
va
yurak
kasalliklarida
(miokardit,
yurak
ishemik
kasalligi, xafaqonlik), kamqonlikda va boshqa xastaliklarda o„simlikning mevasi va bargidan
tayyorlangan damlama va qaynatma qo„llaniladi.
4. Chakanda. Oblepixa krushinovidnaya (Hippophayo rhamnoides L.).
O„simlik asosan chakalakzorlarda Markaziy Osiyo, ¶arbiy va Sharqiy Sibirda o„sadi
(o„simlikning ta‟rifi "Me‟da- ichak kasalliklari" bo„limida berilgan).
Chakanda mevasining tarkibida 450 mg% S vitamini , 0.035 mg% V1 vitamini, 0,05
mg% va V2 vitamini, 145 mg% YE vitamini, 60 mg% karotin va boshqa moddalar uchraydi.
Xalq tabobatida yetilgan mevalari va shirasi ishtahani yaxshilash, uchun va sirtdan qon
ketishida ishlatiladi.
Chakandaning gullaridan tayyorlangan bo„tqa yaralar bitishini tezlashtirish va
yallig„lanishga qarshi dori vositasi sifatida qo„llanadi.
Tibbiyotda chakanda moyi yallig„lanishga qarshi, yara bitishini tezlashtiruvchi va og„riq
qoldiruvchi dori sifatida ishlatiladi. Me‟da va o„n ikki barmoq ichak yara kasalligida, surunkali
216
gastritda, yarali kolitda, teri kuyishida va sovuq olganda, ekzemada va boshqa teri kasalliklarida
ham qo„llanadi.
5. Bodrezak. Kalina obiknovennaya (Viburnum opulus L.).
O„simlik Rossiyaning yuvropa qismining o„rmon zonasida, Kavkazda va Sharqiy
Qozog„istonda o„sadi. Xiyobonda va bog„larda o„stiriladi. (O„simlikning ta‟rifi "Qon oqishini
to„xtatuvchilar" bo„limida berilgan).
Maxsulot (po„stloq va mevasi) tarkibida 70-80 mg% S vitamini, 28-31 mg% K vitamini,
21 mg% karotin, viburnin glikozidi va boshqa moddalar bor.
Tibbiyotda o„simlik po„stlog„ining dorivor preparatlari bachadondan qon ketishini
to„xtatish hamda og„riqli hayz ko„rishda ishlatiladi.
Bodrezak mevasi xalq tabobatida me‟da yarasi kasalligini davolashda va kuchsiz siydik
haydovchi vosita sifatida qo„llanadi.
O„simlik po„stlog„idan suyuq ekstrakt va damlama tayyorlanadi. Mevasidan esa damlama
tayyorlanadi. Mevasi vitaminli choylar-yig„malar tarkibiga kiradi.
6. Bozulbang. Lagoxilus opyanyayuщiy (Lagochilus inebrians Bge.).
O„simlik respublikamiz viloyatlarida (Samarqand, Buxoro, Qashqadaryo) o„sadi.
(O„simlikning ta‟rifi "Qon oqishini to„xtatuvchilar" bo„limida keltirilgan). Lagoxilus
(bozulbang) guli tarkibida K vitamini, 0.6-1.7% lagoxilin, askorbin kislota va boshqa moddalar
bor. O„simlik gulidan damlama, nastoyka, qaynatma va quruq ekstrakt preparatlari tayyorlanadi.
O„simlik preparatlari tibbiyotda bachadondan, o„pkadan, me‟da va o„n ikki barmoq ichak
yarasidan, burundan qon ketishida, gemofiliya, Verlgof bavosil kasalligida ishlatiladi.
Prof. T.P.Pulatova tomonidan lagoxilusning ayrim turlari o„rganilgan va tibbiyotda
ishlatilishga tavsiya etilgan.
7. Jag„-jag„. Pastushya sumka obiknovennaya (Capsella bursa pastoris Medic.).
Barcha aholi yashaydigan yerlarda, yo„l chekkalarida, o„tloqlarda, ekinlar orasida
o„sadi. (O„simlikning tasviri "Qon oqishini to„xtatuvchilar" bo„limida keltirilgan). O„simlik
mahsuloti tarkibida 0.12% askorbin kislota, K vitamini, gissonin glikozidi va boshqa moddalar
bor.
O„simlik yer ustki qismidan tayyorlangan damlama va suyuq ekstrakt tug„ruqdan keyin
bo„ladigan bachadondan qon ketishida - atonik qon oqishida qon to„xtatuvchi sifatida ishlatiladi.
8. Ikki uyali gazanda. Krapiva dvudomnaya(Urtica dioica L.).
O„simlik yo„l yoqalarida, ariq bo„ylarida, nam va salqin o„rmonlarda, aholi yashaydigan
yerlarda
o„sadi
(o„simlikning
ta‟rifi
"Qon oqishini
to„xtatuvchilar"
bo„limida
keltirilgan). Markaziy Osiyoda uchraydi.
Mahsulot tarkibida 100-1600 mg% S vitamini, 4.52-7.5 mg% K vitamini va 14-50 mg%
V2 vitamini, karotinoidlar va boshqa moddalar bor.
Xalq tabobatida o„simlik bargi, guli, shirasi, ildizi va urug„i ishlatiladi. Ular damlama,
qaynatma shaklida qon ketishida, gastritda, revmatizmda, jigar va siydik qopi kasalliklarida
qo„llanadi.
Ibn Sino maydalangan o„simlik bargini burundan qon ketishida, yiringli yaralarni
davolashda ishlatgan.
217
I. Ikki uyali gazanda (Urticf Dioica L.
II. Teshik dalachoy ( Hypericum perforatum L.)
Tibbiyotda gazanda bargidan tayyorlangan damlama, suyuq va quyuq ekstraktlar, barg
briketi bachadondan, ichakdan va buyrakdan qon ketishida (damlama va suyuq ekstrakti)
samarali hisoblanadi. Bundan tashqari, o„simlik preparatlari aterosklerozda, kamqonlikda,
xoletsistitda, me‟dan va o„n ikki barmoq ichak yara kasalligida hamda avitaminozlarda tavsiya
etiladi.
Mahsulot me‟da-ichak kasalliklarida qon to„xtatish uchun ishlatiladigan choy-yig„malar
tarkibiga kiradi.
Yuqorida keltirilgan o„simliklardan tashqari turli vitaminlarni ko„p miqdorda saqlaydigan
noz-ne‟matlardan
limon,
apelsin,
mandarin,
xurmo,
olma, gilos, sarimsoq
piyoz, oshpiyoz, rayhon va boshqalarni e‟tibordan soqit qilib bo„lmaydi.
Hududimizda o„sayotgan va o„stiriladigan mevalar, sabzavotlar, ko„katlar ko„p sonli
vitaminlarni saqlaydi, ularni muntazam iste‟mol qilib turish bir qator kasalliklarning oldini
olishiga va davolashga imkon beradi.
ASOSIY DARSLIKLAR VA O„QUV QO‟LLANMALARI RO‟YXATI
Asosiy
1.1. M.N.Maxsumov, M.M.Malikov “Farmakologiya”. Toshkent., 2006y.
1.2. M.N.Maxsumov, X.X.Xolmatov “Fitoterapiya farmakologiya asoslari bilan birga”.
Toshkent., 2003y.
1.3. B.A.Samura, L.T.Malaya “Fitoterapiya v klinike vnutrenno bolezney”. Xarkov. 2003.
1.4. M.D.Mashkoveni “Lekarstvennыe sredstva” (1 – 2 top). Moskva. 2004y.
Qo„shimcha
2.1. M.N.Nabieva, E.Djo„raev. “fitoterapiya va bitu”. Toshkent.
2.2. M.N.Maxsumov. “ma‟ruzalar matni”. 2000y., 1994.
2.3. X.U.Aliev, M.N.Maxsumov. O„quv – uslubiy qo„llanma. Toshkent.. 2003y.
Dostları ilə paylaş: |