Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

13
)
 ve düşünce ile bun­
lardan şifa bulmak kolaydır.
B İ R İ N C İ   B Ö L Ü M Ü N   S O N U
13) 
Reflexion
  karşılığı  düşünce  demek  çok  güçtür.  Çünkü 
pensée
  ve 
méditation
'la  karışır. 
Eskiden  “teemmül”  denen  bu  kelimeyi  ötekilerden  iyice  ayırmak  için  fizikteki  anlamına  uyarak 
“yansıma”  diye  karşılayabilirdik.  Ancak  burada  pek  az  işe  yarayacağını  hesaba  katarak  “ince 
bakış” ya da “ince düşünme” diyoruz.

---

2
Ruhun Tabiatı ve Kökü Üzerine
Şimdi de (zorunlu olarak) Tanrının ya da ezeli ve sonsuz varlığın özün­
den  çıkması  gereken  şeylerin  açıklanmasına  geçiyorum.  Bununla  birlik­
te hepsini incelemeyeceğim. Zira ilk bölümün 16’ncı önermesinde kanıtla­
dık  ki  onun  özü  sonsuz  olduğu  için,  ondan  sonsuz  şeylerin  ve  sonsuz 
tavırlaşmaların çıkması gerekir. Öyle ise insan Ruhunun bilgisine ve onun 
yüce  mutluluğuna  sanki  elimizden  tutup  götürebilecek  olanlardan  söz 
etmeye kendimizi verdik.
Tanım I
Cisim  (Beden)  deyince,  uzamlı  bir  şey  olarak  görülmesi  bakımından, 
Tanrının özünü belirli ve gerektirilmiş bir tarzda ifade eden tavrı anlıyo­
rum. (Önerme 25, önerme sonucu).
Tanım II
Ben bunun, zorunlu olarak varlığını kurmaksızın koyamayacağınız ve 
bu  varlığı  yıkmaksızın  kaldıramayacağınız  bir  şeyin  özüne  ait  olduğunu 
söylüyorum; ya da o öyle bir nesnedir ki, kendisi olmaksızın şey var ola­
mayacağı  ve  tasarlanamayacağı  gibi,  buna  karşılık  şeysiz  de  kendisi  var 
olamaz ve tasarlanamaz.

---

78 ETİKA
Tanım III
Fikir  deyince,  Ruhun düşünen  bir şey olduğu için teşkil ettiği bir ruh 
kavramını anlıyorum.
Açıklama
Kavram  diyorum,  fakat  algı  demiyorum,  çünkü  algı  kelimesi  Ruhun 
bir  objeden  duygulanmış  olduğunu,  edilginliğini  işaret  eder,  kavramda 
ise ruhun etkinliği ifade eder gibi görünüyor.
Tanım IV
Upuygun (adéquate) fikir deyince, obje ile ilişiği olmadan kendi başına 
göz önüne alınca doğru bir fikrin bütün içsel (intrinsèque) özelikleri ya da 
adlandırmaları olan fikri anlıyorum.
Açıklama
Dışsal  (extrinsèque)  olanlarından,  yani  fikrin  objesine  uygunluğundan 
ve münasebetinden ayırmak için içsel (intrinsèque) diyorum.
Tanım V
Süre (durée) varoluşun belirlenmemiş (indéfini) bir sürekliliğidir.
Açıklama
Belirlenmemiş  (indéfini)  diyorum,  çünkü  o  var  olan  şeyin  tabiatıyla 
veya  şeyin  var  olma  zorunluluğunu  kuran  fakat  onu  ortadan  kaldırma­
yan etker nedenle gerektirilemez.
Tanım VI
Gerçeklik ve yetkinlik deyince, aynı şeyi anlıyorum.
Tanım VII
Tekil  şeyler  deyince,  sonlu  olan  şeyleri  ve  gerektirilmiş  bir  varoluşu 
bulunanları  anlıyorum.  Eğer  birçok  fertler,  hep  aynı  eserin  nedeni  ola­
cak  surette  aynı  etkinlikte  birleşirse,  onların  hepsini  o  zaman  aynı  tekil 
şey gibi sayarım.

---

RUHUN TABİATI VE KÖKÜ ÜZERİNE 79
Aksiyom I
İnsanın  özü  zorunlu  olarak  varoluşu  kuşatmaz,  yani  Tabiat  düzenine 
göre şu veya bu insanın var olabilmesi mümkün olduğu gibi var olmaması 
da mümkündür.
Aksiyom II
İnsan düşünür.
Aksiyom III
Sevgi,  arzu  veya  ruhun herhangi başka bir duygulanışı (affection)  gibi 
düşünme  tavırları,  ancak  sevilen,  arzu  edilen,  bir  şeyin  fikri  verilmiş  ol­
duğu  zaman  vardır;  fakat  bir  fikir  başka  hiçbir  düşünme  tavrı  olmadan 
verilmiş olabilir.
Aksiyom IV
Hissediyoruz ki bir beden birçok tarzlarda duygulanmıştır (affecté).
Aksiyom V
Bedenler ve düşünme tavırlarından başka, hiçbir tikel şeyi duymuyor 
ve tasarlamıyoruz.
13’üncü önermeden sonraki postulatlara bakınız.
Önerme I
Düşünce, Tanrının bir sıfatıdır, yani Tanrı düşünen varlıktır.
Kanıtlama
Tekil  düşünceler,  yani  filân  veya  falan  düşünce  Tanrının  tabiatını 
belirli  ve  gerektirilmiş  bir  tarzda  ifade  eden  tavırlardır  (önerme  sonucu, 
önerme  25,  bölüm  I).  Kavramı  bütün  tekil  düşünceleri  kucaklayan  ve 
kendisiyle  bu  düşüncelerin  tasarlandığı  bir  sıfat,  öyle  ise  Tanrıya  aittir 
(tanım  5,  bölüm  I).  Bunun  için  Düşünce  Tanrının  ezeli  ve  sonsuz  özünü 
ifade eden sonsuz sıfatlarından biridir (tanım 6, bölüm I) ; öyleyse bu da o 
demektir ki Tanrı düşünen bir varlıktır.
Scolie
Bu önerme, bizim düşünen sonsuz bir varlığı tasarlayabilmemiz bakı­

---

80 ETİKA
mından da apaçık görülmektedir; zira düşünen bir varlık ne kadar düşüne­
bilirse biz onu o kadar gerçekliği ve yetkinliği var diye tasarlarız; o halde 
sonsuz şeyleri sonsuz tavırlarla düşünebilen bir varlık, düşünmek özeliği 
sayesinde  zorunlu  olarak  sonsuzdur.  Halbuki  yalnız  düşünceye  dikkat 
edince,  biz  sonsuz  bir  varlık  tasarlarız,  Düşünce  (tanım  4  ve  6,  bölüm  I), 
göstermek istediğimiz gibi, Tanrının sonsuz sıfatlarından biridir.
Önerme II
Uzam Tanrının bir sıfatıdır, yani Tanrı uzamlı varlıktır.
Kanıtlama
Bu önerme önceki önerme ile aynı tarzda kanıtlanabilir.
Önerme III
Tanrıda  özünün  fikrinden  başka,  özünden  zorunlu  olarak  çıkan  her 
şeyin fikri zorunlu olarak vardır.
Kanıtlama
Tanrı  (önerme  I)  sonsuz  tavırlarla  sonsuz  şeyler  düşünebilir,  ya  da 
aynı  anlama  gelmek  üzere  (önerme  16,  bölüm  I),  Tanrı  kendi  özünün  ve 
özünden  zorunlu  olarak  çıkan  her  şeyin  fikrini  kurabilir.  Halbuki  Tan­
rının  gücünde  olan  her  şey  zorunlu  olarak  vardır  (önerme  35,  bölüm  I). 
Öyle  ise  bu  fikir  zorunlu  olarak  vardır  ve  (önerme  15,  bölüm  I)  yalnız 
Tanrıda var olabilir.
Scolie
Halk, Tanrının gücü (kuvvesi) deyince, Tanrının hür İradesini ve onun 
var olan her şey üzerindeki İradesini anlar. Bundan dolayı her şeye zorun­
suz  (contingent)  gözüyle  bakılır;  Tanrıda  her  şeyi  yok  etmek  ve  her  şeyi 
yoklukta  uzatmak  gücünün  var  olduğu  iddia  edilir.  Çoğu  kere  Tanrının 
gücü kralların gücü ile karşılaştırılır. Ama biz bunu XXXII’nci önermenin 
bölüm  I,  1  ve  2’nci  sonucunda  reddettik  (önerme  16.  bölüm  I)  ve  Tan­
rının kendisini  bilir  gibi,  yani  zorunlu  olarak  hareket ettiğini  ve herkesin 
kabul  ettiği  üzere  Tanrısal  tabiattan  zorunlu  olarak  Tanrının  kendisini 
bilmesi çıktığı  gibi, aynı  suretle Tanrısal  tabiattan  Tanrının sonsuz tavır­
larıyla sonsuz bir tarzda hareket etmesinin de çıkacağını gösterdik.

---

RUHUN TABİATI VE KÖKÜ ÜZERİNE 81
Ondan  sonra  gösterdik  ki  (önerme  34,  bölüm  I)  Tanrının  gücü  Tan­
rının etkin özünden başka bir şey değildir. O suretle ki bizim için Tanrıyı 
tesir  etmiyor  gibi  tasarlamak  var  değilmiş  gibi tasarlamak  kadar imkân­
sızdır. Bu akıl yürütmeyi daha ileriye götürmek isteseydim, gösterebilir­
dim  ki  halkın  Tanrıya  yorduğu  (atfettiği)  bu  güç  yalnızca  sırf  insana  ait 
bir güç olmakla kalmaz, aynı zamanda güçsüzlüğü de içine alır. Göstere­
bilirdim ki, onlar Tanrıyı bir insan haline getirmişlerdir, ya da onu insan­
lara benzer gibi bedenleştirmişlerdir. Ancak bu kadar sık aynı şeyden söz 
etmek istemiyorum. Yalnızca hep bu konu üzerine ilk bölümde söylenmiş 
olan şeyleri okuyucunun sık sık hatırlamasını rica ederim (16’ncı önerme­
den sona kadar). Zira Tanrının kuvvetini ve gücünü hükümdarların kuv­
vesi  ve  gücüyle  karıştırmaktan  iyice  kaçınılmayacak  olursa,  anlatmak 
istediğim şeyin tasarlanması imkânsız olur.
Önerme IV
Kendisinden  sonsuz  tavırlarla  sonsuz  şeyler  çıkan  Tanrı  fikri,  ancak 
tek bir fikir olabilir.
Kanıtlama
Sonsuz zihin
1
 Tanrının sıfatları ve duygulanışlarından (affection) başka 
hiçbir şeyi kavramaz  (önerme 30, bölüm  I). Halbuki  Tanrı  tektir (önerme 
sonucu  I,  önerme  XIV,  bölüm  I),  o  halde  kendisinden  sonsuz  tavırlarla 
sonsuz şeyler çıkan Tanrı fikri ancak tek bir fikir olabilir.
Önerme V
Fikirlerin  şekilli  (formel)  varlığı  başka  bir  sıfat  altında  açıklanması 
bakımından değil, yalnız düşünen varlık gibi görülmesi bakımından, Tan­
rıyı  etker-neden  diye  kabul  eder;  yani  Tanrının  fikirleri  ve  sıfatları  kadar 
tekil  şeylerin  fikirleri  de  kendi  objelerini  veya  algılanan  şeyleri  etker-­
neden  olarak  kabul  etmezler,  ama  asıl  Tanrıyı  düşünen  bir  varlık  olması 
bakımından etker-neden diye kabul ederler.
Kanıtlama
Bu  söylediklerimiz  önerme  III  ile  meydandadır.  Gerçekten  orada 
kanıtlıyoruz ki Tanrı kendi özünün ve özünden zorunlu olarak çıkan her
1) Edebiyatta ve dilde idrak kelimesi algı değil zihin (