Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

bir  Keder  Pişmanlıktır  (Repentir)
  ve  İç  rahatlığı  ise  neden  olarak  kendi  kendi­
sinin  fikriyle  birlikte  olan  Sevinçtir
  ve  bu  duygulanışlar  çok  canlıdır,  çünkü 
insanlar hür olduklarına inanıyorlar.
Önerme LII
Eğer  bir  objeyi  daha  önce  başka  objelerle  birlikte  görmüşsek,  yahut 
onda  birçoğunda  ortak  olmayan  hiçbir  şey  bulunmadığını  hayal  edersek 
onu  kendisinde  tekil  (singulier)  bir  şey  bulunduğunu  hayal  ettiğimiz  tek 
bir objeyi gördüğümüz sürede göremeyiz.
Kanıtlama
Başkalarıyla  birlikte  gördüğümüz  bir  objeyi  ne  zaman  hayal  edecek 
olsak, bu obje başkalarını hatırlatır (önerme 18, bölüm II ve aynı zamanda 
scolie’si), nitekim birinin göz önüne alınmasından biz hemen ötekinin göz 
önüne alınmasına geçeriz. Birçoklarında ortak olmayan hiçbir şey bulun­
madığını hayal ettiğimiz zaman bir objenin içinde bulunduğu hal budur. 
Biz bu suretle gerçi farz ediyoruz ki, onda daha önce başkalarıyla birleşik 
olarak görmediğimiz hiçbir şey yoktur. Fakat bir objede tekil bir şey hayal 
ettiğimizi ve bu şeyi daha önce asla görmediğimizi farz ettiğimiz zaman, 
biz deriz ki Ruh bu objeyi göz önüne aldığı sırada, bu görüşten başka bir 
görüşe  onu  geçirebilecek  hiçbir  şey  yoktur;  ve  böylece  Ruhun  onu  tek 
başına göz önüne alması gerektirilmiştir, öyle ise eğer bir obje, vb...
Scolie
Ruhun  bu  duygulanışına,  ya  da  bu  tekil  şeyin  hayal  edilişine,  Ruhta 
yalnız olarak bulunmaları bakımından hayret veya hayranlık (étonnement) 
denir. Eğer o, korktuğumuz bir obje tarafından meydana getirilmiş (uyan­
dırılmış) ise  ona umutsuzluk (yeis) denir, çünkü bir kötülük karşısındaki 
hayret,  yalnız  başka  objeleri  düşünmeye  güçsüz  olarak  göz  önüne  alınışı 
içinde insanı boşlukta bir noktada bırakır ve o bununla bir kötülükten

---

DUYGULANIŞLARIN KÖKÜ VE TABİATI ÜZERİNE 1 71
kaçınabilecektir. Fakat, bizi hayrete düşüren şey bir insanın Derin görüşü
12
 
onun endüstri gücü, ya da bu cinsten başka bir şey ise, sırf bundan dolayı 
bu  insana  bizden  çok  üstün  gözüyle  baktığımız  için,  o  zaman  “hayret”, 
aşırı övme, “yükseltme” (Vénération) adını alır ve eğer bizi hayrete düşüren 
bu  insanın  öfkesi,  hasedi  vb...  ise  bu  hal  “dehşet”  (Homur)  adını  alır. 
Bundan sonra, eğer biz sevdiğimiz bir insanın derin görüşünden, endüstri 
gücünden  vb.’lerinden  dolayı  hayrete  düşmüşsek,  sevgimiz  sırf  bununla 
(önerme 12) daha büyük olacak, hayret ile tebcile bağlı olarak bu sevgiye 
hamiyet (Ferveur) diyeceğiz
13
. Bu tarzda kini, umudu, emniyeti ve hayrete 
bağlı olan başka duygulanışları tasarlayabiliriz ve böylece alınan kelimeler­
le onları işaret etmeye alışılmış olandan daha çok duygulanışı sonuçlama 
ile çıkarabiliriz; buradan görünüyor ki duygulanışların gelişi güzel kullanı­
lışı onlar hakkındaki dikkatli bilgiden ziyade bu isimleri icat ettirmiştir.
Hayretin  karşıtı  küçümsemedir  (Mépris)  ki  nedeni  bazen genel  olarak 
şudur: Bir kimsenin bir şeye hayret ettiğini, onu sevdiğini, ondan korktuğu­
nu vb. görüyoruz, ya da yine ilk bakışta bizim hayret ettiklerimize benzer 
gibi görünüyor, biz bu şeyi seviyoruz, korkuyoruz vb. ve bizim böylece (önerme 
15, önerme sonucu ile birlikte ve 27’nci önerme) bu şeyden hayrete düşme­
miz,  onu  sevmemiz,  ondan  korkmamız  gerektirilmiştir;  fakat  eğer  onun 
hazır  bulunuşu  (présence)  ile  veya  daha  dikkatli  göz  önüne  alınması  ile 
onda hayret, sevgi, korku, vb.’lerine sebep olabilecek her şeyi inkâr etmeye 
zorlanmış bulunuyoruz, halbuki Ruh şeyin hazır bulunuşu suretiyle objenin 
içinde bulunan halden ziyade objede bulunmayan hali düşünmek için gerek­
tirilmiştir. Buna karşılık bir objenin hazır bulunuşu, alışılmış durumda, başlı­
ca orada bulunan hali düşündürür. Nitekim bu durumda, hamiyet (Ferveur) 
sevdiğimiz bir şey sebebiyle meydana gelmek üzere hayretten doğar, alay 
etme (Dérision) nefret ettiğimiz, ya da korktuğumuz bir şeyi hor görmekten