Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ahlak ve Tasavvuf
- Pir, Mürşid ve Şeyh
- Terk-i Dünya ve Terk-i Ukba
- Riyazet, Halvet, Uzlet
- Zikir ve Vird
- Makamlar ve Hâller
- Yesevîlik Bilgisi
- Muhabbet ve Aşk
|
İbadetler Divan-ı Hikmet’te ibadetlerin genel adı “tâat”tır. 75 Birçok yerde “namaz” 76 , “oruç”tan bahsedilir. Farz namazlar için “beş vakit namaz” 77 ifadesi kullanılır. Bunun yanında “zekat-öşür”den 78 ve hac ibadetiyle ilgili olarak “Kâbe”den 79
de söz edilmiştir. “Kurban” 80 kavramı ise Allah yoluna canını fedaya hazır olmak manasında kullanılmıştır. Taharet 81 , tekbir 82 , kıyam
83 , secde
84 , tesbih, tehlil 85
86 , teheccüd 87 gibi ibadete ilişkin kavramlara da yer verilmiştir. Nafile ibadet nev’inden olmak üzere halvet-uzlet 88 , riyazet 89 , zikr
90 , vird
91 gibi
kavramlar da bunlara ilave edilebilir. 72 Ayet-i Kerimede kıyamet günü bazı yüzlerin [sevinçten] parıldayarak Rablerine bakacağından bahsedilir. Bkz. Kıyâme, 23/22-23. Bir başka ayet-i kerimede de sabah akşam Rablerinin Vec- hini/Yüzünü dileyerek dua edenlerden söz edilir. Bkz. Kehf, 18/28. 73 Divan-ı Hikmet, s. 78-79. 74 Divan-ı Hikmet, s. 63. 75 Divan-ı Hikmet, s. 72, 75, 82, 100. 76 Divan-ı Hikmet, s. 64, 68, 80, 91. 77 Divan-ı Hikmet, s. 398. 78 Divan-ı Hikmet, s. 384. 79 Divan-ı Hikmet, s. 177, 363, 422-423. 80 Divan-ı Hikmet, s. 64, 236, 279. 81 Divan-ı Hikmet, s. 166. 82 Divan-ı Hikmet, s. 84, 228. 83 Divan-ı Hikmet, s. 133. 84 Divan-ı Hikmet, s. 153. 85 Divan-ı Hikmet, s. 111, 153, 224. 86 Divan-ı Hikmet, s. 208. 87 Divan-ı Hikmet, s. 349. 88 Divan-ı Hikmet, s. 340. 89 Divan-ı Hikmet, s. 261. 90 Divan-ı Hikmet, s. 66, 70, 72, 96. 91 Divan-ı Hikmet, s. 78. 558 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Islam düşüncesinde ibadetler fıkıh ilminin konuları arasında yer alır. Iba- detler yanında muamelat ve ukûbâta dair hükümler de bu ilmin konuları ara- sındadır. Divan-ı Hikmet’te müellifin hacca giderken hatunlarına mihirlerini vermesinden 92 bahsetmesi dışında muamelata dair bir kavrama rastlamadığı- mız gibi, işlenen suç ve günahlara ilişkin dünyevî bir cezaya karşılık ukûbâta dair herhangi bir kavrama da tesadüf edilmemektedir. Ahlak ve Tasavvuf Divan-ı Hikmet’te ahlak ve tasavvuf alanına ait kavramlar da bulunmakta- dır. Esasen tasavvuf bir ahlak ilmi olarak doğduğu için ahlaka ilişkin kavram- ları tasavvuftan ayrı düşünmek de mümkün değildir. Ahlak, değerler dünyamızla ilgili bir alandır. Ahlaka ilişkin tutum ve dav- ranışlar nihai olarak “Iyi” veya “kötü” olarak değerlendirilir. Divan-ı Hik- met’te sık sık iyi ve kötüyü, iyileri ve kötüleri ifade eden kavramlara rast- lanmaktadır. Sıdk 93 , ihlâs
94 , takva
95 , tefekkür 96 , sabır
97 , melâmet 98 , kanaat 99 , sehavet/cömertlik 100 , gurbet
101 , fakr
102 , miskinlik 103 iyiliği; sadık 104 , muhlis
105 , garib 106 , fakir
107 , yetim
108 , miskin
109 , kanaatkâr 110 gibi kavramlar da iyileri veya iyiliğe layık olanları ifade etmektedir. Buna mukabil yalan/sahte, riya, gaflet, tekebbür, günah, isyan, fısk u fücur, edepsizlik, cimrilik, ucb, ma’siyet, gazab kötülüğü; gafil, resva/rezil, münafık, facir, fasık, kibirli, cimri, zalim, dâll ü mudil, mücrim gibi kavramlar da kötüleri tanımlamak için kullanılmıştır. 111 92
93 Divan-ı Hikmet, s. 1, 208. 94 Divan-ı Hikmet, s. 76, 95, 102. 95 Divan-ı Hikmet, s. 407. 96 Divan-ı Hikmet, s. 374, 388. 97 Divan-ı Hikmet, s. 407. 98 Divan-ı Hikmet, s. 64, 87, 157, 212. 99 Divan-ı Hikmet, s. 407. 100 Divan-ı Hikmet, s. 212. 101 Divan-ı Hikmet, s. 99. 102 Divan-ı Hikmet, s. 106. 103 Divan-ı Hikmet, s. 374. 104 Divan-ı Hikmet, s. 139. 105 Divan-ı Hikmet, s. 67. 106 Divan-ı Hikmet, s. 98, 131, 229. 107 Divan-ı Hikmet, s. 63, 101. 108 Divan-ı Hikmet, s. 63, 131. 109 Divan-ı Hikmet, s. 411. 110 Divan-ı Hikmet, s. 357. 111 Bkz. Divan-ı Hikmet, s.65, 70, 79, 88, 89, 113, 234, 240, 257, 308, 362 vb. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 559
Bu kavramlar içerisinde sahip olunması gereken özellikleri temsil eden sıdk/doğruluk ve ihlâs/samimiyet, kaçınılması gerekenleri temsil eden yalan/sah- tekârlık ve riya/gösteriş, merkezî role sahiptir. Tasavvuf Divan-ı Hikmet’te yüzlerce tasavvufi kavram bulunmaktadır. Çalışmaları- mız esnasında bunları tespit etmiş olmakla birlikte burada hepsine yer verme imkânından mahrumuz. Bu nedenle Ahmed Yesevî ve takipçilerinin tasavvuf anlayışlarının temel özelliklerini yansıtan ve tasavvuf açısından öncelikli olan kavramlara işaret etmekle yetineceğiz. Daha önce Divan-ı Hikmet’te geçen şeriat, tarikat, marifet ve hakikat kav- ramlarından bahsetmiştik. Yesevî’ye göre şeriat mertebesini aşmak suretiyle tasavvuf alanına doğru ilk adımın atılmış olacağını söyleyebiliriz. Her şeyden önce şeriatın gereklerini bilmek ve uygulamak şarttır. Bu süreçte dinî yüküm- lülükler samimi ve dürüst olarak yerine getirilir. Nafile ibadetlerin arttırılma- sı, zamanın iyi değerlendirilmesi, gafletten uzaklaşılması, nefis terbiyesiyle meşgul olunması bu sürecin ayrılmaz parçalarıdır. Divan-ı Hikmet’te yer alan tasavvufi kavramlar içerisinde tasavvufi haya- tın sağlıklı ve süratli bir şekilde gerçekleşmesi için gerekli olan “pir”, “mür- şid” ve “şeyh” kavramları dikkat çekici konumdadır. Pir, Mürşid ve Şeyh Divan-ı Hikmet’te hakikate talip olan kimse için bir yol gösterici “rehbere” 112
ihtiyaç olduğu bildirilmiştir. Bu konumdaki kimseleri ifade için pir
113 , pir-i mugan 114 , mürşid
115 ve şeyh
116 gibi kavramlar kullanmıştır. Pirsiz 117 ,
118 , rehbersiz 119 bu yolda mesafe kat edilmez. “Mürid cesed, mürşid gassal” 120
gibi olmalıdır. Mürid “pir eteği”ne 121
yapışmalı “pir hizmeti”ni 122
yerine getirmeli ve “pir rızâsını” 123 kazanmaya çalışmalıdır. 112 Divan-ı Hikmet, s. 348. 113 Divan-ı Hikmet, s. 73, 102, 244. 114 Divan-ı Hikmet, s. 64, 68-69, 75. 115 Divan-ı Hikmet, s. 198, 205. 116 Divan-ı Hikmet, s. 93, 113. 117 Divan-ı Hikmet, s. 73, 244. 118 Divan-ı Hikmet, s. 246, 266, 285. 119 Divan-ı Hikmet, s. 348. 120 Divan-ı Hikmet, s. 359. 121 Divan-ı Hikmet, s. 288-289, 312-313. 122 Divan-ı Hikmet, s. 71, 102, 151, 198, 206, 272-273, 308. 123 Divan-ı Hikmet, s. 244. 560 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Yesevî “ahir zaman şeyhleri” 124
dediği “yalancı/sahte sufi ve şeyh”lere 125
karşı dikkatli olunmasını da öğütlemiştir. Öğrenci konumundakiler için “talib” 126
, “derviş” 127
, “mürid” 128
, “mübtedi” 129
, “sail” 130
gibi terimler kullan- mış, “yalancı/sahte derviş”lerden 131 de bahsetmiştir. Terk-i Dünya ve Terk-i Ukba Daha önce bahsettiğimiz gibi tasavvufi hayatın amacı hakikate ermek, Hakk’ın didarını/cemâlini görmektir. Bunu hak edebilmek için öncelikle dün- yevî, akabinde de uhrevî çıkar ve kaygılardan azade olmak gerekir. Divan-ı Hikmet’e göre insan “dünyayı terk” 132
ederek hakikat yoluna adı- mı atar. Akıllı insan “dünyaperest nâ-cinslerden/dünyaya tapan soysuzlardan yüzünü çevirir.” 133
Zira dünya “şom/kötü” ve “geçici”dir. 134
Hakk’a âşık olan kişiye Huda’dan başkası haramdır. Sadece dünyayı değil “iki cihanı” talep et- mek hatadır. Kişi “Dünya, ukba, rıdvan” aldanıp Dîdârdan/Cemâlden mah- rum kalmamalıdır. 135
“Nefis” insanı Hakk’ı görmekten alıkoyar. 136 Kâfir nefsin altmış başı var- dır. “Her başın da yüz bin şeytan askeri var”dır. 137
Bunlar ancak riyazetle ber- taraf edilir. Bu ise oldukça zor bir iştir. Yesevî bunu ifade için şöyle der: “Ri- yazeti kırk gün çekip bir baş gitti” 138
Uzlet ve halvet, nefsi terbiye ederek Hakk’a vasıl olmak için başvurulan birer yöntemdir. Uzlet bir kenara çekilmeyi, halvet ise Allah ile baş başa kal- mayı ifade eder. Bunlar da tasavvufi hayatın önemli birer parçasıdır. 124 Divan-ı Hikmet, s. 206, 274, 308, 387. 125 Divan-ı Hikmet, s. 67. Yesevî bu tip şeylere “sufi-nakş” da demiştir. Bkz. Divan-ı Hikmet, s. 257-258. 126
Divan-ı Hikmet, s. 75, 94, 95, 102, 107, 173, 218. 127
Divan-ı Hikmet, s. 149. 128
Divan-ı Hikmet, s. 151. 129
Divan-ı Hikmet, s. 186. 130
Divan-ı Hikmet, s. 307. 131
Divan-ı Hikmet, s. 280. 132
Divan-ı Hikmet, s. 118. 133
Divan-ı Hikmet, s. 64. 134
Divan-ı Hikmet, s. 121. 135
Divan-ı Hikmet, s. 305. 136
Divan-ı Hikmet, s. 92. 137
Divan-ı Hikmet, s. 319. 138
Divan-ı Hikmet, s. 319. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 561
Yolun bulan merdânlara hizmet eyler Çok cemiyet arasında halvet eyler. Eş-çocuk, mal ve mülkten uzlet eyler, Güç işler bilmem nasıl kolay olur 139 Dikkat edilirse burada bahsedilen yalnız başına bir kenara çekilerek değil, “halk arasında halvet/halvet der encümen”dir. Dünyevi arzular, heva ve hevesin peşinden koşmak basit insanlara cazip gelebilir. Gönlüne aşk ateşi düşenler için ise halvet her şeyden daha caziptir. 140
Zikir ve Vird Tasavvufi uygulamalardan maksat daima Hakk’ı hatırda tutmak, anmak, zikretmektir. Zikir Allah’ın isim ve sıfatlarını dil ile tekrarlamak ve gönülde diri tutmak suretiyle yapılır. Asıl olan işin gönül ile ilgili kısmıdır. Vird ise ehl-i tasavvufun belli zaman aralıklarında tekrarladıkları dualara denir. Kur’an-ı Kerim’de bir ayet-i kerimede “Allah’ı çok zikredin” 141 diye em- redilmiştir. Yesevî de bu emre uyarak yola çıkmış, “Zikrin deyip ağlayıp yürümüş”tür. 142 O “zikir söyle” emrini henüz ana rahmindeyken işitmiştir. 143
Daha sonra bu emir her sabah tekrarlanmış, o da gereğini yerine getirmiştir. Her sabah vakti ses geldi kulağıma “Zikir söyle” dedi, zikrini söyleyip yürüdüm ben işte 144 Ahmed Yesevî zikir lafızlarının belli vakitlerde okunmasını vird olarak ta- nımlamış; “zikirleri vird eyleme”den bahsetmiştir. 145
Ona göre zikir insanın kendinden geçmesini sağlamalıdır. Aksi hâlde “can- dan geçmeden Hû Hû demenin hepsi yalan”dır. 146
Yukarıda zikrin Allah’ın isim ve sıfatlarını anmak suretiyle yapıldığından bahsetmiştim. Divan-ı Hikmet’te isim ve sıfatları içeren bazı zikir çeşitleri 139 Divan-ı Hikmet, s. 340. 140 Divan-ı Hikmet, s. 394. 141 Ahzâb, 33/41. 142 Divan-ı Hikmet, s. 96. 143 Divan-ı Hikmet, s. 66. 144 Divan-ı Hikmet, s. 70. 145 Divan-ı Hikmet, s. 204. 146 Divan-ı Hikmet, s. 67. 562 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî yer almaktadır. Bunlardan bazıları “Allah zikri” 147
, “kul huvallah subhanal- lah virdi” 148 , “hu zikri” 149 , “azim zikri” 150 , “Hakk zikri” 151 , “Allah zikri” 152 , “Ya
Rabbena zikri” 153
, “Hayy zikri” 154
, “Ya Habib 155
, Hayy Hu” 156
zikridir. Divan-ı hikmette “erre/bıçkı” zikrinden 157 de bahsedilmektedir ki bu zi- kir esnasında hançereden bıçkı sesine benzer ses çıkarmaktan mülhem bir isimlendirmedir. Hikmetlerden anlaşıldığına göre bu zikir Zekeriya (as)’dan gelmekte 158
ve “Hû” ismiyle yapılmaktadır. Ilgili beyitlerden bazıları şöyledir: Has aşkını göster bana şükreder olayım “Erre” koysa Zekeriya gibi zikreder olayım 159
Hu erresin/bıçkısın alarak, nefs başına salarak Gece gündüz talibler, canı kurban eyleyiniz 160
Divan-ı Hikmet’te makam ve hâllere 161 dair de birçok kavrama rastlanmak- tadır. Ahmed Yesevî kendi manevi-ahlâkî gelişmesinden bahsettiği hikmetler- de bunlardan bazılarına yer vermiştir. O, manevi yolculuğu esnasında, birçok “menzillerden” geçmiştir. 162
On dokuzunda kendisi için “yetmiş makam” 163
zahir olmuştur. Bir başka yerde de “dervişlikte kırk dört makam”dan bah- 147 Divan-ı Hikmet, s. 190. 148 Divan-ı Hikmet, s. 78. 149 Divan-ı Hikmet,, s. 103, 151, 225, 359, 369. 150 Divan-ı Hikmet, s. 159. 151 Divan-ı Hikmet, s. 113, 158, 162, 167, 347. 152 Divan-ı Hikmet, s. 190. 153 Divan-ı Hikmet, s. 174. 154 Divan-ı Hikmet, s. 192-193. 155 Divan-ı Hikmet, s. 225. 156 Divan-ı Hikmet, s. 278. 157 Divan-ı Hikmet, s. 125, 160. 158 Rivayetlere göre Zekeriya (as) testereyle kesilerek son nefesini vermiş, yine de davasından dönmemiştir. Onun bu samimiyet ve kararlılığı “zikr-i erre” ile yaşatılmak istenmiş olmalıdır. 159
Divan-ı Hikmet, s. 15. Ayrıca bkz. s. 160. 160
Divan-ı Hikmet, s. 218. 161
Makamlar ve hâller konusunda geniş bilgi için bkz. Himmet Konur, “Makamlar ve Haller”, DEÜ Ilahiyat Fakültesi Dergisi, sa: IX, Izmir 1995, ss. 319-328. 162 Divan-ı Hikmet, s. 63. 163 Divan-ı Hikmet, s. 71. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 563
seder. 164
Rakamlar kesrete hamledilebileceği gibi hakikate de işaret ediliyor olabilir. Nitekim Yesevî-Hacı Bektaş Veli ve Yunus çizgisinde dört kapı, kırk makam hakiki anlamda kullanılmıştır. 165
Genellikle makamlar tevbe ile başlar. Ahmed Yesevî günahlarından dolayı “nedâmet” 166 duymuş ve “tevbe” 167 etmiştir. Bunun yanında zikir 168 , uzlet
169 , tevazu 170 , fena
171 , sabır
172 , şükür
173 , kanaat, takva 174 ihlâs
175 , meveddet 176 , mu-
habbet 177
, terk 178
, aşk 179
rıza 180
, tevekkül 181
, fenâfillâh bakabillâh 182
, tecelli makamı
183 , cemü’l-cem 184 , vuslat
185 gibi makamlardan geçtiğinden, hüzün 186 ,
187 , “zevk”, “şevk” 188 , “azad/hürriyet” 189 , “havf/korku” 190 “ümid”
191 , “havf ve reca” 192 “hayret” 193 gibi hâller içine düştüğünden bahsetmiştir. 164 Divan-ı Hikmet, s. 275. 165 Bkz. Mustafa Tatçı, “Ahmed Yesevî, Hacı Bektâş-ı Velî ve Yunus Emre’de Dört Kapı Kırk Ma- kam”, Yesevîlik Bilgisi, ss. 303-310. 166
Divan-ı Hikmet, s. 65. 167
Divan-ı Hikmet, s. 75, 76, 79, 107. 168
Divan-ı Hikmet, s. 67. 169
Divan-ı Hikmet, s. 68. 170
Divan-ı Hikmet, s. 70. 171
Divan-ı Hikmet, s. 72. 172
Divan-ı Hikmet, s. 74, 106, 407. 173
Divan-ı Hikmet, s. 74, 92. 174
Divan-ı Hikmet, s. 407. 175
Divan-ı Hikmet, s. 76. 176
Divan-ı Hikmet, s. 402. 177
Divan-ı Hikmet, s. 76. 178
Divan-ı Hikmet, s. 78. 179
Divan-ı Hikmet, s. 100. 180
Divan-ı Hikmet, s. 106, 114. 181
Divan-ı Hikmet, s. 402. 182
Divan-ı Hikmet, s. 261. 183
Divan-ı Hikmet, s. 285. 184
Divan-ı Hikmet, s. 308. 185
Divan-ı Hikmet, s. 173. 186
Divan-ı Hikmet, s. 74. 187
Divan-ı Hikmet, s. 75. 188
Divan-ı Hikmet, s. 77. 189
Divan-ı Hikmet, s. 79. 190
Divan-ı Hikmet, s. 116. 191
Divan-ı Hikmet, s. 91. 192
Divan-ı Hikmet, s. 390 193
Divan-ı Hikmet, s. 94. 564 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Ahmed Yesevî bazı makamlar için özel bilgiler de vermektedir. Bildirdiğine göre “tecelli makamı” âşıklara ait garip bir makamdır. Nuru hangi gönle akse- derse o kimse şuursuz olup kendinden geçerek feryat eder. Tecelli makamı rehzen/rehber/kılavuz gerektirir. Bu makama kılavuzsuz giren yoldan çıkar. Tecellinin makamıdır garib makam; O makamda âşık kullar dolaşır Hangi gönüle tecellisinin nurunu gönderse Şuursuz olup kendini bilmeden feryad eyler O makamın yollarının rehzeni var Kılavuzsuz yola girse, yoldan şaşar 194 Bir başka hikmette şeyh olabilmek için asgari “cem’ul-cem” makamına ermiş olmak gerektiğini bildirmiştir. 195
Ayrıca Peygamber Efendimiz’in “naz maka- mında/hâletinde” ümmetinden asi bir topluluk için af dilediğinden bahsedi- yor. 196
Muhabbet ve Aşk Yesevî’nin tasavvuf anlayışını kavrayabilmek için müstakil olarak üzerinde durmaya değer kavramlardan biri de aşktır. Ahmed Yesevî Allah’ın inayetiyle “aşk kapısı”ndan içeri girmiştir. 197 “Mu-
habbet pazarı”nda 198
dolaşmış, “muhabbet meydanı”na 199
varmış, “muhabbet kadehi”
200 almış, “muhabbet şarabı”ndan 201 içmiş, “muhabbet deryası”na 202
dalmış, “aşk dârında/ darağacında” 203 başını vermiş, “aşk ateşi” 204 ile yanmış, “aşk belâsı”na 205
ve “aşk derdi”ne 206
düşmüştür. 194
Divan-ı Hikmet, s. 285. 195
Divan-ı Hikmet, s. 308. 196
Divan-ı Hikmet, s. 114. 197
Divan-ı Hikmet, s. 64. 198
Divan-ı Hikmet, s. 76, 376. 199
Divan-ı Hikmet, s. 221, 270. 200
Divan-ı Hikmet, s. 220. 201
Divan-ı Hikmet, s. 155, 220. 202
Divan-ı Hikmet, s. 220. 203
Divan-ı Hikmet, s. 76. 204
Divan-ı Hikmet, s. 91. 205
Divan-ı Hikmet, s. 100. 206
Divan-ı Hikmet, s. 101. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 565
“Muhabbetin kadehi”ni içenler “mest ü hayran” “divane” olur. 207
Böyle olunca da “melâmet”e uğrar, ayıplanırlar. 208 Âşık olanın buna alışması gere- kir. 209
Divan-ı Hikmet’te genel olarak akıl-aşk çatışmasına dair ifadelere rastlan- maz. Hatta akıllı olmak tavsiye edilir. Buna mukabil zahitlerle âşıklar, takva ile aşk karşılaştırması yapılır. 210 Ahmed Yesevî aşk ve âşıkların tarafını tutar. Kul Hoca Ahmed zahid olma aşık ol Bu yollarda yalnız yürüme sadık ol Leyla-Mecnun, Ferhat-Şirin, Vamık ol Aşk olmadan Hakk cemâlin görse olmaz 211 Ahmed Yesevî mecazi ve hakiki aşk ayrımı yapmadan Islam edebiyatın- da bilinen Leylâ-Mecnûn 212
, Ferhat-Şirin 213
, Vâmık-Azrâ 214
aşkından övgüyle bahseder. Ilahî/hakiki aşk söz konusu olduğunda onun kıyas kabul etmez örneği Hallac’tır. 215
Sonuç Ahmed Yesevî ve takipçileri tarafından oluşturulan Divan-ı Hikmette dinî ve tasavvufi birçok kavram bulunmaktadır. Bunların önemli bir kısmı diğer Islam ilimleriyle ortaktır. Ancak bu kavramlar Yesevî ve takipçileri tarafından tasavvufi bakış açısına uygun anlam yüklenerek ele alınmıştır. “Hikmet”, Divan-ı Hikmette yer alan kavramlar örgüsü içinde merkezî bir rol oynar. Bu kavram, dinî hükümlerin -şekil ve lafızdan ibaret olmayıp- arka- sında insanı olgunlaştırmaya/kemâle erdirmeye yönelik bir amacının bulun- duğunu ifade eder. Olgunlaşmak/kemale ermek isteyen kimse bütün hayatını bu ilişkiyi kavrayarak şekillendirmelidir. 207 Divan-ı Hikmet, s. 155, 108. 208 Divan-ı Hikmet, s. 262. 209 Divan-ı Hikmet, s. 389. 210 Divan-ı Hikmet, s. 305. 211 Divan-ı Hikmet, s. 263. 212 Divan-ı Hikmet, s. 125, 137, 235, 263, 408. 213 Divan-ı Hikmet, s. 222, 235, 263, 409. 214 Divan-ı Hikmet, s. 263, 280. 215 Divan-ı Hikmet, s. 363, 408. 566 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Divan-ı Hikmette sunulan bakış açısına göre, dini anlama ve yaşama ha- disesi -statik bir olgu olmayıp- kendi içinde derinleşen dinamik bir yapı arz eder. Bu yapının en dışında “şeriat” yer alır. Şeriat dinin kabuk, kalıp, şekil, lafız boyutudur. Şeriat hükümlerine uymak özü muhafaza bakımından önem- li ise de yeterli değildir. Özden nasiplenebilmek için kabuğun içine doğru yol almak gerekir ki buna “tarikat” denir. Peki, öz nedir? Burada bahis konusu öz, varlığın “hakikati/hakikatleri”dir. Hakikatler sonsuz-sınırsızdır. Insanın hakikatlere dair bilgisine “marifet” denir. Allah, “Hakikatler hakikati”dir. O’na dair bilgiye ise “marifetullah” denir. Divan-ı Hikmet’te yer alan bütün kavramlar insanın “şeriat” ile başlayan “tarikat, marifet ve hakikat” ile de- vam eden olgunlaşma sürecine hizmet etmek üzere ifade ve tanzim edilmiştir. Esasen eserin ana gayesi de budur. Daha özele inildiğinde eserde itikat, ibadet ve ahlaka dair birçok kavrama rastlanır. Itikadî olanlar içerisinde Allah’a dair olanlar başta yer alır. Allah, Hakikatler hakikati olması hasebiyle birçok isim ve sıfatla anılmıştır. Inanıl- ması gerekenler arasında melekler ve görevlerine de işarette bulunulmuştur. Kur’an-ı Kerim dışındaki kutsal kitaplardan bahsedilmemiştir. Kur’an-ı Ke- rim’den bahsedilirken güzel okunması yanında anlamaya ve gereğince amel edilmeye çalışılmasına vurgu yapılmıştır. Örnek şahsiyetler olarak peygam- berlerden ve özellikle Peygamber efendimizden de bahsedilmiş, bazı beyitler- de “Hakikat-ı Muhammediyye”ye telmihte bulunulmuştur. Insanı olgunlaştıran birer uygulama olarak ibadetler ve ibadetlere dair kavramlara da yer verilmiştir. Bunlar içerisinde “namaz” ve “oruç” en çok zikredilenidir. “Zekât” ve “Hacc”dan çok az bahsedilmiştir. “Kurban” kişinin hak ve hakikat uğruna canını fedaya hazır olması manasına kullanılmıştır. Ibadete dair olanlar gibi ahlaka dair kavramlar da insanın manevi kemaline hizmet eder tarzda tanzim ve ifade edilmiştir. Ahlaki kavramlar içerisinde iyiliği temsil eden “sıdk” ve “ihlas” ile kötülüğü temsil eden” yalan” ve “riya” en genel ve merkezî konumda olanlardır. Bütün ahlaki tutum ve davranışlar “sıdk” ve “ihlas” ile değer kazanır. “Yalan” ve “riya” ile anlamsızlaşır, değerini yitirir ve kötü hâle gelir. Divan-ı Hikmette yüzlerce tasavvufi kavram bulunmaktadır. Bu kavramların her biri “Hakikat”e ermeye ve “Hakikatler hakikati”ni “bilmeye”/“marifete” matuftur. Bu amacı gerçekleştirebilmek için “pir”, şeyh”, “mürşid” gibi ad- lar verilen bir yol göstericiye ihtiyaç vardır. Ayrıca, insanı hak ve hakikatten
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 567
uzaklaştıran şeyleri; dünyayı hatta ukbayı terk etmek, Hakk’ı her an hatırda tutmak/anmak, nefsani arzulara direnmek ve aşk ile Hakk’a yönelmek şarttır. Bütün bunları yerine getirmeye çalışan kimse ahirette türlü nimetlerle ödüllendirilecektir. Bunların en büyüğü ise uğruna aşkla yandığı Didar-ı Hakk olacaktır.
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|