Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Divan-ı Hikmette “Hikmet”
- Dört Kapı Kırk Eşik
- Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat
- I. İslami İlimlerde Terminoloji Sorunu Sempozyumu
- Türkistan Notları –Yesevî Diyârında 6 Ay
|
Himmet KONUR * Giriş Divan-ı Hikmet, Ahmed Yesevî ve takipçileri tarafından kaleme alınmış bir Türk-Islam Edebiyatı ürünüdür. Islami ve tasavvufi muhteva bir bütün olarak eserin tamamına nüfuz etmiştir. Bu açıdan bakıldığında eserde yer alan kavramların hemen tamamının dinî ve tasavvufi nitelik taşıdığını söylemek yanlış olmaz. Divan-ı Hikmet’e yakından bakıldığında Ahmed Yesevî ve takipçilerinin büyük birer Islam âlimi ve mutasavvıfı oldukları; zamanlarında cari olan ilmî ve tasavvufi birikimi iyi hazmettikleri ve bu birikimi manzum olarak dile ge- tirdikleri görülmektedir. Eserde Ahmed Yesevî’nin dünya hayatı yanında manevi hayatından da bahsedilir. Işin bu boyutu henüz dünyaya gelmeden önceki ruhlar âlemine ka- dar dayanır. Ezelde Hakk ona “Elestü birabbiküm? [Ben sizin Rabbiniz değil miyim?]” demiş, onun ruhu da -diğerleri gibi- “belâ [Evet]” demiştir. Miraç sırasında Hakk Mustafa onun ruhunu görmüş ve daha bedene girmeden önce nasıl kemal bulduğunu Cebrail’e sormuş, Cebrail de ona “Elest” hadisesin- den bahsetmiştir. Hakk Mustafa ona “evladım/ferzendim” diye hitap etmiş, bunun üzerine bütün ona ruhlar selam durmuştur. 1 Ana rahminde belirginleşince “zikir söyle” denilmiş, bu esnada bütün azaları titremiş ve ruhu bedenine girmiş, kemikleri [bile] “Allah” demiştir. 2
* Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, Ilahiyat Fakültesi, Tasavvuf Anabilim Dalı Öğretim Üyesi 1 Hoca Ahmed Yesevî, Divan-ı Hikmet, Haz: Hayati Bice, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, An- kara, 2015, s. 66-67. (Yukarıda belirttiğimiz gibi Divan-ı Hikmet Ahmed Yesevî ve takipçileri tarafından oluşturulmuştur. Eserde Ahmed Yesevî’ye ait olmayan hikmetler de bulunmak- tadır. Mesela bir hikmette Ahmed Yesevî’den yüzyıllar sonra yaşamış olan Nesimi’den de bahsedilmektedir. Bkz. Divan-ı Hikmet, s. 184.) 2 Divan-ı Hikmet, s. 60. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 549
Dokuz ay, dokuz gün sonra dünyaya gelmiştir. Devamındaki hikmetlerde be- bekliğinden itibaren hangi yaşta neler yaşadığını sırasıyla anlatmıştır. Bura- da bahsettikleri onun daha çok manevi hayatı ve bu hayatın aşamaları gibi görünmektedir. Bahsettiğine göre dünyaya gelmesinin ardından daha dokuz saat geçmeden göğe uçmuş, arş ve kürsü derecelerini kucaklamış, “innnâ fetahnâyı (Fetih Suresini)” okumuş, salınan ışık/nur sayesinde cemâli gör- müştür. Manevi doğumunu izleyen bu hadiseye Hocası da dâhil olur; “Sus ey cahil, manâ bu [gördüğün]” der. Daha sonra Hakk’ı arayış serüveni başlar. Bu uğurda çölleri gezer, şeytanla karşılaşır, onu yakalar ve alt eder, zikrederek kendinden geçer; “fenâfillah” makamına erişir. Arş üstünde namaz kılıp göz- yaşı dökerek Hakk’a bakar, yalancı/sahte âşık ve sufilerle mücadeleye girişir. 3
Bütün bunlar mana âleminde henüz bir yaşını doldurmadan önce gerçekleş- miştir.
4 Bir yaşına gelince ruhlar ona pay/hisse verip aralarına alır. Iki yaşına girin- ce Peygamber Efendimiz gelerek onu görür. Üç yaşında kırklar hâlini sorar. 5
Dört yaşına geldiğinde Hakk Mustafa hurma verir. Bunun üzerine irşada baş- lar ve nice günahkârı yola getirir. Bu esnada “Hızır Baba” ona yoldaşlık eder. Manevi hayatının beşinci yaşında/aşamasında kendini ibadete verir; nafile ibadetleri alışkanlık/âdet hâline getirir. Gece gündüz zikrederek rahatlık/hu- zur duyar. Altı yaşına gelince insanlardan kaçar, göğe çıkıp meleklerden ders alır. Yedi yaşına gelince Arslan Baba onu bulur ve sahip olduğu sırları perde ile örter; onun dünya hayatına yönelmesini sağlar. Aynı yıl Azrail, Arslan Ba- ba’nın canını alır. Huriler gelip onu ipek kumaşla kefenler, yetmiş bin melek toplanarak cenaze namazını kılar, ruhunu alıp “ılliyyîn” cennetine götürüler. Sekizinde sekiz yerden yol açılır, “Hikmet” söylemesi için başına nur saçılır. 6
dönüşümü yıl yıl/aşama aşama anlatır. 7 3 Divan-ı Hikmet, s. 67. 4 Onun başından geçen bu hadiselerin, velâdet-i sâni, velâdet-i maneviye, velâdet-i rûhiyye gibi adlarla anılan tasavvufî hayata girişinin başlangıç aşamasında gerçekleştiği ifade edilmiş- tir. Bkz. Ethem Cebecioğlu, “Hoca Ahmed Yesevî”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1993, c. XXXIV, ss. 99-100; Kadir Özköse, “Ahmed Yesevî ve Dîvân-ı Hik- met”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sayı: 16, (yıl: 2006), 295-296. 5 Divan-ı Hikmet, s. 67. 6 Divan-ı Hikmet, s. 68. 7 Divan-ı Hikmet, ss. 69-80. 550 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Her ne kadar henüz sekiz yaşındayken “Hikmet söylemesi için” ona nurlar saçılmışsa da “Hikmet söyle” emri ilmî birikim sahibi olmasından ve birçok manevi değişim geçirmesinden sonra gelmiştir. Hikmetlerin hikâyesi böyle başlamıştır. Bu durum şöyle ifade edilir: Otuz dörtte âlim olup bilge oldum; “Hikmet söyle” dedi Rabbim, söyler oldum; Kırklar ile şarap içtim, yoldaş oldum; İç ve dışım Hakk nuruna doldu dostlar. 8
9
Kur’an-ı Kerim, Hadis-i şerifler yanında Kelam, Fıkıh, Tasavvuf gibi Islam ilimlerine dair kaynaklarda da yer alır. Zamanla tasavvuf alanında edebî bir tarz ve nihayet bir tür hâline gelmiştir. Divan-ı Hikmet bu edebî türün günü- müze ulaşan ilk Türkçe örneğidir. 10 Eser, Ahmed Yesevî ve takipçilerinin dile getirdiği “hikmetler”in bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur. Hikmetin ne olduğunu anlamak için semantik alanında yer alan bazı kav- ramlara mutlaka müracaat etmek gerekir. Bunların başında hak ve hakikat kav- ramları gelir. Hak doğru ve sahih olanı ve olması gerekeni ifade eder. Zıddı bâtıldır. Bâtıl ise yanlış ve sağlıksız olan, olmaması gereken şeylere denir. Ha- kikat bir şeyin aslı ve künhü, varlık sebebine uygun tahakkuku anlamlarına gelir. Hikmet ise hak ve hakikati ifade eden, buldurmaya yarayan ve hak ve hakikatten bahseden sözlere denir. Ahmed Yesevî şeriat, tarikat ve hakikat olmak üzere insanın bilmek ve yaşamak zorunda olduğu üç ayrı kategoriden bahseder. 11 Bir beytinde, Rivâyettir şeriat, hikmettir hakikat Mücevherdir tarikat, âşıklara münasip 12 8
9 Islam düşüncesinde hikmetin yeri ve tarihi seyri hakkında bilgi için bkz. Süleyman Uludağ, Dört Kapı Kırk Eşik, Dergâh Yayınları, Istanbul 2009, ss. 88-103. 10 Divan-ı Hikmet hakkında daha geniş bilgi için bkz. Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, DIB Yayınları, Ankara 1991, ss. 119-125. 11 Bazı beyitlerde bunlara dördüncü olarak marifet de eklenmiştir. Bu dördüne Türk-Islam Ede- biyatı’nda “dört kapı” adı verilir. 12 Divan-ı Hikmet, s. 224. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 551
der. Buna göre şeriatı anlamanın yolu rivayetlerden, hakikati anlamanın ve yaşamanın yolu ise hikmetleri kavramaktan geçer. Varlığın bir “görünen/zahir”, bir de “görünmeyen/batın” boyutu vardır. Görünene ilişkin bilgimize “zahir ilmi” görünmeyene ilişkin olana ise “batın ilmi” denilir. Batın ilmine “hâl ilmi” adı da verilir. Hâl ilmi zahir ilminden daha üstün olmakla birlikte aralarında ayrılmaz bir bağ söz konusudur. Zira hâl ilmine giden yol zahir ilminden geçer. 13 Hâl ilmi, zahir ilminin amacına uygun tarzda yaşanmasıyla elde edilir. Bu nedenle dine dair zahirî bilgileri öğrenmeli, yaşamalı-hayata geçirmelidir. Ancak dine ilişkin her yaşantı insanı hakikate ulaştırmaz. Bunun gerçekle- şebilmesi için mutlaka ve mutlaka amacına uygun tarzda yerine getirilmesi gerekir.
14 Islam’ın temel kaynağı Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an Hakk’ın kelâmı/sö- züdür. Hakikatleri içerir. Yesevî’nin hikmetleri, hakikatlerin ifadesi olan Kur’an’ın anlaşılması için söylenmiştir. Yesevî bunu şöyle ifade eder: Benim hikmetlerim Sübhan’ın fermanı Okuyup bilsen hepsi Kur’an’ın anlamı 15 Islam’ın diğer bir kaynağı da Peygamber Efendimiz’in hadis-i şerifleridir. Yesevî, Benim hikmetlerim hadis hazinesidir Kişi pay götürmese bil habistir 16 diyerek hikmetleriyle hadis-i şerifler arasındaki ilişkiye işaret eder. Yukarıda hikmetlerin, hakikatlerin ifadesi olduğundan bahsetmiştik. Ha- kikatler ezelî- ebedî, sınırsız ve sonsuzdur. Hâl böyle olunca hakikatlerin ifa- desi de kaçınılmaz olarak sonsuz olacaktır. 17 Buna işaretle Ahmed Yesevî kes- retten kinaye olarak bir yerde “dört bin dört yüz”, bir başka yerde ise “doksan dokuz bin” hikmet söylediğinden bahsetmiştir. 18 13
14 Divan-ı Hikmet, s. 264, 308. 15 Divan-ı Hikmet, s. 427. 16 Divan-ı Hikmet, s. 427. 17 Kur’an-ı Kerim’de kelam-ı Rabbani’nin de sonsuz olduğu “Eğer yeryüzündeki ağaçlar kalem, deniz de mürekkep olsa, arkasından yedi deniz daha ona katılsa, Allah’ın sözleri (yazmakla) yine de tükenmez…” denilerek bildirilmiştir. Bkz. Lokman, 31/27. 18 Divan-ı Hikmet, s. 143, 154. 552 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Hikmetler aynı zamanda evrenseldir. Hükmü her zaman her yerde baki- dir. Zaman ve mekânla kayıtlı değildir. 19 Kur’an-ı Kerim ve hadis-i şeriflerin lafzını değil, manasını esas alan ifadelerdir. Islam düşüncesi tarihinde lafız- mana ilişkisi konusunda pek çok tartışma olmuş ve hâlâ olmaya devam et- mektedir. 20 Ahmed Yesevî, manaya önem verenlerin safında yer alır. Kur’an-ı Kerim’i, Arapçayı ve Farsçayı çok iyi bilmesine rağmen hitap ettiği topluluk anlasın diye -zamanının âlimleri pek hoş görmese de- hikmetlerini Türkçe söylemeyi tercih etmiştir. 21
Hoş görmemekte âlimler sizin dediğiniz Türkçeyi Ariflerden işitsen açar gönül ülkesini Ayet hadis anlamı Türkçe olsa uygundur Anlamına yetenler yere koyar börkünü …………… Miskin, zayıf Hoca Ahmed yedi ceddine rahmet, Farsça dilini bilerek güzel söylemekte Türkçeyi 22 Yesevî’nin bütün derdi dinî ve tasavvufi hakikatlerin anlaşılmasıdır. Bu nedenle sade ve basit bir üslup içinde tasavvufi ıstılah, remiz ve işaretlerle meramını anlatmaya çalışmıştır. Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat Yesevî’nin din ve tasavvuf anlayışında şeriat, tarikat, marifet ve hakikat kavramları merkezî yer işgal eder. Bu kavramlar arasında daimî bir ilişki söz konusudur. Hiçbir zaman biri diğerinden müstağni olamaz. Yesevî, her vesi- leyle bunlar arasındaki ilişkiyi vurgulamıştır. Bir hikmette bazen bu kavram- lardan birini, ikisini, üçünü, bazen de dördünü birlikte ele alır. 23 Ona göre şeriat, dinin zahirini/dış yüzünü temsil eder. Canlıların derisi, hayvanların postu mesabesindedir. Derinin veya postun içinde kalan kısım ise tarikattır. 24 19
20 Diğer Islamî disiplinler genellikle lafzı esas alarak ibare dilini kullanırken; tasavvuf manayı esas alarak işaret dilini kullanmayı tercih etmiştir. Bu konuda bkz. Abdullah Kartal, “Çağdaş Araştırmalarda Tasavvufun Kavramsal Sorunları: Bir Ilmi Kendi Metinleri Bağlamında Anla- mak”, I. İslami İlimlerde Terminoloji Sorunu Sempozyumu, Ankara, 2006, s. 553-554. 21 Ayrıca bkz. Kadir Özköse, “Ahmed Yesevî ve Dîvân-ı Hikmet”, ss. 300-303. 22 Divan-ı Hikmet, s. 181. 23 Bkz. Divan-ı Hikmet, s. 75, 90, 91, 100, 107, 264, 267. 24 Divan-ı Hikmet, s. 75. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 553
Öncelikle şeriatın gereklerini yerine getirmek gerekir. Fakat bu yeterli de- ğildir. Şeriat yanında tarikat, marifet ve hakikatin gerekleri de yerine getiril- melidir. Şeriatın meydanına özünü koymadan Tarikatın bahçesinde dolaşmadan Hakikatin deryasından cevher almadan Marifet adabını bilse olmaz 25 Ahmed Yesevî şeriat, tarikat ve hakikati yakinin dereceleriyle de ilişkilen- dirmiş ve şöyle demiştir: Kul Hoca Ahmed Hakk sözünü söyleyip geçti Ayne’l-yakîn tarikatta bozlayıp geçti İlme’l-yakîn Şeriatı gözleyip geçti Hakka’l-yakîn hakikatından söyledim ben işte 26 Daha önce şeriata post, tarikata asıl denildiğinden bahsetmiştim. Bazı hikmetlerde marifet ve hakikat için de metaforik ifadeler kullanılmaktadır. “Vücud şehri” 27 “tevhid ağacı” 28 , “marifet bostanı” 29 , “marifet meydanı” 30
ve “hakikat deryası” 31 gibi ifadelerden anlıyoruz ki “marifet” Varlık şehrinin meydanı ve bahçesi, “tevhid” bu bahçe veya meydandaki bir ağaç, “hakikat” ise bu şehrin uçsuz bucaksız okyanusu mesabesindedir. 32 Divan-ı Hikmet’te bu ana kavramlar yanında itikat, ibadet, ahlak ve tasav- vufa dair birçok kavram yer almıştır. 33 Ancak bütün kavramlar, tasavvufi bakış açısına göre anlam kazanmıştır. Çalışmamız esnasında her birini tespit etmiş olmakla birlikte, sayısı yüzleri aşan bu kavramların hepsini burada zikretme 25 Divan-ı Hikmet, s. 267. 26 Divan-ı Hikmet, s. 89. 27 Divan-ı Hikmet, s. 168. 28 Divan-ı Hikmet, s. 285, 360-361. 29 Divan-ı Hikmet, s. 270, 360-361. 30 Divan-ı Hikmet, s. 78. 31 Divan-ı Hikmet, s. 270. 32 Yesevî hikmetlerini bu ve benzeri tasavvufî remiz ve işaretlerle anlatmıştır. Bu konuda kısa bil- gi için bkz. Mustafa Tahralı, “Ahmed Yesevî’nin Divan-ı Hikmetinde Dinî-Tasavvufî Unsurlar”,
33 Ahmed Yesevî’nin din ve tasavvuf anlayışı hakkında kısa bilgi için bkz. Mehmet Demirci, Türkistan Notları –Yesevî Diyârında 6 Ay-, Kubbealtı Neşriyatı, Istanbul 1996, ss. 90-106. 554 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî imkânımız olmadığı için belli başlılarına temas etmekle yetineceğiz. Öncelik- le itikada dair olanlardan başlamak istiyorum. İtikadî Kavramlar Islam düşüncesinde itikadî konular amentü esasları olarak tanzim edil- miştir. Biz de buna uyarak Divan-ı Hikmet’te yer alan amentü esaslarına konu olan kavramları gözden geçirmek istiyoruz. Allah Amentü esaslarından ilki Allah’a imandır. Divan-ı Hikmet’te her şeyin ya- ratıcısı, ebedî ve ezelî mutlak varlığı ifade için “Allah” lafzı da dâhil seksenden fazla isim ve sıfat kullanılmıştır. Esma-i Hüsna olarak bilinen doksan dokuz ismin büyük çoğunluğu hikmetlerde yer almıştır. Bunların en çok tekrarlana- nı “Hakk” ve “Allah” ismidir. Isimlerin hemen hepsi Kur’an ve hadis kaynak- lıdır. Bunların tercümesi mesabesinde “Hocam” 34 , “Canan” 35 , “Server” 36 ,
37 , “Yezdan” 38 gibi Farsça, “Ogan Izim” 39 , “Tanrı” 40 , “Bir ve Varım” 41 gibi Türkçe, “Rahman Igem” 42 , “Tanrı Zatı” 43 , “Izim Cebbar” 44
gibi yarı Arapça yarı Türkçe isimler de bulunmaktadır. Ancak bütün isimler cümle içerisindeki görevleri ve anlamları itibariyle Türkçe bir kavram hâline getirilmiştir. Genellikle isimler içinde en büyüğü/Ism-i Azam “Allah” lafzı kabul edilir. Bir hikmette Ism-i Azam olarak “Huvallah” lafzı zikredilmiştir. Ruh-i hâlet zikrullah, Lâ ilâhe illallah İsm-i Azam Huvallah bu halkanın içinde 45 34
35 Divan-ı Hikmet, s. 350. 36 Divan-ı Hikmet, s. 194. 37 Divan-ı Hikmet, s. 215. 38 Divan-ı Hikmet, s. 83. 39 Divan-ı Hikmet, s. 106. 40 Divan-ı Hikmet, s. 208. 41 Divan-ı Hikmet, s. 78, 100, 172. 42 Divan-ı Hikmet, s. 95. 43 Divan-ı Hikmet, s. 117. 44 Divan-ı Hikmet, s. 305. 45 Divan-ı Hikmet, s. 336. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 555
Melekler Amentü esaslarından ikincisi meleklere imandır. Divan-ı Hikmet’te “me- lek” ve çoğulu olan “melâike” 46 yanında dört büyük melek olarak anılan “Cebrail” 47 , “Azrail” 48 , “Mikail” 49 , “Israfil” 50 in adları anılmakta, “Kirâmen Kâtibin” 51 ve “Sorucu” 52 meleklerden bahsedilmektedir. Cebrail’in bilge kişi- liğinden, meleklere önderlik ve imamlığından, Azrail’in can alıcılığından, Is- rafil ve Mikail’in Arslan Baba’nın cenazesini kabre koyduğundan söz edilmiş- tir. Genel olarak melekler iyilik yapan, iyi kullar için dua ve niyazda bulunan, Allah’ın emirlerini yerine getiren varlıklar olarak ele alınmıştır. Kitaplar Inanç esaslarından bir diğeri Kitaplara imandır. Görebildiğim kadarıyla Divan-ı Hikmet’te Kur’an-ı Kerim dışındaki kutsal kitaplardan bahsedilme- mektedir. Kur’an, Allah kelamıdır. Onun doğru dürüst okunması/tilavet edilmesi, anlaşılması, emir ve yasaklarının yerine getirilmesi gerekir. 53 Nitekim 31. hikmette Kur’an tilavetine özen gösterilmesi, okurken ayetlerin manasına vâ- kıf olunması, Kur’an’a saygı gösterilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. 54 Mülk
55 , Fetih
56 , Taha
57 , Ibrahim 58 surelerinden bahsedilmiş ve değişik vesilelerle otuzdan fazla ayete yer verilmiştir. Bunun yanında birçok vesileyle Kur’an ayetlerine telmihte bulunulmuştur. 59
Kur’an-ı Kerim olduğu görülmektedir. 60 46 Divan-ı Hikmet, s. 66, 68, 71, 82, 103, 108, 119. 47 Divan-ı Hikmet, s. 66, 87, 105, 107. 48 Divan-ı Hikmet, s. 68, 104-105, 119, 145. 49 Divan-ı Hikmet, s. 105. 50 Divan-ı Hikmet, s. 105. 51 Divan-ı Hikmet, s. 127. 52 Divan-ı Hikmet, s. 119. 53 Divan-ı Hikmet, s. 64, 71. 54 Divan-ı Hikmet, s. 122. 55 Divan-ı Hikmet, s. 190. 56 Divan-ı Hikmet, s. 67. 57 Divan-ı Hikmet, s. 80. 58 Divan-ı Hikmet, s. 361. 59 Telmih yapılan ayetler ve muhtevaları hakkında bkz. H. Ibrahim Şener, “Yesevî Hikmetlerinin Kaynağı Olarak Âyetler Üzerine Bir Değerlendirme”, Yesevîlik Bilgisi, ss. 199-210. 60 O bir beytinde “Nice ulu kitap”lardan faydalandığını söylemiş ancak herhangi bir kitap ismin- 556 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Peygamberler/Resuller Divan-ı Hikmet’te Peygamber Efendimizden ve ismi bize ulaşan peygam- berlerin bir kısmından da bahsedilmektedir. Peygamber Efendimiz için Resûl, Habîb, Mustafa, Muhammed Mustafa, Hakk Mustafa, Pir-i Mugan, Muham- med, Ahmed, Mahmud Sultan, Hakk Resul Mustafa Muhammed, Âlem Fahri, Enbiyalar Hâtemi, Nur-ı Hüda, Dost-ı Huda, Kurret Ayn, Velayetli Muham- med gibi isimler kullanılmıştır. Bunlar içinde Hakk Mustafa isminin geçtiği yerlerde 61 Peygamber Efen- dimiz’in zaman ve mekânla kayıtlı olmayan varlığının kastedildiği; Hakikat-i Muhammediyye’den bahsedildiği dikkat çekmektedir. 36-41. hikmetlerde 62 kısaca Peygamber Efendimiz ve hayatından, soyun- dan, 46. hikmette irtihalinden, teçhiz ve tekfininden bahsedilmiştir. 63
Peygamber Efendimizin ravzası 64 , miracı 65 , sünnetine uymanın önemi 66 ,
67 getirilmesi gibi hususlar üzerinde durulmuştur. Peygamber Efendimize atfedilen bazı hadisler de kısmen veya tamamıyla zikredilmiştir. 68 Divan-ı Hikmet’te “dört yüz kırk dört peygamber, mürsel, nebi” 69 ifadesi geçmektedir. Ancak bunların isimleri zikredilmemiştir. Isimleri zikredilenler ise Adem, Ismail, Yusuf, Musa, Zekeriya, Eyyub, Yakub, Yahya, Süleyman, Lokman, Ibrahim/Halilullah, Yunus, Isa (aleyhimusselam)’dır. Bunlar genel- likle hayatlarındaki en dikkat çekici özelliğe atıfla zikredilmiştir. 70
Hikmetlerde sık sık “dünya”nın gelip geçici, şom/uğursuz 71 olduğu, ece- lin her an gelebileceği, kabir azabını, kıyameti, mahşeri, sıratı kısacası ahiret hayatındaki mükâfat ve cezayı dikkate alarak yaşamak gerektiği vurgulanır. Divan-ı Hikmet’e göre dünya hayatı ahirete hazırlanma sürecidir. Bu dünya- den bahsetmemiştir. Bkz. Divan-ı Hikmet, s. 331. 61 Divan-ı Hikmet, s. 66-69, 73, 80. 62 Divan-ı Hikmet, s. 129-138. 63 Divan-ı Hikmet, s. 143. 64 Divan-ı Hikmet, s. 177. 65 Divan-ı Hikmet, s. 63. 66 Divan-ı Hikmet, s. 65, 85, 86, 208. 67 Divan-ı Hikmet, s. 69- 194. 68 Bkz. Divan-ı Hikmet, s. 96, 243, 410. 69 Divan-ı Hikmet, s. 237. 70 Divan-ı Hikmet, s. 70, 78, 125, 151,160, 164, 172, 180, 249, 255, 292, 248-249, 359, 363, 364, 365, 383, 409. 71 Divan-ı Hikmet, s. 64, 86, 101, 121. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 557
da yapılan her şeyin ahirette bir karşılığı olacaktır. Iyiler cennet nimetleriyle ödüllendirilecek, kötüler cehennem azabıyla cezalandırılacaktır. Cennet nimetlerinin en üstünü Allah’ın Vechini, Dîdârını, Cemâlini gör- mektir. Her ne kadar cehennem korkusu veya cennet ümidi ile kulluk etmek de makbul ise de en üstünü Allah’ın Dîdârını/Cemâlini görmek için yapılanı- dır.
72 Ahmed Yesevî her fırsatta bunu dile getirmiş ve bütün hayatını O’nun Dîdâr’ını/Cemâlini görmek için çabalamakla geçirmiştir. 73 Hikmetlerini de Dîdâr’a/Cemâl’e talip olanlar için yazmıştır. 74
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|