www.ziyouz.com kutubxonasi
89
qallig‘i bilan xayrlashdi, unga o‘z ehtiromini bildirib, oq yo‘l tilagan bo‘ldi.
Bobur yuz kun Samarqandda turib Oyisha begim bilan biror marta yuzma-yuz ko‘rishgan
emas. Bunga urf-odat ham yo‘l bermadi, yoshlik hayosi ham monelik qildi. Ko‘ksaroyda
yoza boshlagan g‘azalining «Ne kun bo‘lg‘ay visolingga meni dil xasta yetgaymen»
degan satri esiga tushdi. So‘ng ot ustida kun bo‘yi yo‘l yurib borayotib xayolan o‘sha
g‘azalini davom ettirdi:
Muyassar bo‘lmasa boshimni qo‘ymoqlik oyog‘iga,
Boshimni olib, ey Bobur, oyoq yetguncha ketgaymen.
Kechqurun tunash uchun Qo‘shtegirmon degan joyda to‘xtaganlarida Bobur bu satrlarni
qog‘ozga yozib qo‘ydi. G‘azal — shu satrlar bilan tugallanishi kerak. Lekin o‘rtada yana
uch-to‘rtta bayt bo‘lishi kerak. Ularni keyinchalik, xotirjamroq paytda topmoqchi bo‘ldi.
_________________
* Hozirgi G‘allaorol yaqinidagi qadimiy qishloq.
* Miroxo‘r «amiri oxur» degani. M i r o x o‘ r — podshoh otboqarlarining boshlig‘i.
* * * Andijonda bo‘lgan voqealar dahshati Tohir qiyofasiga kirib Boburga tobora yaqinlashib
kelmoqda edi.
Bobur odamlari bilan Novdan o‘tganda Tohir Qo‘qondan o‘tib, Xodarvish cho‘liga kirdi.
Bobur cho‘llarda olti marta tunab, yettinchi kuni kechki payt Xo‘jandga yetganda qora oti
loyga belangan, o‘zi tanib bo‘lmas darajada qorayib, ozib ketgan Tohir uning qarshisidan
chiqdi.
Bobur hamma bek va navkarlari bilan kelayotganini ko‘rgan Tohir otdan o‘zini yerga
tashlab, dod solib yig‘lab gapirdi:
— Nechun Samarqandni tashlab keldingiz, amirzodam?!
Bobur Andijon qo‘ldan ketganini eshitdi-yu, nazarida, butun borliq zilzila ichida qoldi,
yeru ko‘k chayqalib silkinib ketdi. Chapda yaltirab ko‘ringan Sirdaryo qirg‘oqlaridan
toshib chiqa boshlaganday tuyuldi.
Daryodan narida Xo‘jand tog‘lari. Bu yerdan Andijon naqadar uzoq! Samarqand naqadar
uzoq! O‘gay taqdir Boburni bu yerga go‘yo aldab olib kelganu birvarakayiga
Samarqanddan ham, Andijondan ham mahrum qilgan! Endi uning ora yo‘lda muallaq
bo‘lib qolganini Andijondagi Ahmad Tanbal ham, Samarqanddagi Sulton Ali mirzo ham,
Turkistondagi Shayboniyxon ham go‘yo uzoqdan ko‘rib turar edilaru «Boladay
aldanibdi!» deb qah-qah urib kular edilar. Ularning kulgilari atrofdagi tog‘lardan aks sado
bo‘lib qaytayotganday tuyular edi.
Tohir Ali Do‘stbekning xiyonat qilib, darvozani kechasi ochib berganini, Xo‘ja Abdulla esa
Boburga sadoqati tufayli shu darvozaxonaga osib o‘ldirilganini aytganda Bobur ortiq
bardosh qilolmay otiga qamchi bosdi. Qayoqqa ketayotganini o‘zi ham bilmas edi.
Chanqagan ot uni daryoning jar bo‘lib yotgan baland qirg‘og‘iga olib keldi. Birdan Bobur
Axsida jar qulashidan halok bo‘lgan otasini esladi. Nazarida u turgan zamin ham hozir
qulab tushmoqda edi. Bobur otini orqaga burdi. Lekin orqadagi pastu baland yerlar ham
jahannam qa’riga qulab tushayotganday lopillab ko‘rindi.
Bobur otining bo‘ynidan quchoqladi-yu, yelkalari silkina-silkina yig‘lab yubordi.
Qosimbek bilan tabib chol uning yoniga keldilar. Qosimbek qayg‘u to‘la tovush bilan
yig‘lamsirab gapirdi:
— Amirzodam, hammamiz ham xonavayron bo‘ldik. Mening molu mulkimni talatibdilar.
O‘g‘lim og‘ir yarador emish...