Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ



Yüklə 3,71 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/59
tarix31.01.2017
ölçüsü3,71 Mb.
#7271
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   59

qoy, ver, qal, 

tut, düş, çək, gör, çıx

 kimi fellər daha məhsuldardır.

9. Ə.Haqverdiyevin pyeslərinin dili dövrün səciyyəvi ədəbi 

dil   normalarını   və   özünə   qədərki   sənətkarların   yaradıcılığında 

əsaslı   yer   tutan   xarakter   ifadə   üsullarını   yaradıcılıqla   inkişaf 

etdirmək   əsasında   qurulmuşdur.   Felin   zaman   və   şəkil 

kateqoriyalarına məxsus xüsusiyyətlərin bir nümunə kimi tədqiqi 

257


göstərir ki, ədib bu sahədə də ümumxalq dilinə əsaslanmışdır. 

Felin zaman formalarının, əmr və arzu şəkillərinin müxtəlif üslubi 

məqamlarda   işlənməsi   Ə.Haqverdiyev   üslubunun   səciyyəvi   cə-

hətlərindəndir.

10.   Sadə   geniş   nəqli   cümlələrdə   cümlə   üzvlərinin 

inversiyası   Ə.Haqverdiyevin   pyeslərində   mühüm   yer   tutur. 

İnversiya mübtəda ilə xəbər, təyin ilə təyinlənən üzvlərin arasında 

da   müşahidə   olunur.   Lakin   zaman   və   yer   zərfliklərinin   xəbərlə 

inversiyasına daha tez-tez təsadüf edilir. İnversiya əsasən surətlərin 

dilinə aiddir, remarkalarda azdır və bir neçə misal istisna olmaqla 

yalnız   yer   zərflikləri   ilə   xəbərin   sırasında   özünü   göstərir.   Cümlə 

üzvləri sırasının pozulması canlı dilə məxsus xüsusiyyətləri saxla-

maqdan və fikri aktuallaşdırmaqdan irəli gəlmişdir.  

11.  Canlı   danışıq     dilinə   güclü   meyil   özünü   mürəkkəb 

cümlələrin   quruluşunda   da   aydın   büruzə   verir.   Müəllif   ən   çox 

asindetik və analitik cümlə tiplərindən istifadə etmişdir. Mürəkkəb 

cümlənin   bağlayıcısız   növü   danışıq   dilinin   ilk   və   qədim 

xüsusiyyətidir.   Analitik   cümlələrin   tərkib   hissələrini   əlaqələndirən 

bağlayıcılar   isə   canlı   dildə   özünə   möhkəm   mövqe   qazanmış 

bağlayıcılardır.   Mürəkkəb   cümlələrin   quruluşunda   nadir   hallarda 

Hind-Avropa dillərinin (fars, rus)  təsiri də hiss olunur.

* * *

Bədii   dil   üzərində   əməli     işi   və   dil   haqqında   fikirləri, 

pyeslərindəki   leksik   və   frazeoloji   vahidlərin   təhlili   və   bunların 

semantik   xüsusiyyətləri,   bəzi   mühüm   morfoloji   və   sintaktik 

vahidlərin   tədqiqi   nəticələri   sübut   edir   ki,   Ə.Haqverdiyev 

ziddiyyətli və mürəkkəb bir zamanda yaradıcılıqla məşğul olsa 

da, yalnız   böyük M.F.Axundovla güclənən milli ədəbi dilimizin 

nailiyyətlərini qoruyub saxlamaq səyi ilə kifayətlənməmiş, həm 

də   bütün   ömrü   boyu   xalq   dilinin   bitməz-tükənməz   xəzinəsinə 

əsaslanaraq,   milli   ədəbi   dilimizi   material   və   quruluş   cəhətdən 

zənginləşdirmək, sağlam bir yolla inkişaf etdirmək sahəsində çox 

böyük iş görmüşdür.

258


II HİSSƏ

CƏLİL  MƏMMƏDQULUZADƏNİN

SOVET DÖVRÜ FELYETONLARININ DİLİ 

(İctimai-siyasi və dini terminoloji  leksika)

"Bədii-publisistik əsərlərin, o cümlədən fel-

yeton janrının əsasında faktik material durur. 

Həmin material yalnız publisist üslubda deyil, 

həm   də  bədiilik  prinsipləri   nəzərə   alınmaqla 

işlənilir, bədiilik süzgəcindən keçirilir. Felyeton 

janrı   bir   sıra   görkəmli   rus   və   Avropa   ya-

zıçılarının   əlində   geriliyin,   ətalətin, 

eybəcərliklərin,   vaxtını   keçirmiş   ictimai 

qaydaların   ifşası   üçün   qüdrətli   bir   vasitə 

olmuşdur.   Cəlil   Məmmədquluzadənin   bu   ad 

altında   toplanmış   əsərləri   felyeton   janrının 

tələbləri baxımından yüksək estetik keyfiyyətə 

malik   olub,   misilsiz   publisist   və   mütəfəkkir 

yazıçı qələminin məhsulu kimi, ədibin demək 

istədiklərini   deyə   bildiyi   ən   münasib   bədii 

forma,   ən   kamil   sənət   nümunələridir.   Elə 

buna   görə   də   indi   mətbuatımızda   ara-sıra 

nəzərə   çarpan,   əksərən   zəif   işlənmiş,   aşağı 

keyfiyyətli   felyetonlarla   müqayisədə   oxucu 

Mirzə   Cəlilin   bu   əsərlərini   "felyeton" 

adlandırmağı   az   qala   qəbahət   sayır. 

Doğrudur, Mirzə Cəlilin də bütün felyetonları 

259


eyni   keyfiyyətdə   deyildir;   bunların   da 

içərisində sənətkarlıq cəhətdən əks qütblərdə 

dayanan əsərlər vardır, lakin dərin biliyi, müa-

sir hadisələrlə qədim sosioloji məsələləri son 

dərəcə   böyük   ustalıqla   əlaqələndirə   bilməsi, 

faktların gözünə düz baxan qorxmaz sənətkar 

cəsarəti, günün və gələcəyin tələblərini aydın 

görə bilmək müdrikliyi, saysız-hesabsız bədii 

priyomları   ədəbiyyatımızı   ictimai   həyatın   ən 

zəruri   problemləri   ilə   möhkəm 

bağlamışdır.Mirzə   Cəlilin   felyetonları   indi   də 

oxunur və sevilir. Bunun səbəbi təkcə həmin  

felyetonların   öz   əhəmiyyətini   itirməyən 

mövzuları deyil, həm də yüksək sənətkarlığıdır 

-   sərlövhədən   başlayaraq,   imzalara   qədər 

oxucunu   öz   ardınca   çəkib   aparan   eyham, 

kinayə, sarkazm kimi bədiilik vasitələri, mən-

tiqi ifşa, mülayim yumor və amansız tənqid  

atəşidir. Ədibin sovet dövründə yazdığı bütün 

felyetonlar   satirik   planda   deyildir;   gülüş, 

istehza, sarkazm onun ən çox sevdiyi ifadəlilik 

üsullarından   olsa   da,   ədibin   felyetonlarının 

hamısında   komikliyin   bu   cür   növlərini 

axtarmaq olmaz. Çünki gülüş və sarkazm va-

sitələri   ilə   ifşaçılıq   felyeton   janrının   yeganə 

funksiyası   olmayıb,   mühüm             funk-

siyalarından yalnız biridir.

C.Məmmədquluzadənin sovet dövrü felye-

tonlarının   əksəriyyəti   komik   sənətin   zarafat, 

yumor,   kinayə,   istehza,   sarkazm 

vasitələrindən   istifadə   edilməklə   yazılmışdır. 

Kinayəlilik   bu   felyetonların   canına   elə 

hopmuşdur   ki,   ədibin   hər   hansı   bir   satirik 

felyetonunu oxuyarkən onun (kinayənin) ne-

cə, mətnin harasında, hansı dil vasitələrində 

meydana   çıxdığını   müəyyənləşdirmək,   dəqiq 

sərhəd qoymaq çox vaxt çətin olur. Görkəmli 

260


ədibin   ictimai-siyasi,   mədəni-məişət 

məsələləri   ilə   bağlı   etirazlarının   təcəssümü 

kimi təzahür edən kinayə hər bir elementdə, 

hər bir kiçik detalda, hər bir sözdə, ifadədə, 

cümlədə və bütöv mətnlərdə gizlənmiş olur".

«Yazıçı və dil» kitabından, s.179-180

I FƏSİL

İCTİMAİ-SİYASİ (TERMİNOLOJİ) SÖZLƏR 

VƏ BİRLƏŞMƏLƏR

«Molla Nəsrəddin» jurnalının 1922-ci ildən Bakıda öz işini 

davam   etdirməsi   ədəbiyyat   tariximiz   üçün   böyük   əhəmiyyətə 

malik oldu. Keçmişin tör-töküntüləri, sovet idarələrinə soxulmuş 

düşmənlər və bürokratlar, köhnə, yaramaz adətlər, mövhumat 

və   avamlıq   «Molla   Nəsrəddin»   felyetonlarının   kəskin   ifşa 

hədəflərinə çevrildi. Jurnal   öz ifşa obyekti üçün günün sürətlə 

bir-birini əvəz edən ictimai-siyasi hadisələri ilə bağlı nöqsanları 

seçsə də, dini, cəhalət və fanatizmi, qadın azadlığı və s. kimi 

mühüm   məsələləri   unutmurdu.   Jurnalın   mövzu   dairəsi 

genişləndikcə, ədibin istifadə etdiyi satira vasitələri, satirik ifşa 

üsulları da zənginləşirdi.

Sovet   hakimiyyətinin   ilk   illərində   yeniliklə   köhnəliyin 

mübarizəsi   çox   gərgin   şəkildə   davam   edirdi.   Mədəniyyətin 

inkişafı daha kəskin sinfi mübarizə şəraitinə qədəm qoymuşdu. 

İnqilab   sinfi   antaqonizmi   ləğv   etsə   də,   antaqonist   xarakterdə 

olan   bir   sıra   ziddiyyətləri   aradan   qaldıra   bilməmişdi.   Əksinə, 

müxtəlif   sinif   və   təbəqələr   arasında   mürgüləməkdə   olan 

ziddiyyətləri oyatmış və daha da kəskinləşdirmişdi. Dövrün canlı 

təzadları   çox   güclü   idi.   Belə   bir   dövrdə   ictimai   ziddiyyətlər 

ədəbiyyatımızın həm lirik-dramatik, həm də tragik formaları ilə 

ifadə olunurdu. Yeniliklə köhnəliyin mübarizəsini komik sənətin 

vasitəsi ilə əks etdirən satirik yazıçıların diqqət mərkəzində də 

bütün ədəbiyyatımız  üçün ümumi  olan  konflikt   və ziddiyyətlər 

dururdu.

261


Satiranın əbədi predmeti – yeniliklə köhnəliyin mübarizəsi 

20-ci   illərdə   də   dəyişməmiş   qalmışdır.   Lakin   bu   illərin   sonuna 

doğru satiranın obyekt və üslubunda xeyli yeniliklər əmələ gəlmiş, 

satira   öz   ahəngini   müəyyən   dərəcə   dəyişmiş,   yumor   üstünlük 

qazanmağa   başlamışdı.   30-cu   illərin   axırlarına   yaxın 

ədəbiyyatımızda satirik mövzular azalmış, satiranın coşqunluq və 

qəzəbi ölgünləşmişdir. 30-cu illərdə biz artıq Mirzə Cəlil satirasına 

bənzər bir satiraya rast gəlmirik.

Tarixən öz gücsüzlüyünü və zəifliyini aşkara çıxarmış olsa 

da, hələ cəmiyyətə çox böyük bədbəxtliklər gətirmək iqtidarında 

olan ictimai quruluşu və onun nümayəndələrini qamçılayan satira 

Cəlil   Məmmədquluzadənin   əlində   qüdrətli   bir   silah   idi.   Öz 

dövrünün qabaqcıl ideyalarını təbliğ edən mübariz və qorxmaz 

publisistin   dövlət,   hakimiyyət,   siyasət,   sinif   və   təbəqələr, 

zəhmətkeş   insanların   vəziyyəti,   zülm,   zorakılıq,   din,   fanatizm, 

cəhalət, avamlıq, ruhanilər və onların fırıldaqları, rüşvətxorlar və 

bürokratlar, Şərq istibdadı və sair haqqında satirik ifadə üsulu, 

mövzuların   ruhuna   uyğun   olaraq   son   dərəcə   böyük 

müvəffəqiyyətlə seçdiyi zəngin satira vasitələri çox güclü olub, 

əks  məna   arxasında  ədibin  demokratik görüşlərini,   cəmiyyətin 

bəlalarından   «özünü   təhqir   edilmiş   sayan   adamların   alovlu, 

dəhşətli   qəzəbini»   (Belinski)   əks   etdirir.  Bu   cəhətdən   «Molla 

Nəsrəddin»   publisistikası     orijinal   və   son   dərəcə   əlvan   satira 

vasitələri mənbəyi kimi,  bizim  ədəbiyyatda  heç  bir  fərdi və ya 

kollektiv   əməyin   məhsulu   ilə   müqayisə   edilə   bilməz.   Təsadüfi 

deyildir ki, ədəbiyyatımızda nə «Molla Nəsrəddin»dən əvvəl, nə də 

sonra ardıcıl və sərrast bir üslubun məhsulu olan belə qüdrətli 

sənət   nümunələrinə   rast   gəlmirik.   Əsrlər   keçdikcə,     «Molla 

Nəsrəddin» kəskin satirası, şirin yumoru ilə insanları daha çox dü-

şündürəcək, Mirzə Cəlil qələmi ilə əbədiyyətə həkk olunmuş bu 

yazılar ağılları heyran qoyacaqdır. Böyük söz ustası nədən yazırsa-

yazsın, son dərəcə rəngarəng satira və yumor vasitələri ilə öz 

üslubunu tanıtmışdır. Yeni ictimai quruluşun cəmiyyət həyatında 

əmələ   gətirdiyi   dəyişikliklər,   köhnə   cəmiyyətin   qalıqları   ilə 

kəskinləşən   mübarizə,   imperialist   dövlətlərin   sovet   quruluşuna 

münasibəti,   Şərq   xalqlarının   daxili   və   xarici   vəziyyəti     «Molla 

Nəsrəddin» publisistikasında obyektiv qiymət almışdır. Böyük sa-

262


tirikin dünyagörüşü  onun dil   vasitələrinə münasibətini, söz və 

ifadələrdən,   üslubi   fiqurlardan   istifadə   istiqamətini   də   mü-

əyyənləşdirmiş, yumorlu, eyhamlı, kinayəli, ifşaçı-sarkastik dilini 

də   formalaşdırmış   və   inkişaf   etdirmişdir.   «Molla   Nəsrəddin»in 

felyeton   dili   inqilabi-demokratik   publisistika   dili   ilə   bədii   dilin 

xüsusiyyətlərini bir sintez şəklində özündə cəmləşdirmişdir. Buna 

görə də Mirzə Cəlilin felyeton dili həm ictimai-siyasi və fəlsəfi ter-

minlərlə, həm də obrazlı dil vasitələri ilə – satira ustası tərəfindən 

ictimai-siyasi və fəlsəfi rəng verilmiş ümumişlək söz və ifadələrlə 

çox zəngindir.

Ədibin   felyetonlarında   konkret   dil   materialına   əsaslanan 

satira vasitələri əlvan və rəngarəngdir: ümumişlək sözlər, şivə 

leksikası,   fəal   və   qeyri-fəal   sözlər,   ədəbi   dil   və   şivə 

frazeologiyası, arqotik söz və ifadələr, hikmətli sözlər, aforizmlər, 

atalar   sözləri  və  məsəllər…   Ədib   böyük  ustalıqla  terminoloji 

söz, ifadə və birləşmələri  də həqiqi satira vasitəsinə çevirə 

bilmiş,   müxtəlif   söz   və   ifadələrlə   əlaqədə   onların   mənasını 

dərinləşdirmək   və   genişləndirməklə   məcazilik   imkanlarını   ar-

tırmışdır. Əsas terminə az və ya çox dərəcədə yaxın olan ümu-

mişlək sözlər və ifadələr sinonim cərgələri daha da zənginləşdir-

mişdir. Belə  söz və ifadələr əsas termini müxtəlif cəhətdən izah 

edir,   tamamlayır,   onun   mənasını   genişləndirir,   əsas   terminin 

işlənməsində   bir   fon   təşkil   edərək,   satirik   yazıçının   məsələyə 

münasibətini   aydınlaşdırmaq,   məsələni   hansı   mövqedən   izah 

etdiyini müəyyənləşdirmək üçün oxucuya imkan verir.

Burada,   ilk   nümunə   olaraq,   ədibin   sovet   dövrü 

felyetonlarının dilindəki ictimai-siyasi və dini (terminoloji) söz və 

birləşmələri nəzərdən keçirəcəyik.

Padşah. Çinovnik. Müdir,

«Məsul» işçilər

 «Molla Nəsrəddin» meydana çıxdığı ilk gündən çarizmin və 

Şərq despotizminin ifşasına başlamış, tədricən Qərbin hakim dai-

rələrini   də   əhatə   etməklə   öz   satira   hədəfini,   ifşa   obyektini 

genişləndirmiş,   uzun   mübarizə   yolu   keçdikdən   sonra   Sovet 

hakimiyyəti   illərində   inqilabi   qüvvələrin,   yeni   cəmiyyətin 

263


bilavasitə yazıçının təfəkküründə əmələ gətirdiyi ciddi mütərəqqi 

təbəddülatla,   öz   mübarizəsinin   doğruluğunu   təsdiq   edən 

faktlardan doğan böyük inamla bu sahədəki işini ardıcıl şəkildə 

davam   etdirmişdir.   Jurnalın   1906-cı   il   birinci   nömrəsində 

Peterburqdakı   inqilabi   hərəkata   işarə   edən   «Sakitlikdir,   qurd 

quzu ilə otluyur», Türkiyədə Sultan Əbdülhəmidin despotizminə 

istehza edən «Osmanlı hökuməti küçə ilə gedən vaxt öskürməyi 

əhaliyə   qadağan   edibdir»,   İranda   azadlıq   ümidlərinin   çox   az 

olduğunu göstərən «Təbriz camaatına hürriyyət müjdəsi verildi. 

Belə ki sərbazların cigərçilik, qəssablıq və dilənçilik etməklərinə 

dövlət   tərəfindən   maneçilik   yoxdur»   kimi   «teleqraf   xəbərləri» 

şəklində   verilmiş   yığcam,   lakin   çox   kəskin   cümlələrin   tənqid 

obyektləri   yaşı,   təcrübəsi   artdıqca   «Molla   Nəsrəddin»in   satira 

atəşinə daha çox tuş olmuşdur. Bunu yazıçının sonrakı qeydləri 

də   təsdiq   edir.   1927-ci   ildə   yazdığı   felyetonlardan   birində 

şahənşah bayramı münasibətilə İran şahını tənqid atəşinə tutan 

ədib qeyd edir ki, «bu məqalə Tehrana gedib çatan kimi, yəqin 

ki, yenə şah həzrətləri yapışacaq Moskvanın yaxasından». Buna 

görə də o, şaha xəbərdarlıq üçün deyir: «Molla Nəsrəddin»i nə 

Moskva yaradıbdır, nə də Şura hökuməti yaradıbdır. Bu, bitərəf 

vərəqədir ki, iyirmi iki il bundan qabaq şahlar, sultanlar və krallar 

ilə söhbət eləməyə adətkərdə olubdur» (268)



151

. Ədib məqaləni 

«Vallah, nişi-əqrəb nə əz rəhi-kinəst» sözləri ilə bitirir. Bununla 

da   feodal   və   burjua   hakimlərini   fürsət   düşdükcə   sancmağın 

«Molla   Nəsrəddin»   üçün   bir   vərdişə   çevrildiyini,   zəmanə 

despotlarının jurnalın bu cür yazılarına çoxdan məruz qaldıqlarını 

göstərir.   Doğrudur,   C.Məmmədquluzadə   yuxarıdakı   yazıda 

yumşaldılmış   şəkildə   «söhbət   eləmək»   ifadəsini   işlədir,   lakin 

«Molla   Nəsrəddin»in   sakit,   məsləhət   təriqi   ilə   söhbəti   olma-

mışdır.   Jurnalın   şahlar,  krallar,   qolçomaqlar   və   özünü   hakimi-

mütləq   hesab   edən   hər   cür   hökumət   məmurları   ilə   söhbəti 

əksərən   amansız   olmuşdur.   Fəaliyyətə   başladığı   ilk 

nömrələrindən   onu   Şərq   istibdadı,   Şərqdə   Nikolaydan   geri 

151


 

  .


 «

»

 (



Рягямляр Ъ Мяммядгулузадянин Ясярляри нин Азярб ССР 

-

 



ЕА нын няшри III 

, 1967) 



.

ъилд Бакы

сящифяляридир

264


qalmayan «hədsiz-hesabsız prinslər, xanlar, sultanlar, hakimlər 

və   məmurlar»   maraqlandırmış,   o   bunların   ifşasına   öz 

səhifələrində daha çox yer vermişdir. Sonralar ədib özü də lap 

əvvəldən Şərq istibdadı ilə çox ciddi qarşılaşdığını bildirərək yaz-

mışdır:   «…bizim   qabağımızda   dağ   kimi   duran   istibdad   Şərq 

istibdadı və Şərq qaranlığı idi, şah və sultan istibdadı idi». (671)

  «Molla   Nəsrəddin»in   yalnız   sovet   dövrü     felyetonlarını 

nəzərdən   keçirdikdə  

hakim,   hökmran,   məmur   və   çinovnik 

anlayışlarını ifadə edən çox zəngin söz və ifadə sinonimliyindən 

aydın olur ki, 20-ci illərdə – son dərəcə gərgin və təzadlı bir 

şəraitdə  mübariz  jurnal  beynəlxalq  münasibətlər   sahəsində  öz 

gücünü   zəiflətməmiş,   öz   üslubu,   öz   ifadə   tərzi   ilə   məzlum 

xalqları oyatmağa, onların işinə kömək etməyə çalışmışdır. Buna 

görə   də   müstəbidlərin,   Şərqdə   min   illərlə   hakimlik   edənlərin 

ifşasına   jurnalda   daha   tez-tez   rast   gəlirik.   Bunu   ədib   özü   də 

xüsusi qeyd etmişdir: «Məlumdur ki, «Molla Nəsrəddin»in ən bö-

yük nişangahı… əyan və əşrafla mübarizə və qolçomaqların qa-

bağını almaq idi». (705)

Jurnalın   sovet   dövrü     felyetonlarında   mütləq   hakim, 

hökmran,   despot   mənalarını   ifadə   emək   üçün   feodal   şərqinin 

tarixindən bələd olduğumuz  padşah, şah, paşa, soltan  kimi 

terminoloji sözlərdən istifadə edilmişdir.

Padşah sözü felyetonlarda əksərən öz həqiqi mənasında – 

monarx,   mütləq   hakim   mənasındadlır:   «O   qədər   təməllüq   ki, 

Sədi tərəfindən 

padşahlara

 olunur…» (86) 

Əfqan padşahı

 (346), 

Əfqan   padşahı   həzrətləri

  (349),  

padşah   həzrəti-aliləri

  (349), 

həzrət padşah 

(349), 

padşah cənablar



ı (349), 

padşahın vüzərası 

(349),  

padşahın   ziyarəti

  (349),  

islam   padşahı

  (346) 

birləşmələrində   də  

padşah

  sözü   həmin   mənadadır.   Lakin   bu 



birləşmələrdə   yazıçının   tənqid   hədəfi   kimi   seçdiyi   Əfqan 

padşahına satirik münasibət də var, 

Tehran padşahları

 (163), 


Al-

baniyanın kal padşahı İskəndəri-seyyüm

 (369), 

Qərbi Avropanın 

İskəndər   padşahları

  (369)   birləşmələrindən   göründüyü   kimi, 

başqa ölkələrin hakimləri də «Molla Nəsrəddin»in ifşa obyektlə-

rindən olmuşdur. 

Qərbi Avropanın İskəndər padşahları

 birləşmə-

sində  

padşah


  sözü «kral», «imperator», «prezident» sözləri ilə 

sinonimləşir.   Bu   birləşmələrdə  

padşah  

sözünün   bəzən   təyini, 

265


bəzən   də   sinonimi   kimi   işlənmiş  

İskəndər


  ədibin   nəzərində 

zorakılıq,   zalımlıq   mənalarının   ifadəçisidir.   Əsrimizin 

iskəndərlərini   ifşa   etmək   üçün   ədib   «İskəndəri-kəbirlər»   adlı 

ayrıca   bir   felyeton   da   yazmışdır.   Felyetonda   İskəndərin  fə-

aliyyətindəki zorakılıq azadlıq mücahidlərinin qanını tökən bəzi 

hökumət başçılarının hərəkətinin obrazlı təsviri üçün əsas götü-

rülmüşdür. «İndiki əsrin İskəndəri-kəbirləri qədimki iskəndərlərə 

bir   təpik   də   hələ   vurublar»   deyən   yazıçı   Rusiyada   və   Qərbi 

Avropanın kapitalist   ölkələrində burjua-kapitalist hakimiyyətini 

saxlamaq üçün hədsiz qanlar töküldüyünü, adi insani hüquqlar 

uğrunda mübarizə aparan saysız insanların məhv edildiyini və bu 

sahədə zəmanə iskəndərlərinin böyük rolu olduğunu göstərərək, 

Rusiyanın   taclı   iskəndərləri   ilə   bərabər,   Avropanın   mürtəce 

hökumət başçılarını da ittiham edir: «Qərbi Avropanın 

İskəndər 

padşahlarından

  başlamış,  

Rusiyanın üç nəfər taclı İskəndəri

  öz 

taclarını əldən buraxmamaq yolunda o qədər azadlıq mücahid-



lərinin qırmızı qanını axıtdılar və o qədər mücahid boğdurdular 

ki, İskəndəri-kəbir o qələti eləməmişdi». (369) İlk faşist dövlət 

başçılarından   Mussolininin   əli   ilə   hakimiyyətə   keçmiş   Əhməd 

Zoğu  oğlu,  yaxud   ədibin   dediyi  kimi,  

Albaniyanın  kal padşahı 

İskəndəri-seyyüm 

bu sahədə xüsusi qeyd edilmişdir.

Cəlil Məmmədquluzadə felyetonlarının mühüm xüsusiyyət-

lərindən biri müxtəlif hadisələri ədibin bir felyetonda məharətlə 

əlaqələndirə   bilməsidir.   Məsələn,   ədib   həmin   felyetonunda   əsl 

İskəndərdən   geri   qalmayan   zəmanə   iskəndərlərini   –   Qərbi 

Avropanın   bir   sıra   hakimlərini   ifşa   etməklə   yanaşı,  

İskəndər 

sözünü   həm   də   zorakılıq,   güclülük,   zorbalıq,   xuliqanlıq   kimi 

mənalandırmış,   buna   görə   də   Biləcəri   dəmiryol   stansiyasında 

növbətçilik edən Aleksey Raxmanini, vaqon gözətçisinin üstünə 

hücum çəkib təhqir etdiyi üçün  

dəmiryol İskəndəri-Zülqərneyni

Car   mahalındakı   Dar-doqqaz   kəndindən   olan   dörd   nəfər 



komsomolçunu   toyda   keflənib   adam   öldürdüklərinə   görə  

Dar-


doqqaz İskəndərləri

  (370) adlandırmış, saf meyvələr içərisində 

«çürük-mürük meyvələr» də olduğunu göstərərək, belə komso-

molçuların   varlığına   təəssüf   etdiyini   bildirmişdir.   Beləliklə, 

zəmanəmizin İskəndəri-kəbirləri

  ifadəsi bu mənada dolayı yolla 

padşah

 sözü ilə əlaqələndirilməklə qroteskdən istifadə edilmişdir.



266

C.Məmmədquluzadə   bəzi   söz   və   ifadələri   ədəbi   dildəki 

məlum   mənalarında   işlətməklə   kifayətlənməmiş,   onlara   satirik 

dildə əlavə mənalar vermişdir. Məsələn: 

padşah


 sözünə sinonim 

kimi bir sıra başqa sözlərdən istifadə etməklə bərabər, həm də 

bu   sözün   özünü   başqa   mənalarda   işlədə   bilmişdir.   Belə   ki 

padşah


  əvəzinə  

allahın kölgəsi

  ifadəsi ilə yanaşı, felyetonlarda 

«allah» mənasında 

padşah

 sözünə də rast gəlirik: 



yerin, göyün, 

dünya və axirətin padşahı 

(182), 

rəhim və adil bir padşah



 (182). 

Allah


  və  

padşah


  məfhumları ədibin nəzərində eyni olub, yalnız 

məkanca fərqlənir: «Degilən allah-təala birdir, göylərdə onun adı 

allahdır

,   yerlərdə   onun   adı  

padşahdır

  və   Şəki   müsamirəsində 

«Şəki fəhləsi»nin rəvayətinə görə onun adı 

«bir nəfər

»dir. (314) 

Buradan bir cəhət də aydın olur ki, bütün ixtiyarı əlinə toplayıb, 

mütləq   hakim   kimi   hərəkət   edən   adi   idarə   müdiri   də   özünü 

padşah saya bilərmiş: «Xub, o – Şura hökumətidir. Amma mən 

də bu kredit cəmiyyətində 

müdirəm


, yəni 

padşaham


». (261) Bəzi 

mətbəə   müdirlərinin  

mətbəə   padşahları

,   kənd   qolçomaqlarının 

kəndin 

padşahı


 adlandırılması da bu qəbildəndir.

Padşah  


sözü ruhani, molla mənasında da səciyyəvidir: Avam 

camaat   üzərində   istədiyi   kimi   hökmranlıq   edən   ruhanilərin  

yer 

üzünün


 

əmmaməli padşahları

 (362) şəklində təsviri satirik dil üçün 

münasib və təbiidir.

Padşah

  sözünə   yaxın   mənalı   sözlərdən   biri  da   monarxın 



titulunu,   rütbəsini   bildirən  

şah


  sözüdür.   Bu   söz   İran 

Azərbaycanının   istiqlaliyyət   tərəfdarlarının   qatı   düşməni   olan 

Əhməd   şah   və   onun   həmkarlarından   bəhs   edən   «İran   işləri» 

felyetonunda   müxtəlif   sözlərlə   əlaqədə   daha   çox   təkrar 

olunmuşdur. Felyetonda Əhməd şahın tərəfdarları kəskin söz və 

ifadələrlə qamçılanmışdır.  

Şahın  tərəfdarları

  (159),  

şahın valisi 

(159) ifadələri ilə yanaşı, mühərririn nifrətini əks etdirən  

şahın 

gədaları


  (159),  

şahın   Təbrizdəki   gədaları

  (160)   və   bunlara 

sinonim   kimi,  

İran   qazakları,   qazakxana   zabitləri

  ifadələri   də 

Şərq  istibdadını ifşa edir. Əhməd  şahın tərəfdarlarından Mirzə 

Təqi   Həriri   və   Bəsirüssəltənənin   cinayətkar   fəaliyyəti   xüsusi 

nəzərə çarpdırılmış, Həriri  

gorbagor


  (159) sözü, Bəsirüssəltənə 

isə  


Azərbaycan   Bismarkı

  (160)   kimi   kəskin   ifadə   ilə 

damğalanmışdır. Şahın özünə də ədibin qatı istehzası aydın hiss 

267


olunur.   Bunu   Əhməd   şahı  

allahın   bir   azarsız   bəndəsi

  (163) 

adlandıran   ədibin   hər   bir   kəlməsindən   duymaq   mümkündür. 

Ümumiyyətlə, feodal-şahlıq quruluşunu görməyə gözü olmayan 

C.Məmmədquluzadə ötəri şəkildə hər hansı bir şahdan bəhs et-

dikdə də ona satirik münasibətini bildirmişdir. Məsələn, Əfqan 

padşahının   Avropaya   səfəri   münasibətilə   xatırladığı   Nəsrəddin 

şah haqqında işlətdiyi 

şah həzrətləri

 (356), 

rəhmətlik Nəsrəddin 

şah

  (355),  



şəhid   Nəsrəddin   şah

  (355)   ifadələri   satirik   mətn 

daxilində kinayə, lağ, dolama mənaları ifadə edir. Humanist ədib 

Şərqdə yalnız şahların deyil, ayrı-ayrı varlı və vəzifəli şəxslərin də 

minlərlə günahsız insanların qanını axıtdığını satiranın acı dili ilə 

təsvir etmiş,  

Nikolay hökumətinin İran Azərbaycanında sağ əli 

adlandırdığı   Şücaüddövləni   yüzlərcə   iranlı   başı   kəsdiyi   və 

minlərcə günahsız insanın evini dağıtdığı üçün 

pəhlivan, əjdaha, 

məlun,   cəllad,   qövməz-zalimin  

kimi   söz   və   ifadələrlə 

qırmanclamışdır. Bu söz və ifadələrin bəziləri İran rəiyyətlərinin 

qanını tökməkdə Şücaüddövlədən geri qalmayan Rəşidül-məma-

likə   də   aiddir.   Felyetonda   satirik   ədibin   üslubuna   məxsus   bir 

cəhət də aşkara çıxır. Bu da ədibin əks anlayışları ya bilavasitə, 

ya da dolayı yolla qarşılaşdırması, müqayisə etməsi üsuludur ki, 

bu prosesdə sanki obrazın üzündəki niqab götürülür, onun əsas 

siması görünür. Məsələn, ədib yuxarıda qeyd etdiyimiz iki şəxsi 

əvvəlcə «iki mötəbər qonaq» adlandırır. Oxucu bu sözləri həqiqi, 

ciddi mənada qəbul edə bilər. Çünki sonrakı sözləri oxumadan 

bu   sözlərdəki   kinayə   hiss   olunmur.   Bir-iki   cümlə   oxuyan   kimi 

ədibin   elə   ilk   cümlədən   «əksinə   söyləmə»   üsulundan   istifadə 

etmiş olduğu bilinir. Bu cür başqa misallar da qeyd etmək olar. 

Məsələn,  Rasputin ilə əlaqədar əvvəlcə  

Rasputin kimi bir fazil 

(257), bunun ardınca 

Rasputin kimi bir lotu

 (257) ifadəsinə rast 

gəlirik və əvvəlki  ifadənin  kinayə ilə  işlənmiş  olduğuna  şübhə 

qalmır.   Qeyd   etməliyik   ki,   C.Məmmədquluzadə   Rasputini 

Nikolaydan   bəhs   etdiyi   felyetonda,   Nikolaydan   danışarkən 

xatırlamalı   olmuşdur.   Nikolayın   özündən   bəhs   edərkən   lağ   və 

dolama   mənasında olan  

Nikolay  dayıoğlumuz

 (70), 


Nikolay dayı 

(80) ifadələri ilə yanaşı, 

Nikolay kimi axmaq 

(257),  


o sarsaq

 (218), 


Nikolay kimi bir əqli yox bəndeyi-xuda

 (258), 


qaniçici Nikolay

 (251) və 

s. ifadələrlə daxili qəzəbini daha aydın ifadə etmişdir.

268


«Molla   Nəsrəddin»in   baş   məqalələrində   bu   və   ya   digər 

münasibətlə   soltanlardan,   xəlifələrdən,   krallardan   da 

danışılmışdır. Jurnal şahlara, soltanlara, krallara itaət haqqında 

köhnə fəlsəfəyə, dini kitabların kütləni mübarizədən çəkindirən 

tələblərinə gülmüş, istifadə etdiyi terminoloji sözləri satirik məna 

ilə dolğunlaşdırmışdır: «Bircə bu kifayətdir ki, 

şahlara, soltan

 və 


krallara  

itaət etməyi allah-təala cəmi kitablarında buyurubdur». 

(192)

İngilis   kralının   və   İngiltərə   dövlət   başçılarının   siyasi 



hiylələrini   dərindən   başa   düşən,   onların   Şərqə   aid   siyasətini 

nifrətlə pisləyən görkəmli jurnalist öz felyetonlarında bu siyasətin 

ifşasına geniş yer verdiyi kimi, mürtəce siyasətçilərin özlərinə də 

satirik dil üçün  müvafiq ifadələrlə müraciət etmişdir. Kral, dövlət 

başçısı Çemberlen və lordlar haqqında rast gəldiyimiz 

ingilis kralı 

(192),  

Çemberlen rəfiqim  

(275),  

İngiltərə lordları

  (114),  

ingilis 


parlamanının üzvləri

 (469), 


İn-giltərə vəzirləri

 (114) və s. zahirən 

neytral   görünən   ifadələrlə   yanaşı,  

ingilis  hökumətinin   başında 

oturanlar

  (469),  

həzrət   İsa   Əleyhüssəlamın   Londonda   xəlifəsi 

ingilis kralı

 (193), 

ingilis peyğəmbəri Çemberlen 

(283), 

İngiltərə 



cahangirləri

  (114),  

İngiltərə əngəlləri  

(114),  


ingilis dünyagirləri 

(118),  


cahangir   düşmənlər  

(118),  


hərif

  (469),  

ingilis   buğaları 

(402) və s. açıq subyektiv-satirik münasibət əks etdirən söz və 

ifadələr ədibin İngiltərə siyasi xadimlərinin Şərqdə fırıldaqlarına 

qarşı   dərin   kinayə   və   qəzəbinin   qüvvətli   təzahür 

vasitələrindəndir.   Zahirən   həqiqi   mənada   başa   düşülə   bilən 

bizim dostumuz, yəni Şərqin dostu ingilislər

 (437) birləşməsində 

də böyük kinayə vardır.

Ədibin felyeton dilində  

hakim, ağa, bəy, məmur, çinovnik, 

naçalnik,   nepman

  sözləri   də   maraqlı   satirik-üslubi   məqamlarda 

işlədilmişdir.

Məmur


 və 

çinovnik


 sözləri köhnə quruluşa aid məfhumları 

ifadə   edir.   Jurnalın   baş   məqalələrində  

məmur

  sözünə   bu 



mənada   bir   neçə   dəfə   rast   gəlmək   mümkündür:  

Tehran 


hökumətinin   Azərbaycan   məmurları   (216),   hökumətlərin   baş 

məmurları və sansorları

  (347),  

çar hökumətinin məmuru

  (187) 

və   s.   Satirik   ədib   sözün   məna   imkanlarından   istifadə   edərək, 

sovet   idarələrindəki   bir   sıra   əliəyri,   rüşvətxor,   öz   mənafeyini 

269


güdən vəzifə sahiblərini də bu ad altında ifşa etmişdir. Məsələn, 

çəyirtkə məmurları

  (13) dedikdə, dövlətin hədsiz pullarını mə-

nimsəyərək, təsərrüfat zərərvericiləri ilə mübarizədə heç bir iş 

görməyən   şəxsləri   diqqət   mərkəzinə   qoymuş,  

xainlər,   dişləri 

şirəyə batan köhnə çəyirtkəçi, torpaq komissarlığının qanı soyuq 

heyəti


 (13) kimi mətn sinonimləri ilə hadisəyə münasibətini daha 

ətraflı   ifadə   edə   bilmişdir;  

bir

 

para   məmurlar



  (335),  

pambıq 


məmurları

  (335),  

köşk  məmurları

  (384),  

milis  məmuru

  (145), 

hifzi-səhhə məmuru

  (175) və s. birləşmələr də sovet idarə və 

təşkilatlarına   soxulmuş   yaramaz   vəzifə   sahiblərinə   satirik 

münasibətlə   bağlıdır.   Felyetonlarda  

məmur

  sözünün   əsas 



sinonimi  

çinovnik


  sözüdür.  

Danabaş   kəndində   cövlan   edən 

çinovniklər

  (135),  

Nikolay   dayının   çinovnikləri

  (381) 


birləşmələrində  

çinovnik


  sözü   «çar   məmuru»   mənasındadır. 

Sovet idarələrindəki bəzi qulluqçuların tutduqları vəzifəyə əslində 

yaramadıqlarını bildirmək üçün ədib  

məmur


  sözü ilə yanaşı, bu 

sözdən də istifadə etmiş, məsələn, oruc tutan bəzi sovet qul-

luqçularını 

çinovnik


 (325) adlandırmışdır.

Keçmiş quruluşla, feodal cəmiyyəti ilə bağlı olan 

vəzir, vəkil 

sözləri   də   satirik   üslubda   əlavə   mənalar   qazanmışdır.  

Vəzir 

sözünə  həqiqi   mənada  



təzə   rəisül-vüzəra  

(10)   birləşməsi 

tərkibində, cəm şəklində rast gəlirik. Başqa hallarda bu söz əlavə, 

məcazi mənalardadır. Məsələn, Tiflis – Bakı dəmir yolunu əlahiddə 

və müstəqil  bir  hökumət   kimi təsvir  edən  və bu «hökumət»in 

köhnə feodal-şahlıq hökumətinə bənzədiyini göstərən ədib qatar 

rəislərini  

baş   vəzir

  (19),   konduktorları

  qeyri   vəzirlər

  (19) 

adlandırmış,   dolayı   yolla   onları   keçmiş   vəzirlərlə   müqayisə 



etmişdir. Dəmir yolu məsələlərindən bəhs edən felyetonlarda 

qa-


tar rəisi, naçalnik poyezda

 və 


baş vəzir

 birləşmələri sinonim kimi 

işlədilmişdir.   Baş   vəzirdən   geri   qalmayan   «qeyri   vəzirlərin»   - 

vaqon bələdçilərinin tənqidinə ədib daha geniş yer vermiş,  

kon-

duktor


  sözünün   bir   sıra   kontekstual   sinonimlərindən   istifadə 

etmişdir: v

aqon rəisi, kəndlinin dilini bilməyən bir adam

  (231), 

vaqon   naçalniki

  (232),  

vaqon   müdirləri

  (282)   və   s. 

C.Məmmədquluzadə   özü   demişkən,   bunlar   hələ   «səhldir». 

Konduktor

  sözünün  

vaqon naziri

  (416),  

vaqon hakimləri

  (282), 

fanarlı hakim

  (283),  

fanarlı bir Şümür  

(283) kimi daha kinayəli 

270


ifadəçiləri   vardır.   Bunlardan   sonuncusunda   çiyni   xurcunlu 

kəndliləri vaqona buraxmayan konduktorlar imam Hüseyni qətlə 

yetirən Şümürlə müqayisə edilmişdir.

Vəzir


  sözünə   tamamilə   başqa   mənada   –   «peyğəmbər» 

mənasında   da   rast   gəlirik.   Allahla   padşah   arasında   fərq 

görməyən   ədib,   peyğəmbər   mənasında   allahın   da   vəzirləri 

olduğunu qeyd  edir  və allaha müraciətlə yazır:  

«Sənin böyük 

məmləkətində neçə-neçə vəzirlərin və ministrlərin var ki, camaat 

arasında onlara peyğəmbər deyirlər»

  (182) Kinayə ilə işlənmiş 

vaqon naziri

 birləşməsində 

nazir

 sözü «bələdçi» mənasındadırsa, 



rus   dilindən   alınmış  

ministr


  sözü   «peyğəmbər»   mənasındadır. 

Müxtəlif   dillərə   məxsus  

nazir

  və  


ministr

  sözlərinin   peyğəmbər 

mənasında işlədilməsi yazıçının dinə satirik münasibətindən irəli 

gəlmişdir.

Felyetonlarda bəzi birləşmələrin tərkibində 

vəkil


 sözünə də 

təsadüf edilir:  

millət vəkilləri

  (63),  

qəzet və jurnal idarələrinin 

qəza vəkilləri

  (211),  

Molla Nəsrəddin əminin qəzalarda vəkilləri 

(440) və s. Bunlardan birincisində  

vəkil  


deputat mənasındadır. 

Bu   söz   «Ticarət»   felyetonunda   işlənmişdir:   müəllif   İranda 

məclisə   millət   vəkillərinin   pul   ilə   seçildiyini   qeyd   edərək, 

onlardan birini vəkil seçilmək üçün sərf etdiyi pulun miqdarına 

görə «

100 000 üssəltənə» 



adlandırmışdır. Sonrakı birləşmələrdə 

bu   söz   redaksiya   nümayəndəsi,   müxbir   mənasında   olub,   yeni 

məna verilmiş köhnə sözlərdəndir.

C.Məmmədquluzadə   satira   dilində   köhnəlmiş   sözlərlə 

yanaşı,  yeni  sözlərin  məna  imkanlarından  da  ustalıqla   istifadə 

etmişdir. Bu cəhətdən «Molla Nəsrəddin»in publisistika dilində 

çox təkrar olunan terminoloji sözlərdən biri   

ispalkom


  sözüdür: 

kənd ispalkomları

  (44),  

qəza ispalkomu

  (73),  

nahiyyə və kənd 

ispalkomları

  (74),  

dairə ispalkomları

  (365),  

stansiya ispalkomu 

(20), 


çox məzəli və gülüncə layiq olan ispalkom dadaşlar

 (74) və 

s. Satirik ədib Sovet hakimiyyətinin ilk illərində öz vəzifələrindən 

istifadə edərək varlanmağa çalışan bir sıra idarə işçilərini, qəza, 

nahiyyə,   kənd   ispalkomlarını   kəskin   satira   atəşinə   tutmuşdur. 

Çox məzəli və gülüncə layiq olan ispalkom dadaşlar

 ifadəsi də bu 

münasibəti aydın göstərir. Ədibin satirik məqalələrində 

ispalkom 

sözü  ilə  

şura sədri

  birləşməsi  sinonim  kimi  işlədilmişdir.  Bunu 

271


ispalkom   Qurbanov   dadaş

,

152



 

şura   sədri   Əkbər   Qurbanov  

bir-

ləşmələrindən də görmək olar.



Sonu  

kom


  ünsürü   ilə   bitən  

voyenkom,   ukom,   zemkom 

sözləri də müəyyən idarə və təşkilat adı deyil, idarənin, təşkilatın 

rəhbəri mənasındadır: «…padvodu bir gün  

ispalkom

  istəyir, bir 

gün   milis   naçalniki   istəyir,   bir   gün  

voyenkom


  istəyir,   bir   gün 

ukom 


istəyir, bir gün palitbüro istəyir, bir gün 

zemkom 


istəyir…» 

(33)   «İspalkom   imtahanı»   felyetonunda   «qəza   ispalkomlarının 

şücaətini» ardıcıl ifşa etməyi məsləhət görən ədib bəzi «məsul 

işçi»lərin   əliəyriliyini,   rüşvətxorluğunu,   ictimai   mülkiyyətə 

xəyanətini   aşkara   çıxarmaq   üçün   bütün   idarə   rəhbərlərini 

nəzarətdə saxlamağı öz müxbirlərinə tapşıraraq göstərir ki, qəza 

və kənd ispalkomlarından sonra ifşa növbəsi «…ukomların, zem-

komların və qeyri-qeyri komlarındır». (74)

Sovet dövrü felyetonlarındakı 

məsul katib

 (40), 

məsul xid-



mətçilər

  (133),  

məsul işçi

  (134),  

məsul işçi yoldaş

  (185),  

şura 

xidmətçiləri



  (133),  

qəza işçiləri

  (133),

  kənd qulluqçuları

  (133), 

kənd xadimləri

 (133), 

kəndistan işçiləri

 (133), 

idarə qulluqçuları 

(188), 

zirdəst idarə qulluqçuları



 (430) və s. birləşmələr də kinayə 

və   istehza   mənasına   malikdir:   «Dizə   kəndinin  

məsul   katibi 

piyada Kərbəlaya gedir…» (40) «Keçən il bir 

məsul işçi yoldaşa 

qəzaya   xidmət   üçün   getməyi   təklif   etdikdə   həmin  

məsul   işçi 

yoldaş


 üç gün ağlamışdı». (185) «Zaqatalada bir 

məsul işçi, özü 

də çox böyük bir məqam sahibi

 bayram bəhanəsilə o qədər içib 

keflənib ki… övrətlərə sataşıb» (270) və s. Cibində «məsul işçi 

kağızı» olan bəzi şəxslərin qatarla yol getmək üçün «kasıb-kusu-

ba» imkan vermədiyini göstərən ədib qeyd edir ki, xüsusi bir 

«məsul işçi qatarı» yaradılsa idi, «qeyri-məsul bəndələr də» qa-

tardan istifadə edə bilərdilər. Buradakı  

məsul işçi kağızı, məsul 

152

 

 



,  

Мялумдур ки испалком 

 

  «


сюзц яслиндя исполнительный 

комитет» 

 

, «


 

» 



сюзляриндян олуб иъраиййя комитяси демякдир Лакин 

 

 



 

 

  «



 

 

»



ъанлы данышыг дилиндя бу сюз иъраиййя комитяси сядри  

 

 



;  

 

 



 

 

мянасында да ишлядилир йазычы да сюзцн щямин мянасындан 



 

.

истифадя етмишдир



272

işçi qatarı,

 

qeyri-məsul bəndələr



 ifadələri yeni quruluşun verdiyi 

hüquqların pozulması hallarına ədibin etirazını bildirir.

Müdir

 və 


direktor

 sözləri «Molla Nəsrəddin»in satira dilində 

mühüm   yer   tutur.   Jurnalın   baş   məqalələrində   «60   nəfəri   bir 

torba torpaqlı kişmişlə doyuran müdir» (52), «türk dili bilməyən 

maarif müdirləri» (56), «təzəlikdə Marsdan yer üzünə düşmüş 

qəzetin   müdiri»   (119),   «müdir   cənabları»   (119),   hökumət 

pullarını ələ keçirmək üçün yalançı kredit siyahıları düzəldən «su 

təsərrüfatı işlərinin baş idarələrinin müdirləri» (330), «eşqbazlıq 

nümayişləri»   ilə   səhnəni   doldurub   uşaq   tamaşalarına   laqeyd 

münasibət bəsləyən «teatr müdirləri», «teatr sahibləri» (120), 

«böyük yerdə iclası» olan, günlərlə öz yerində tapılmayan «baş 

müdirlər» (277), «yer allahları» (439), çətinə düşən kimi «canı 

cəhənnəmə»   deyən  «Naxçıvan   ölkəsi  müdirləri»   (448),  «idarə 

başında duran bir para allahlar» (396), «vahid müdir cənabları 

və   qolçomaq   direktorlar»   (457),   öz   işini   «köhnə   direktorların 

ağalığı»na   bənzədən   «zavod   və   fabrik   direktorları»   (456),   iş 

bacarmayan   «yuxardakılar»   (50),   «kəmtəcrübə   işçilərimiz» 

(134), dostbazlıq edən «böyüklər» (198), sanki bəzi idarələrin 

özbaşınalığını   görməyən  «milliləşdirən  üzvlər»  (21),  kəndlilərin 

qoşqu   heyvanlarını   özü   üçün   işlədən   «ərzaq   komissarı»   (33), 

dindar   «zəhmət   komissarı   yoldaş»   (79),   papaq   qoymağı 

qadağan   edən   «maarif   komissarı   yoldaş»   (385),   teatrın   və 

mətbuatın   xərclərini   azaldan   «məsarif   heyəti»   (37)   və   s.   və 

başqaları da böyük satirikin kəskin qələmi ilə ifşa və tənqid hədə-

finə çevrilmişdir.

153


153

  .


 

Ъ Мяммядгулузадя



 

 

 

мяркязи контрол комисйону цзвц  (270), 



 

гатар мцфяттиши (370), 



 

милис няфярляри (306), 



 

милис няфяраты (306), 



 

милис ряиси  (306),  



 

милис хидмятчиляримиз  (306),  щюкумят 

милисляри  (85) 

 

 



 

,  


бирляшмялярини ясасян ъидди планда ряьбятля 

.  


 

 

 



 

ишлятмишдир Лакин Ъянуби Азярбайъан щяйатындан бящс 

 

едяркян ажанлар  (11)  



 

 

,  



сюзцнц ишлятдийи кими кяндлиляри 

 

 



 

 

 



юзляринин фярди тясяррцфатында ишлядян вязифяли шяхсляри 

аьалар  (104),  

 

 

 



 

 

онларын ямрини йериня йетирян милисляри ися 



стражникляр (104) 

.

адландырмышдыр



273


Yüklə 3,71 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   59




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin