Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ


Dinlər, dini kitablar. Dini bayramlar



Yüklə 3,71 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə25/59
tarix31.01.2017
ölçüsü3,71 Mb.
#7271
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   59

Dinlər, dini kitablar. Dini bayramlar

 və ayinlər. Dini yer və zaman

C.Məmmədquluzadə   yaradıcılığında   "din   xadimlərinin 

tənqidi, nəhayət, dini dünyagörüşün tənqidinə çevrildi".

164


, İslam 

dininin hər cür xırda təzahür vasitə və üsullarını, dini adətləri və 

ayinləri   ardıcıl   ifşa   edən   ədib   bəzən   sanki   bu   "xırdaçılıq"dan 

bezmiş, bunların bir çoxunun həlledici olmadığını, təbii şəkildə 

sıradan   çıxacağını   düşünmüşdür:   "Çadra   da   gedəcək   işinə, 

papaq  da  gedəcək  işinə,  ərəb   hərfləri də gedəcək  işinə,  hələ 

ərəbin   özü   də   gedəcək   işinə..."   (379)   Ədib   belələrini   əsl 

məsələnin yanında "kiçik məsələ" hesab edir və çox doğru ola-

raq   deyirdi:   "Bəs   məgər   çadrasız   oruc   tutmaq   olmaz?   Latın 

hərfləri   işlədə-işlədə   namaz   qılmaq   olmaz?   Şapka   qoyanlar 

məgər imam təziyəsinə gedib ağlamırlar? Bəs molla və məscidə 

nə deyirsən? Sən məscidi və minbəri sağ və salamat buraxmaq 

164

 Й.М.Ялийев, эюстярилян мягаля, сящ.41.



305

istəyirsən?"   (380)   Bu   suallara   cavabı   yazıçı   özü   belə   verirdi: 

"...əsl mətləb 

rişədədir

; çünki qalan kiçik məsələlər həmin rişəyə 

bağlıdır:   əlifba,   çadra,   papaq,   əmmamə,   əba,   nəleyn,   yaşıl 

qurşaq,   qüsl,   təharət,   nəcasət,   imamət,   ziyarət,   ticarət   və 

müxtəsər, yenə minlərcə bu qəbil müzəxrəfat, mövhumat və ax-

maqlıqhat!" (379) "Sən gərək məsələni 

rişədən

 başlayasan; əgər 



rişə bərk və möhkəm olsa, ağac möhkəm duracaq və qanad-

budağını darasan da yenə axırda onlar dübarə pöhrələnib təzələ-

nəcəklər". "...əgər rişəni baltalayıb, ona zəfər yetirə bilsək, qol-

qanad onsuz da öz-özünə quruyub məhv olacaq". (380) Belə-

liklə,   görkəmli   satira   ustası   min   cür   mövhumat   və   yalanın, 

uydurma  və müzəxrəfatın  səbəbini islam  dinində görür  və bu 

dini qollu-budaqlı bir ağaca bənzədərək göstərirdi ki, bu ağacın 

qol-budağını   daramaqla   yox,   kökünü,   rişəsini,   əsasını 

baltalamaqla   dini,   fanatizmi,   avamlıq   və   cəhaləti   aradan   qal-

dırmaq olar.

Dinlərin yaranma səbəblərindən birini - hakimiyyət uğrunda 

mübarizə  məsələsini   ön  plana   çəkən  ədib   bir   mollanın   dili  ilə 

deyir: "Əgər peyğəmbərlər danışdıqları söz haqq və həqiqət olsa 

idi,   o   vədə   cəmi   peyğəmbərlər   həmin   haqq   sözün   üstə   cəm 

olardılar   və   dəxi   yüz   yetmiş   iki   din   və   ayin   yaratmazdılar   və 

peyğəmbərlərdən sonra da gələn imam və müctəhidlər bir-biri ilə 

səltənət   üstə   qovğa   edib   boğuşublar".   (143)   Burada   ədibin 

tənqid hədəfi son dərəcə genişlənir, yer üzündəki bütün dinlərin 

və ayinlərin eyni bir əsasla - hakimiyyət uğrunda mübarizə ilə 

bağlı   olduğu   göstərilir.   "Sülhi-əbədi"   felyetonunda   ədib   yenə 

müxtəlif dinlərə sataşır, sülhün, barışığın dünya miqyasında guya 

iki yol ilə baş tuta biləcəyini və bunlardan birinin guya vahid bir 

dinə gəlməkdən ibarət olduğunu göstərir. Belə bir vahid din kimi, 

ədib "tərəfgirlik" edərək, "pak olan islam dinini" təklif edir və ki-

nayə ilə yazır: "Əgər kürreyi-ərzin namüsəlman qövmləri mənim 

bu təklifimi qəbul eləməsələr (ola bilər də ki, eləməyələr), onda 

da   labüddür   ki,   millətlər   qeyri   bir   vahid   dinə   gələlər:   ya   İsa 

peyğəmbərin   dininə,   ya   Musanın,   ya   Buddanın   və   yaxud   sair 

bütpərəst   ayininin,   yaxud   yeni   "beynəlxalq"   din   olan   bəhayi 

dinini qəbul eləyələr". (321) İkinci yolu dinsizlikdə görən ədib 

"bir dindar kimi" "nəuzü-billah" deyərək yazır: "...bir dəqiqəliyə 

306


belə mülahizə eləyək: yer üzündə heç bir din yoxdur; yəni cəmi 

millətlər   dinsizdir;   yəni   bu   millətlərin   heç   birini   cənnət   və 

cəhənnəm ilə aldadan keşiş və mollalar və xaxamlar yoxdur və 

habelə nə kafir var, nə iman əhli var, nə sünnü, nə şiə, nə xaç-

pərəst, nə bütpərəst, nə erməni Qriqoryan, nə ortodoks, nə rus, 

nə müsəlman, nə kilsə və nə məscid, nəuzü-billah, nə isna əşəri, 

nə   şafeyi,   nə   həmbəli,   hənəfi,   babi,   malakan,   pirqun,   şeyx, 

dərviş, ilan-qurbağa və bu növ zir-zibil (üzr istəyirik)!" (321)

Başqa   bir   felyetonda   oxuyuruq:   "Yenə   həzrət   rəsul   belə 

buyurubdur ki, "dünyada hər bir şeyin üzü var və islam dininin 

üzü   namazdır,   bəs   namazı   öz   vaxtında   əda   ediniz   ki,   gözəl 

dininizin üzü zişt və qəbih olmasın" (Ax, belə gözəl dinə fəda 

olum!)" (147)

"Din söhbətləri" felyetonunda din məsələsi dolayı yolla si-

yasətlə əlaqələndirilir. Müəllifi "heyrətə gətirən" budur ki, ağayi 

Mirzə   Hüseyn   Tuti     həzrətləri  "pak  və  müqəddəs   islam   dinini 

dinlərin   bərgüzidələrindən   hesab   etdiyi"   halda,   nə   səbəbə 

"birdən-birə,   nagahan,   oturduğu   yerdə   və   heç   bir   kəs   ondan 

soruşmadığı bir halda, atəşpərəst dinini vətəndaşların nəzərinə 

çəkir?"   (216)   Ədib   bunun   səbəbini   belə   izah   edir:   "Tehran 

hökuməti Azərbaycan məmurlarının cəmini farslaşdırsa da, türk 

(Azərbaycan -  Q.K.) dilini Təbriz idarələrində qadağan eləsə də, 

azərbaycanlılar gərək fəxr eləsin ki, fars millətinin Zərdüşt kimi 

tarixi bir yadigarı var". (216)

"Cəmdək"   felyetonu   -   babiliyin   ifşasına   və   bu   dinin 

müsəlmanlar arasında asanlıqla yayıla bilmə səbəblərinin izahına 

həsr olunmuşdur: "...görəsən, bu babi dini ki, ortalığa salıblar, bu 

gözəl   dini,   görəsən,   bəs   nə   səbəbə   keçəl-küçəl   və   tiryaki 

müsəlmanlardan başqa qeyri-millətlər qəbul etmədilər; məsələn, 

dünyada nə bir nəfər erməni babisi var, nə gürcülərdən babiliyi 

qəbul edəni eşidərsən, nə rus, alman, firəng, ingilis, amerika". 

(357)  Ədib bunun səbəbini zəifləmiş bədənə mikrobların asan-

lıqla daraşa bilməsi qanunauyğunluğu ilə izah edir və bunu təbii 

bir   qanun   hesab   edərək   rişxəndlə   Darvinin   nəzəriyyəsi   ilə 

əlaqələndirir: "Bu - təbiətin bir qanunudur ki, Darvin ona həyat 

mübarizəsi   və   eyni   zamanda   "babilik"   adı   qoyur.   Hər   kəs 

Darvinin kitabını əlinə alıb oxusa, orada xah təbiət tarixindən və 

307


xah babi və bəhayilikdən çox nüktələr anlaya bilər". (358) Ədib 

başqa bir felyetonunda yenə babilikdən və bəhayilikdən danışır: 

"Yer üzündə dinlərin ən əlası babilikdir. Ancaq heyif ola ki, şura 

əsrində   yaşayanlar   bu   gözəl   dinin   qədrini   bilmədilər"   (444)   - 

deyə babilik və bəhayiliyin Bakıda rövnəq tapa bilmədiyini, yalnız 

Maştağa dairəsində müəyyən dərəcədə dirçələ bildiyini eyhamla 

qeyd   edir   və   məsxərə   ilə   sözünə   davam   edərək   yazır   ki, 

bəhayilərin   mübəlliğləri   Ərdəbilə   köçmək   fikrindədir,   çünki 

"Ərdəbil qanacaqda və axirət maarifində Bakıdan çox qabaqdır 

(Maştağanı çıxandan sonra)". (444)

Ədibin   sovet   dövrü   felyetonlarından   gətirdiyimiz   bu 

misallarda, demək olar ki, dini dünyagörüşü ilə bağlı olan bütün 

məfhumlara   və   onların   adlarına   rast   gəlirik.   Misallardan 

göründüyü kimi, "yüz yetmiş iki din" (

pak olan

 

islam dini, İsa 



peyğəmbərin   dini   -   xaçpərəstlik,   Musa   peyğəmbərin   dini, 

Buddanın dini, bütpərəst ayini, yeni "beynəlxalq" din olan bəhayi 

dini, babilik, Zərdüşt dini -   atəşbazlıq...

), islam dini və müsəl-

manlıqla   bağlı   olan   təriqətlər,   məzhəblər   və   onların   nüma-

yəndələri  

(sünnü, şiə, şafeyi, həmbəli, hənəfi, ortodoks, erməni  

Qriqoryan...)

,   ruhani   silsiləsi   və   müxtəlif   dinlərə   qulluq   edən 

şəxslər (

peyğəmbər, imam, müctəhid, keşiş, molla, xaxam, isna 

əşəri - on iki imam, kafir, iman əhli, rus, müsəlman, babi, şeyx,  

dərviş...

), dini əşya, məkan və adətlər (

çadra, papaq, əmmamə, 

əba, nəleyn, yaşıl qurşaq, ərəb hərfləri, kilsə, məscid, cənnət, 

cəhənnəm,   minbər,   qüsl,   təharət,   nəcasət,   imamət,   ziyarət, 

ticarət,   oruc   tutmaq,   namaz   qılmaq,   imam   təziyəsində   ağ-

lamaq...

) və sair bu kimi məfhumların ifadəçiləri böyük ustalıqla 

bir yerə cəmləşdirilmiş, küll halında satirik ifşa obyektinə çevril-

mişdir. İslam dinini ədib bəzən kinayə ilə 

gözəl islam dini, ata-

baba imanı,

 babiliyi

 dinlərin ən əlası

 adlandırmış, 

atəşpərəst dini 

– zərdüşt ayini - atəşbazlıq

  kimi  sinonim  vasitələrdən  istifadə 

etmişdir.   Qeyd   etməliyik   ki,   yuxarıda   rast   gəldiyimiz  

ərəb 


hərfləri, ərəbin özü

 birləşmələrində zahirən ədibin ifrat mövqeyi 

görünə bilər. Əslində isə ədib burada zəhmətkeş ərəbləri deyil, 

islamı qılınc gücünə təbliğ edənləri nəzərdə tutduğu kimi, dini 

təsirlərin   qalmasında   "allah   hürufatı"   hesab   olunan   ərəb 

əlifbasının   rolunu   da   yaddan   çıxarmamışdır.

  Rus

  sözünü   ədib 



308

müsəlman

 sözünə müqabil bir söz kimi işlətmişdir ki, buradan da 

xristian

  və  


müsəlman

  məfhumlarının   nəzərdə   tutulduğu   aydın 

olur.   Satirik   yazıçı  

təharət,   nəcasət,   imamət,   ziyarət,   ticarət 

sözlərini sadalayaraq, fikrini "yenə minlərcə bu qəbil müzəxrəfat, 

mövhumat"   sözləri   ilə   bitirməyib,   bu   cərgəyə  

-at

  şəkilçili 



axmaqlıq

  sözünü də əlavə etməklə, ümumiyyətlə, ərəb mənşəli 

bu   cür   bütün   məfhumlara   və   onların   ifadəçilərinə   nifrət 

bəslədiyini   qüvvətli   şəkildə   ifadə   edə   bilmişdir.   "Nəcasət"lə 

"imamət"in   qeydsiz-şərtsiz   bir   cərgəyə   qoyulması   "imamət"in 

gözdən salınması, öz müqəddəsliyini itirməsinə xidmət edir".

165 

Keşiş və mollalardan başlayaraq böyük bir silsilə təşkil edən şar-



latan sarıqlıların adları ilə yanaşı, "ilan-qurbağa və bu növ zir-

zibil" sözlərinin qeyd edilməsi bəs deyilmiş kimi, mötərizədə "üzr 

istəyirik"   ifadəsini   də   işlətməsi   Molla   Nəsrəddin   lətifələrindəki 

sillə   ilə   vurub,   sonra   üzr   istəmək   əhvalatını   yada   salır.   Lakin 

Mirzə Cəlilin üslubu daha kəskindir. Əgər lətifədə sillə bilmədən 

vurulursa, ədib bilə-bilə ilişdirir və sonra da mötərizəarası ifadə 

ilə tənqid obyektini daha amansız təhqir etmiş olur.

Dinin və din xadimlərinin ifşasına həsr olunmuş felyetonlarda 

şəriət

 (42), 


pak etiqad

 (53), 


təriqət

 (193), 


məzhəb

 (191) və s. kimi 

dini sözlər və ifadələr satira dilində məcazi, kinayəli dil vasitələrinə 

çevrilmişdir.

Felyetonlarda dini kitablardan, xüsusən "Quran"dan tez-tez 

bəhs olunmuş, Məhəmməd peyğəmbərin islam dininə dair qanun 

şəklində   söylədiyi   fikirlərin   məcmusundan   ibarət   olan 

müsəlmanların   bu   müqəddəs   kitabından   bir   sıra   sitatlar 

gətirilməklə bəzi məsələlərin izahı həmin sitatların, müxtəlif ayə 

və   surələrin   təkzibi   üzərində   qurulmuşdur.     "Quran"   o   qədər 

çoxişlənən  sözdür ki, hətta  çox vaxt      ümumi isim kimi dərk 

olunur


166

.   Şərq   xalqlarını   cəhalət   qaranlığında   saxlamaqda 

165

  Я.Щцсейнов.  Ъялил  Мяммядгулузадянин  фелйетонларында 



сяняткарлыг мясяляляри. "Азярбайъан", 1965,  11, 

№ сящ.138.

166

  Цмуми  исим  кими, "Гуран"  сюзц  яксярян  ъцзлярин,  сурялярин 



вя щятта бязян айялярин явязиндя дя ишлядилмишдир.

309


"Quran"ın mühüm rolu olduğunu göstərən ədib onun ayrı-ayrı 

ehkamlarının ifşasına daha çox qüvvə sərf etmişdir. "Quran" sö-

zünə və onun perifrazlarına bir neçə felyetonda rast gəlmək olur.

"Heyif   olsun"   felyetonunda:   "Xoşa   o   günlərə   ki,   körpə 

uşaqlarımız   dərsə   gedən   günü   siftəsi

  quranı


  açırdılar 

qabaqlarına..." (85) "Şura qadınları" felyetonunda: "...haman yox 

olan   cənab   allah   tərəfindən   bir   neçə  

müqəddəs   kitablar  

nazil 

olubdur ki, onların ən axırıncısı 



qurani-şərifdir

". (294) "...götürək 

fürqani-kərimin

  qadınlar   barəsində   danışan   "surətül-nisa" 

səhifələrini". (294) "Din söhbətləri" felyetonunda: "...xudavəndi-

aləm öz  

müshəfi-şərifində

  buyurubdur...", "Məgər eşitməyibsiniz 

ki, bari-pərvərdigar 

fürqani-məcidində

 buyurubdur..." (297) "Əsa-

tiri-əvvəlin" felyetonunda: "...

qurani-mübarək

 ayati-gövhər misali-

ni eşidəndə Əbuləhəb büsbütün inanmadı"; "..min üç yüz il bun-

dan   qabaq   qaranlıq   Mədinənin   cahil   əhalisi   indiki   əsrimizin 

içərişəhərlilərinə nisbətən gör nə dərəcədə azadfikir idilər ki, Mə-

həmməd   peyğəmbərin   qabağına   çıxıb   onun  

quranını   "əsatiri-

əvvəlin"


  adlandırdılar".   (302)   "Leylətül-qədr"   felyetonunda: 

"...həqqi-taala   öz  

qurani-kərimində

      buyurubdur..."   (336) 

"Qədəğən etmək" felyetonunda: "Necə ki 

qurani-mübində

 müəy-

yən ayeyi-kərimə nazil olublar..." (338) "Qiyamət" felyetonunda: 



"...allah-taala öz nazil etdiyi 

məshəfi-şərifində

 belə azğın qadınlar 

barəsində   nələr,   nə   fitvalar   təyin   edibdir...";   "

fürqani-kərimin 

bəqərə   surəsində   zikr   olunubdur   ərəb   dilində...";   "cənab   allah 

bunu öz  

fürqani-məcidində  

xəbər veribdir". "Ondan ötrü xəbər 

verməyibdir ki, dabanı çatdaq kəndli zəhmətkeş qadınlar qurultay 

məclislərində   hazır   olub,  

xudavəndi-aləmin   ehkamını

  tənqid 

edələr", "...xudavəndi-aləm cəllə cəllahu genə öz mübarək kitabı-

nın əhzab surəsində xəbər veribdir ki, mənim  

ehkamım


  dünya  -

durduqca   baqidirlər".   (310-312)   "Zeynəb"   felyetonunda: 

"

...fürqani-kərimin



  "əhzab"   surəsində   dərc   olunubdur..."   (345) 

"Darvin"çilik   və   kommunistlər"   felyetonunda:   "Bəs  

müqəddəs 

kitabları

  hara   tullayaq?"  (348)   "Qisas"   felyetonunda:   "İslamın 

müqəddəs   kitabında

  yazılıb   ki,   qisas   şərən   qanuni   bir 

qərardaddır". (436)

Ədibin   böyüklüyü   ondadır   ki,   əgər   üslubi-satirik   məqsəd 

daşımırsa,   təkrara   yol   vermir.   Elə   buna   görə   də   felyetonlarda 

310


"Quran"ın   əlavə   ifadəçiləri   az   hallarda   təkrarən   işlədilmişdir. 

Qurani-şərif,   qurani-mübarək,   qurani-kərim,   qurani-mübin 

birləşmələri   şərəfli,   mübarək,   möhtərəm   və   aydın,   aşkar 

mənalarında  

şərif,   mübarək,   kərim,   mübin

  sözləri   ilə  

quran 

sözünün əlaqəsi əsasında əmələ gəlmişdir; "fürqan" quranın ikinci 



adı hesab olunur; "müshəf" də kitab, quran mənasındadır. Lakin 

bu   sözlər   də   təklikdə   deyil,   hörmətli,   möhtərəm   mənalarında 

kərim

, şərəfli, mübarək, müqəddəs mənalarında  



şərif

, əzəmətli, 

görkəmli mənasında 

məcid


 sözü ilə izafət birləşməsi tərkibindədir. 

Əvvəlinci,   ilkin   uydurma,   əsatir   mənasında  

əsatiri-əvvəlin

  bir-


ləşməsi islam dinini qəbul etməyənlərin dilində işlədilmişdir. 

Xuda-


vəndi-aləmin   ehkamı,   müqəddəs   kitab,   mübarək   kitab 

birləşmələri, haqqında danışdığımız anlayışı dolayı yolla ifadə edir. 

Ədib   "molla"   olduğu   və  həmişə   mollaların   tərəfində  "durduğu" 

üçün   "yox   olan   cənab   allah   tərəfindən   nazil   olmuş"   "Quran"ı 

həmişə "ehtiram"la xatırlamış, çox vaxt  

quran


  sözünün əvəzinə 

din xadimlərinin və dini kitabların dilindən gələn yüksək, dəbdəbəli 

ifadələr işlətmişdir.

"Molla   Nəsrəddin"in   məqalə-felyetonlarında   "Quran"a 

münasibət eyni dərəcədə başqa dini kitablara da aiddir. Məsələn, 

"Rişə"   felyetonunda   "islamı   yığ   çuvala"   "və   bu   çuvalın   ağzını 

qatma   ilə   bərk-bərk   bağla,   apar   tulla   zibil   dərəsinə"   (380)   - 

deyən ədib belə bir çuvala Davud peyğəmbərin nəğmələrindən 

ibarət   olan   "Zəbur"u,   xristianlığın   etiqadına   görə   İsa 

peyğəmbərin kitabı olub müqəddəs hesab edilən "İncil"i, Musa 

peyğəmbərin   yəhudilər   üçün   müqəddəs   olan   "Tövrat"ını   və 

başqa dini kitabları da doldurmağı məsləhət görür.



* * *

Məhərrəmlik təziyədarlığını təntənəli və dəbdəbəli keçirmək, 

təziyənin təsirini artırmaq məqsədi ilə sinə və zəncir vurmaq, baş 

yarmaq,   ələmdarlıq,   başa   saman   və   torpaq   səpmək,   şəbih 

çıxartmaq, at bəzəmək, tuğ gəzdirmək və başqa bu kimi ayinlərin, 

adətlərin icrasına çoxlu vəsait və böyük vaxt sərf olunduğunu

167

 hər 


167

                           .  

 

 

Г у л а м М я м м я д л и Классик Азярбайъан ядябиййатында 



 

, 1958, 



.22.

атеизм мотивляри Бакы

сящ

311


il müşahidə edən ədib "qəlbsiz aləmin qəlbi, ruhsuz qaydaların ruhu 

və xalq üçün tiryək"

168

  sayılan dinin mürtəce qanun-qaydalarının, 



imam  təziyəsi,  orucluq   və  qurban  bayramı  kimi  adət-ənənələrin 

amansız düşməni olmuşdur. 

C.Məmmədquluzadə məhərrəmliyin baş yarmaq, sinə vurmaq 

kimi adətlərini əsl vəhşilik hesab edir və "Məhərrəmlik" felyetonunda 

yazırdı: "...ancaq vəhşi adam öz başını və döşünü yaralar; ancaq dəli 

və divanə küçələrə düşüb əlinə bir dəyənək alar və nərə təpə-təpə 

dünyavü aləmi öz nadanlığına tamaşaçı qərar verər". (69) Görkəmli 

ədib   "məhərrəmlik   büsatı"nın,   "məhərrəmül-həram   büsatları"nın 

mənşəyini iki ərəbin "portfel davası" ilə izah   edir və göstərir ki, 

bunlar bir sıra adamların əlində var-dövlət toplamaq mənbəyidir. 

Ədib belə adamları  

təziyə podratçısı

  (304),  

məhərrəmlik podratçısı 

(304)   adlandırmış,   belələrinin   ixtisası   "imam   təziyəsinin   "yubiley" 

bayramını icarəyə götürmək" olduğundan məhərrəmlik büsatı ilə bir 

mənada  

məhərrəmlik   ticarəti

  (305)   kimi   daha   çox   mal-dövlət 

toplamaq məsələsinə işarə edən ifadədən də istifadə etmişdir.

Məhərrəmlik   büsatında   baş   yarmaq,   sinə   vurmaq     kimi 

adətlərin   ifşasına felyetonlarda geniş yer verildiyindən bu prosesin 

təşkili, icrası, icra vasitələri və nəticəsi rəngarəng satira vasitələri ilə 

ifadə   olunmuşdur:  

zəncir   qayırtdırmaq  

(238),  


xəncər   itiləmək 

(238), 


ağköynəklərin qanını silmək üçün dəsmal hazırlamaq

 (238), 


qara geyinmək

 (239), 


matəm saxlamaq

 (239), 


baş çapmaq

 (114), 


baş yarmaq

 (124), 


ağköynək olub qan tökmək

 (238), 


qanla qəltan 

eləmək


 (206), 

şaxsey getmək

 (15), 

dəstə tutmaq 



(40), 

kuçələrdə 

şaxsey təpmək

  (238),  

anqıra-anqıra şəhəri dolanmaq

  (305),  

sinə 

vurmaq


 (41), 

özünə huri və qılman qazanmaq 

(239) və s.

Sinəzən


  (86),  

ağköynək


  (145),  

dəstəbaşçıs

ı (41),  

şaxsey 


dəstələri

  (238),  

təziyədar

  (60)   -   təziyənin   icraçılarıdır;  

aşura 

qətlgahı  



(145)   təziyənin   keçirildiyi   yer   mənasındadır.  

Təziyə 


(15),  

ağanın təziyəsi

  (273),  

seyyidüş-şühədanın matəmi

  (237), 

mahi-məhərrəmin müsibəti

 (238), 

ərbəin


 (qırx, imamın qırxı) və 

s. əsasən,  eyni mənanın  ifadəçiləridir. Bütün bunları  

dindarlıq 

oyunbazlıqları

  (425),  

məhərrəmlik   oyunbazlıqları  

(143) 

168


   .          ,   .            .  

 



, 1958, 

.31.


К М а р к с Ф Е н э е л с Дин щаггында Бакы

сящ


312

adlandıran   ədib   1929-cu   ildə  yazdığı  bir   felyetonda   başqa  bir 

maraqlı sözdən istifadə edir: "...bu il məhərrəmlik büsatı keçmiş 

illərə nisbətən bir balaca istədi m ı q q ı l d a s ı n". (424) 

Mıqqıl-


damaq

  feli daha çox qoyun, keçi ilə bağlı olub, onların aydın 

fərqlənən qırıq-qırıq mələmə tərzini ifadə edir. Ədib bu sözün va-

sitəsilə bildirmək istəyir ki, keçmiş illərə nisbətən məhərrəmlik 

büsatında   kiçik   bir   canlanmanın   baş   verməsi   xəstədə   "axır 

nəfəsdən   qabaq   bir   müvəqqəti   tərpəniş"   kimi   bir   şeydir. 

Məhərrəmlik   büsatı   tədricən   zəifləsə   də,   tamamilə   sıradan 

çıxmamışdı   və   sanki   ictimai   həyatda,   məişətdə   əmələ   gələn 

böyük   yeniliklər   bəzilərinə   əsla   təsir   etmirdi.   Belələrini   nəzərə 

alan ədib həmin ildə yazdığı başqa bir felyetonda "dindarların 

mövqeyindən"   çıxış   edərək,   rəməzan   büsatını   təsvir   etdikdən 

sonra   deyirdi:   "Hələ   bu   təkcə   rəməzandır,   bəs   qalan 

təkliflərimiz?  

Məhərrəmül-həram   ayının   əmalı

,   yəni  

şaxsey-


vaxsey, təziyə, təkyə, imam şəbehi, Qasım otağı, Şimr şəbehi,  

məscid, qəndab, növhə, sinəzən, baş yarmaq, döş cırmaq, qıfıl 

taxmaq, mağallaq aşmaq, ağlamaq?.".

  (402) "Molla Nəsrəddin" 

son nəfəsinədək məhərrəmlik büsatı ilə mübarizədən əl çəkmirdi.

* * *

Jurnalın   tənqid     obyektinə   daxil   olan   köhnə   dini 

büsatlardan   biri   də   orucluq   bayramı   idi.   Ədib   bir   sıra 

felyetonlarında  bu   məsələyə   toxunmuşdur.   Dünya-aləm   bir-

birinə   dəysə   də,   bəzi   müsəlman   bəndələrə   əsla   təfavüt 

eləmədiyini   qeyz   ilə   göstərən   ədib   1929-cu   ildə   "Heç   vecinə 

deyil" felyetonunda yazırdı: 

"Sən   götür,   məsələn,  

orucluğu

.   Yoxsa   sən   bu  

rəməzan 

dəstgahını

 asanmı sanırsan? Əgər asan sanırsansa, elə də sənin 

müsəlmançılıqdan əsla xəbərin yoxdur.

Oruc, namaz, əhya, iftar, obaşdanlıq, bikə-ya allah, ya əliyyü ya 

əzim.


Düz otuz gün bilmirəm dünyada nə var, nə yox.." (402)

Orucluğun insanı necə kütləşdirdiyi, ictimai-siyasi həyatdan 

necə müdhiş şəkildə ayırdığı burada çox yaxşı ifadə olunmuşdur. 

Ədibin felyetonlarında nəzərə çarpan mühüm xüsusiyyətlərdən 

birisinə - eyni zamanda bir neçə hədəfə qarşı satira atəşindən 

313


istifadə   hallarına   orucluqla   bağlı   felyetonlarda   da   rast   gəlirik. 

Məsələn, "Müəllim" felyetonunda orucluq məsələsindən istifadə 

edilərək   Bakının   Azərbaycan   dilini   bilməyən   maarif   müdirləri, 

"Qərardad" (1925) felyetonunda dini ayinlərin icrasına güzəştə 

gedən   zəhmət   komissarı,   "Oruc   yeyənlərin   və   oruc   tutanların 

hesabı"   (1927)

 felyetonunda   köhnəpərəstlər,   məşədilər, 

kərbəlayılar, fala baxanlar, tas quranlar, "Oruc tutanlar və oruc tut-

mayanların hesabı" (1928) felyetonunda tiryaki və qumarbazlarla, 

savadsız, çarşablı müsəlman qadınları ilə, məşədi və kərbəlayılarla 

yanaşı,   bəzi   məsul   işçilər,   tək-tək   komsomolçular   da   tənqid 

olunur. "Orucluq" (1924) felyetonunda isə oruc tutmağın mənasız 

bir iş olduğunu, zərərini bilə-bilə bəzi intelligentlərin dindarlardan, 

din   xadimlərindən   ehtiyat   etdiklərini,   bir   molla   və   ya   hacı 

gördükdə papiroslarını yana-yana ciblərinə soxduqlarını, adi suyu 

belə gizli içdiklərini göstərən ədib, bir tərəfdən də, İran irticasına 

sataşır: "...əgər biz Təbriz və Tehranda olsaq, gərək ehtiyat edək 

ki, hökumət bizi oruc yemək üstə həbsə alacaq". (99)

Felyetonlarda orucluq bayramına tez-tez toxunulduğundan, 

şübhəsiz,   rəngarəng   ifadə   vasitələrindən   istifadə   edilmişdir. 

Başqa məsələlərdə olduğu kimi, orucluqdan danışarkən də ədib 

özünü dindarlarla, oruc-namaz sahibləri ilə "bir cərgədə" qoyur, 

ona   görə   də   orucluğa   yazıçının   mənfi   münasibəti   satiranın 

ümumi   ruhundan   aydın   olur.   Bu   səbəbdən   də   ədib   çox   vaxt 

ruhani   təbəqə   nümayəndələrinin   təntənəli   ifadə   vasitələrinə 

müraciət edir. Məsələn, felyetonlarda 

orucluq

 (57), 


oruc bayramı 

(103)   kimi   adi,   ümumişlək   ifadə   vasitələrinə   nisbətən,  

mahi-

mübarək, mübarək rəməzan, eydi-mübarəki-rəməzan



 (474), 

eydi-


rəməzanül-mübarək

  (473),  

eydi-şərifi-rəməzan

  (473),  

eydi-fitr 

(103),  


eydi-şərifi-fitr

  (131),  

rəməzanül-mübarək cəlalı

  (17) və s. 

birləşmələr daha yüksək satirik keyfiyyətə malikdir.

C.Məmmədquluzadə   bəzi   felyetonlarında   oruc   tutanlarla 

oruc tutmayanları müqayisə etdiyindən antonim səciyyəli sözlər 

və   söz   birləşmələri   silsiləsi   əmələ   gəlir:  

orucağız   -   orucyeyən 

(burada birinci tərəfə sinonim kimi: 

oruc-namaz əhli

), 


orucağızlar 

məhləsi - orucyeyənlər məhləsi, oruc tutmaq - orucunu yemək, 

möminlər   tərəfindən   orucun   bərk-bərk   tutulmağı   -   belə 

314


həyasızlıqla, yəni bəistilani-rus, belə "naxalni" orucun yeyilməyi 

("Eydi-rəməzan" felyetonu) və s.

Dini ayin və adətləri satiranın amansız dili ilə qırmanclayan 

böyük mütəfəkkir qurban bayramı kimi bir ayini nəzərdən qaçıra 

bilməzdi.  

Rəqayib


  (131),  

eydi-əzha

  (371)   kimi   rəsmi   dini 

terminoloji   vasitələrlə   yanaşı,  

qurban   bayramı

  (130),  

qurban 

büsatı


  (351),  

İsmayıl   yadigarı

  (351)   və   s.   Azərbaycan   dili 

qaydaları   əsasında   qurulmuş   ifadələr   də   ümumi   satirik   fonda 

satira vasitələri kimi çıxış edir.

Yazıçı xristian bayramlarını da unutmamış, müxtəlif dinlərə 

aid ayinlərə eyni dərəcədə mənfi münasibətdə olmuşdur: "Söz 

yox ki, burada 

pasxa-masxa, qurban-murban

 bir bəhanədir, ...bu 

qədər   yeyib-içməyin   allah   məhəbbətinə   nə   dəxli   var?"   (409) 

Ədib pasxabaz insanları qarınqululuqda, "xeyir işlərdən" kənar 

durmaqda təqsirləndirirdi.

Dindarlıq   oyunbazlıqlarının   tənqid   olunduğu   felyetonlarda 

ibadət  

(204),  


əzan

  (332),  

moizə

  (109),  



bəyanat

  (350), 

intibahnamə 

(26), 


növhə

 (70), 


qəsəmnamə

 (309), 


tövhid

 (114), 


nübüvvət

 (114), 


qunut

 (352) və s. dini və ya dini don geydirilmiş 

sözlərə rast gəlirik. 

İbadət


 sözünü 

lotuluq


 (204) sözünə sinonim 

kimi işlədən ədib, 

ibadət etmək

 felinə müvafiq olaraq, 

şeytanət 

etmək


  (469)   felini   düzəldib   işlətmişdir.  

Moizə


  (möizə)   sözü 

əsasən   məlum   mənasında   -   islam   ruhanilərinin   minbərdən 

söylədikləri nitq, öyüd, nəsihət mənasındadır:  

dindarlıq moizəsi 

(124), 

qazıların moizələri



 (25), 

mollaların yalan moizələri və bə-

yanatları

 (350) və s.  Bu sonuncu misalda 

bəyanat sözü

 "yalan 


dini   məlumat",   "yalan   moizə"   mənasındadır.   "Ar   olsun" 

felyetonunda  

intibahnamə

  sözü   "dini   dəvətlər",   "dini   çağırış" 

mənası ifadə edir. Ədib qeyri-dini terminləri dini çalarda işlədə 

bildiyi kimi, dini terminlərə də tamamilə əks məna verə bilmişdir. 

Məsələn,  

münacat


  sözü   "allaha   dua   etmə"   mənasında 

işlədilməklə yanaşı ("müəzzin başladı münacat etməyə"), müsbət 

mənada,   "xeyirli   və   əhəmiyyətli   söhbət"   mənasında   da 

işlədilmişdir:  

qadın azadlığı və qadın xoşbəxtliyi kimi münacat. 

"Tövhid"   felyetonunda  

tövhid

  sözü,   demək   olar   ki,   "allahın 



birliyinə inanma" mənasına zidd bir mənada başa düşülür.

315


Dini ayinlər və adətlərlə əlaqədar:  

şəbihbazlıq

  (285),  

Haris 


şəbihi

  (35),  

Haris   rolu

  (35),  

Zülcənah   və   Haris   bəzəmək  

(35), 


Qasım  otağı bəzəmək  

(239),  


Bitdili fırıldağı  

(472),  


axşam azanı 

(332), 


müsəlla

 (140), 


müsəllaya çıxmaq

 (452), 


moizə eləmək

 (24), 


mərsiyə oxumaq 

(25),


 növhə demək

 (285),


 münacat etmək

 (337), 


qunut oxumaq

 (352), 


müsəlmanlığını yerinə yetirmək

 (91), 


istiğfar 

eləmək  


(124),  

məsələ elətdirmək

  (126),  

təsbih çevirmək

  (249), 

salavat   çöndərmək

  (361),  

fala   baxmaq

  (254),  

burun   püfləmək 

(254),  

səcdəyə   getmək  

(376),  

qisas   almaq

  ("islam   dininin 

təqazalarından biri") (436), 

vacibi və sünnəti əmalı

 (360) və s. söz, 

ifadə və birləşmələr də Mirzə Cəlilin satira dilində mühüm rola ma-

likdir.


Felyetonlarda  

ziyarət


  (27),  

dua


  (29),

  namaz


  (111),

  surə 


(312),  

ayə


  (294), 

siğə


 (43),

 cənnət


  (53) sözləri dini terminoloji 

vahidlər kimi daha çox nəzəri cəlb  edir.

Ziyarət

  və  


səfər

  sözləri   yaxın   mənalı   olduğu   kimi,  

həcc 

ziyarəti


 (343), 

çahardəh məsum ziyarəti

 (109), 

həcc səfəri

 (109), 

Kərbəla səfəri

  (26),  

mübarək müsafirət

  (27),

  müqəddəs yol



  (27) 

birləşmələri də məqsəd ümumiliyi etibarilə yaxınmənalıdır; 

ziyarətə 

getmək - ölülərin mübarək sümüklərini torbaya doldurub mübarək 

Ərəbistana   daşımaq

  (25)   birləşmələrindən   ikincisi   daha   güclü 

kinayə məzmununa malikdir.  

Zəvvar  


(27),  

çavuş


  (71),  

çavuş səsi 

(168),  

ziyarət dəstgahı

  (343) kimi sözlər və birləşmələr ziyarətə 

hazırlıq və onun təşkili ilə bağlıdır.

Dua

  sözü  


iltimasi-dua

  (27),  

duanın bərəkətindən

  (14) kimi 

modal xarakterli birləşmələr tərkibində də özünü göstərir, lakin bu 

söz   daha   çox   dua   növlərini   bildirən   birləşmələrin   daxilində 

işlədilmişdir:  

gecə   duası

  (332),  

bayram   duası

  (189),  

mahi-


rəməzanül-mübarəkin yomiyyə duaları

  (333) və s.  

Axund Molla 

Məhəmmədin   və   Fazil   Şeyx   Cəfərin   bir   nüsxə   duası

  (139) 

birləşmələrində isə artıq yazılı duadan söhbət gedir və dua yaz-

maqla xalqı aldatmaq oyunbazlığı tənqid edilir.

Namaz   qılmaq  

(124)   -  

namazlarını   əda   etmək

  (147) 

sinonimlərindən başqa, digər hallarda 

namaz

 sözü namazın növlərini 



göstərən ismi birləşmələrin tərkibinə daxildir; 

fitr namazı 

(131), 

zöhr 


namazı

 (131), 


meyit namazı

 (111), 


on yeddi rükət yomiyyə namazı 

(312), 


min rükət nafilə namazı

 (312), 


bistü yekküm, ruz  dəhhum,  

316


bist-seyyum gecələrinin  altı yüz otuz altı rükət namazı (313), min-

min rükət sünnəti namazlar

 (313) və s.

Felyetonlarda   quranın  

bəqərə

  (313),  



ixlas

  (314),  

əhzab 

(345), 


rum 

(350) və 

nisa

 (350) surələrinin adlarına rast gəlirik. 



Çox vaxt ədib həmin surələrdən gətirdiyi ayələrin təkzibi yolu ilə 

fikrini sübut  edir və belə hallarda  

quran ayələri

  (249),  

ayeyi-

kərimə  


(315),  

ayeyi-mübarək

  (312)   birləşmələrindən   istifadə 

edərək, özünü bu ayələri "rəhbər tutan" şəxs kimi göstərir.

Siğəbazlıq

 (382), 


halal siğə

 (43), 


mübarək siğə

 (43), 


siğəyi-

mütə


  (382),  

siğə-mütə   məsarifi

  (109)   kimi   söz   və   birləşmələr 

şiələrin   müvəqqəti   evlənmə   mərasimlərinin   ifşası   ilə   bağlı 

epizodlarda işlənmişdir.

Felyetonlarda 

behişt

 və 


cənnət

 sözləri sinonim olduğu kimi, 

cənnət   vədəsi

  (389),  

cənnət   eşqinin   ləzzəti

  (389),  

cənnətin 

qəbzini   mollalardan   yalvarıb   istəmək

  (270),  

behişt   məşqinə 

düşmək

 (168), 


behişti satın almaq

 (280), 


ruzi-rizvan həvəsi

 (33), 


axirət   mənfəəti

  (58),


  axirət   axtarmaq

  (34),  

axirətdə   qılman 

axtarmaq


 (397), 

huri həvəsinə salmaq

 (128), 

huri və qılmanlara 

sahiblənmək  

(239),  


firdövsün kövsər suyu

  (53),  

behişt əhlinin 

xörəkləri

  (92)   və   sair   yaxın   mənalı   satirik   ifadə  vasitələri   də 

vardır.


Qeyd etdiyimiz terminoloji söz və ifadələrdən əlavə, ədibin 

satira dilində bir sıra başqa dini sözlər və birləşmələr də vardır. 

Bunları aşağıdakı qruplara ayrımaq olar:

1. Dini əşya adları: 

möhür, zəncir, kilsə xaçı, cəhənnəm odu

 və 


s.

2. Dini məkan bildirən söz və birləşmələr:

a)

 bu dünya



 (114), 

dari-fəna

 (155), 

beş günlük dünya 

(296) və 

s.

169



b) 

həmişəlik dünya

 (226),

 o dünya


 (436), 

dari-bəqa

 (155), 

axirət


  (114),  

üqba


  (114),  

ruh   aləmində

  (248),  

aləmi-zərrdə 

(248), 

huri vətəni



 (53) kimi məcazi birləşmələr, antonimlik təşkil 

edən  


cənnət

  (


cənnəti-illiyin

,   336,  

behişt

,   29,  



müsəlman 

169


 

 

 



 

Защирян бунлара бянзяйян «



 

» 

Молла Нясряддин дцнйасы (145) 

 





 

.

журналын истигамяти рущу идейасы мянасындадыр



317

behiştinin lojası

, 80) -  

cəhənnəm

  (


duzəx

, 146,  


yeddinci duzəx

147) sözləri də mövhumi məkan məzmununa malikdir.



c) 

Kəbeyi-şərifə

  (343), 

Ətəbati-aliyət

 (368),  

Xorasan


  (71), 

Məşhədi-müqəddəs

  (71),  

Kərbəlayi-müəlla

  (71),  

pak   olan 

vətənim  İran

  (248)  

(müqəddəs vilayət, mübarək torpaq,

  285, 


pak islam torpaqları

, 27, 


Pəhləvan kimi bir şəriət mədəni

, 190), 


Beytülmüqəddəs

 (Yerusəlim, 437),

 Şamxor torpağı

 (472); 


ç)  

Bitdili   ziyarətgahı

  (471),  

bizim   dılğır   Bibiheybət 

ziyarətgahı

 (308), 


müqəddəs ziyarətgahlar

 (24);


d)

 müsəlman  aləmi

 (42), 

islam aləmi



 (93), 

pak islam torpaqları 

(27), 

dinlər vətəni 



(124), 

islam məmləkətlərində

 (128), 

pak olan islam 

məmləkətləri

  (190),  

müqəddəs   məmləkətlər  

(201),  


behiştliklər 

(dindar ölkələr, 201);

e) 

məscid


 (68) 

(məscid adında bir bekarxana, lotuxana, 

(390, 

dükan


, 292), 

Təzəpir məscidi

 (79), ərdəbillilər məscidi 

(114),  


xaçpərəst   kilsəsi

  (382),  

orucağızlar   məhləsi  

(475), 


Təzəpir məhləsi

 (15), 


müsəlman məhəllələri

 (25), 


müsəlman 

küçələri


 (15), 

Quba meydanı

 (46).

3. Dini zaman bildirənlər:



a)  

ruzi-qiyamət

  (146),  

ruzi-məhşər

  (297),  

keşişlər   və 

mollalar əsrində 

(246), 


mizan-tərəzi qurulanda

 (91);


170

b)  


moizə   əsnasında  

(35),  


əsnayi-moizə

  (181),  

namaz 

vaxtı


  (116),  

yomiyyə namazının  beş vaxtı

  (131),  

iftar vaxtı 

(332), 

bu orucağız vaxtımda 



(332);

c)  


mahi-məhərrəm  

(115),  


məhərrəm, səfər və rəbiyəl-

axır, məhərrəmül-həram ayı

 (15), 

məhərrəmül-həram günləri 



(35),  

məhərrəmlik   günləri

  (24);  

rəməzan   ayı  

(130),  

eydi-


rəməzanül-mübarəkin   əziz   günündə

  (473),  

eydi-şərifi-

rəməzanın səadətli saatında 

(473), 

mahi-mübarəkin 29 günü 



ərzində

  (473),


  mahi-mübarəki-rəməzanın o gözəl günlərində 

(474),  


səfər ayının 28-ci günü

  (79);  

aşura günü

  (41),  

ruzi-

aşura


  (283),  

müəzzəm   gün

  (283),  

ərbəin     günləri

  (15), 

170


 

 

 



 

Защирян бунлара бянзяйян



-

 

Сури Исрафилин чалындыьы 

эцндя - 

 "

 



 

", "


бирляшмяси Совет щакимиййяти илляриндя ингилабдан 

.



сонра мяналарындадыр

318


bistü-həştüm

  (79),  

leylətül-qədr

  (336),  

rəğayib günü

  (103), 

nimeyi-şəban

 (58).


C.Məmmədquluzadə   hər   cür   dini   təzahürlərə   qarşı 

amansız   olmuş   və   kəskin   mübarizə   aparmışdır.   Ömrünün 

sonlarında   baş   verən   "Bitdili   fırıldağı"   onu   daha   çox 

qəzəbləndirmiş   və   o   bu   münasibətlə   yazdığı   felyetonlardan 

birini   "Torpaq"   (1930)   adlandırmışdır.   Ədib   burada   dini 

ayinləri və adətləri "min cürə və milyon cürə fırıldaq və mü-

zəxrəfat,   bijlik,   təzvir"   adlandırır,   ruhani   təbəqə 

nümayəndələrini   ilan   və   qurbağa   ilə   bir   cərgədə   qoyur, 

kinayə ilə göstərir ki, əgər biz Xorasan, Əshabi-kəhf, Ətəbati-

aliyat


171

  və   Şamxor   torpaqlarını   coğrafi   və   tarixi 

laboratoriyada analiz etsək, bunların bir mənbədən olduğunu 

görərirk: "Bu torpaqların xasiyyəti budur ki, buraları nə ək, 

nə   sula,   axırda   görəcəksən   ki,   buradan   hasil   olan   bitkilər 

ibarətdir bundan: allah, peyğəmbər, imam, müctəhid, şeyx, 

İmam Cümə, təharət, izaləyi-nəcasət, şəkkiyyat, nəzir, səbr, 

cadu, rəml, təbiri-xab, möcüz, meyit namazı, cənazəni ziya-

rətgahlara   göndərmək,   qüsl,   üsuliddin,   füruiddin,   təvəlla, 

təbərra və min cürə və milyon cürə fırıldaq və müzəxrəfat, 

bijlik,   təzvir,   molla,   mərsiyəxan,   əməleyi-mövta,   hacı, 

kəlbayı, ilan və qurbağa..." (472) Ədib belə torpaqları "dü-

zəltmək" üçün "mürur-dühur ilə"  iş görmək lazım olduğunu, 

əhalini   mövhumat   bataqlığından   tədricən   çıxarmağın 

mümkün olduğunu da doğru qeyd edirdi.

«Molla   Nəsrəddin»   jurnalının   ideya-siyasi   istiqamətini 

öyrənmək,   Mirzə   Cəlilin   ictimai-siyasi   məsələlərə 

münasibətini   aydınlaşdırmaq   üçün   onun   bədii   dili, 

felyetonlarının ictimai-siyasi və dini leksikası zəngin və qiy-

mətli   material   verir.   Bəşəri   fikirlərin   publisistika   dilində 

ifadəsinə  görə C.Məmmədquluzadə  dünya  ədəbiyyatında   ən 

171


  "

-

"  



 

 

Ятябати алийат мцсялманларын мцгяддяс йерляринин 



(



    .) 



Мяккя Мядиня Кярбяла Хорасан Няъяф вя с цмумиляшдириъи 

 

 



,  

 

,  



,  

 

 



 

ады олса да ядиб бурада ясасян Мяккя вя Мядиняни нязярдя 

.

тутмушдур



319

böyük satiriklərlə yanaşı durur. O, satira vasitələrinə, satirik 

üslubuna görə orijinal olmuş və belə də qalır. Böyük satira 

ustasının   sözdən   istifadə   məharəti,   hamının   istifadə   etdiyi 

"adi" söz və ifadələrə qeyri-adi satirik don geydirə bilməsi, 

sözün,   ifadənin,   birləşmənin   mənasını   təbəssüm,   gülüş, 

eyham, istehza və sarkazm ilə dolğunlaşdıra bilməsi yazıçının 

böyük   sənətkarlıq   qüdrəti   ilə   bağlıdır.   Sovet   dövrü 

felyetonlarının   verdiyi   zəngin   materialdan   aydın   olur   ki, 

böyük   sənətkar   terminoloji   sözlərlə   yanaşı,   ümumi 

ünsiyyətdə   məcazilik   çalarına   malik   olmayan   bir   sıra 

birləşmələri də tutarlı satira vasitələrinə çevirə bilmişdir.

Nəzərdən   keçirdiyimiz   dil   faktları   Mirzə   Cəlilin 

sənətkarlıq qüdrətini, misilsiz satira ustası olduğunu bir daha 

təsdiq   edir;   həm   də   aydın   olur   ki,   sarsılmaz   iradə   sahibi 

köhnəliklə, öz dövrünü başa vurmaqda olan dünya ilə gərgin 

mübarizə aparmış, yüksək estetik keyfiyyətə malik olan sənət 

dili,   obrazlı   və   orijinal   ifadə   tərzi   ilə   dini,   fanatizmi,   bütün 

köhnə və yaramaz idarəçiliyi nifrətlə damğalamışdır.



Yüklə 3,71 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   59




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin