1. Siyasi psixologiyanın mövzusu Tədqiqat metodları

19. Terrorist şəxsiyyətin psixologiyası 
S.Roşin terrorist şəxsiyyətin üç psixoloji modelini təklif etmişdir. Birinci model – psixopat-
fanatikdir. “öz əqidəsinin (dini, ideoloji, siyasi) doğru olduğuna inanan şəxs, həqiqətən də hesab 
edir ki, onun hərəkətləri konkret nəticəsindən asılı olmayaraq cəmiyyət üçün faydalıdır. Siyasi 
dildə o fanatik, psixoloji dildə isə, psixopat adlanır. Psixopatın əgər səy və yönəlişlikləri 
cəmiyyətin tələbləri ilə üst-üstə düşərsə, o böyük və xeyirli işlər görə bilər, lakin onun 
hərəkətlərinin motivləri obyektiv antiictimai xarakter daşıyarsa, o çox böyük pislik etməyə də 
qadirdir. İkinci frustrasiyalı şəxs modeli, İnsanın hansısa səbəblər üzündən onun üçün həyati 
əhəmiyyətli hesab edilən məqsədlərə nail olmaması, onda birmənalı olaraq aqressiv hərəkətlərə 
tendensiya yaradır. Üçüncü model – normal olmayan ailədən çıxan şəxsdir. “Valideynlərin uşağa 
qarşı olan qəddar münasibətləri, onun sosial təcrid edilməsi, xeyirxah münasibətlərin qıtlığı 
antisosial istiqamətli zalım şəxsiyyətin formalaşmasına səbəb ola bilər. Belə psixoloji xüsusiyyətli 
şəxs müəyyən şəraitdə asanlıqla terrorist təşkilatların alətinə çevrilə bilər”.
S.Enikolopov terroristl
ər arasında daha çox rast gəlinən, nisbətən daha aydın iki 
psixoloji tipi ayırd edir. “Birincilər, yüksək intellekt, özünə əminlik, yüksək 
özünüqiym
ətləndirmə, özünütəsdiqə cəhdlə seçilir, ikincilər isə, özlərinə əmin olmayan, 
z
əif “Mən”ə və aşağı özünüqiymətləndirməyə malik uğursuzlardır. Həm birincilər, həm 
d
ə ikincilər üçün yüksək aqressivlik, öz “Mən”ini müdafiə etməyə daim hazır olmaq, 

---

özünü t
əsdiq etməyə cəhd, hədsiz özünə qayğı, digər insanların hiss və arzularına az 
diqq
ət yetirmək, fanatizm xarakterikdir. 
N.Puxovskinin fikrincə, terroristin psixopatologiyasına adətən epileptoid psixopatiyası aiddir. 
Epileptoid psixopat adətən özü də əzab çəkir, başqalarını da əzab çəkməyə məcbur edir. 
“Epileptoid (antisosial, qıcıqlı) psixopatiyası – nisbətən nadir olan patoloji xarakter formasıdır”. 
Epileptoid psixopatizasiyası fenomeni, kriminal hərəkətlərdə, tamahkarlıqda, qəddarlıqda, 
motivsiz cinayətlərdə aşkarlanır. 
Anomiya. Elmi dildə desək, terrorist “məhdud”, anomik şəxsiyyətdir. “Anomiya” anlayışı 
fərdlərin mövcud olduqları sosial-siyasi sistemin norma və mənəvi dəyərlərinə münasibətini 
təzahür etdirir. 
“Anomiya” termini E.Dyurkqeym tərəfindən irəli sürülmüşdür. O anomiyanı sənaye cəmiyyətinin 
daimi və normal halı kimi nəzərdən keçirmişdir. 
Əksər terroristlər – anomik insanlardır, lakin onlar bundan o qədər də əzab çəkmirlər (mənəvi 
problemlər bəzi terroristlərdə mövcuddur). Adi, tipik müasir terrorist, nə vaxtsa müxtəlif 
səbəblərdən, normativ məqsədləri (“uğur” dəyərləri) və onlara nail olmaq üçün normativ 
vasitələri olan, lakin nə məqsədə, nə də ki, vasitəyə nail olmağı təmin etməyən cəmiyyətdə 
yaşamışdır (bunun dərkolunan və ya dərkolunmayan səviyyədə olması mühüm deyil).