Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti

 
14.8.H
akim Nişapuri və “əl-Müstədrək” əsəri 
Bir çox 
əsər sahibi olan və qazı olduğu üçün Hakim ləqəbi ilə tanınan
698
 
Əbu 
Abdullah M
əhəmməd bin Abdullah hədis elminin görkəmli şəxsiyyətlərindən biridir. 
Hakim Nişapuri hicri 405-ci ildə vəfat etmişdir. O, elm əhlinin tanınmış liderlərinin 
bir qrupunun ondan xahiş etməsi nəticəsində Buxari və Müslümün şərtlərinə uyğun 
s
ənədlərlə hədisləri bir kitabda toplaması ilə “əl-Müstədrək ələs-səhiheyn” adlı gözəl 
bir 
əsər yazmışdır.
699
 
O, Buxari  v
ə  Müslümün  birlikdə  və  ya ikisindən  birinin  şərtlərinə  uyğun 
h
ədisləri toplamağa çalışdığını, etibarlı ravilərdən meydana gələn və ya nəql edilən 
m
ətnlərin  ortaya  qoyulmasını  məqbul  bir  iş  olduğunu  ifadə  etməkdədir. Hədislərin 
sonunda h
ər  iki  şeyxin  və  ya  onlardan  hansının  şərtinə  uyğun  olduğu  halda 
kitablarnda  olmadığını  açıqlayan  Hakim  özünə  görə  “səhih” qəbul etdiklərinə  də 
ayrıca işarə etməkdədir. 
“
əl-Müstədrək”  əsl olaraq qəbul etdiyi “Səhihani” kimi cami bir əsərdir. 
Mü
əllifin Buxari və Müslümün şərtlərini əsas götürmüş olmasına baxmayaraq onun 
s
əhih olduğu haqqında alimlər qeyri-müttəfiq fikirdədirlər. Ancaq bəzi alimlərin “əl-
Müst
ədrək”dən kənarda “Səhihani”nin  şərtinə  uyğun  heç  bir  hədis  olmadığı 
şəklindəki  iddia  da  olduqca  ifratdır.  “əl-Müstədrək”i təlxis edən  əz-Zəhəbi 
(öl.748/1247) “Müst
ədrək”dəki hədislərin yarıya yaxının səhih, dörddə birinin mətni 
ill
ətli olsa  da, sənədi möhkəm, son dörddə  birinin də  səhih olmaqdan çox uzaq 
münk
ər və  vəhmdən ibarət olduğunu açıqlamaqdadır.  Bu səbəblə  bəzi tədqiqatçılar 
Z
əhəbinin təlxisi  əsasında  “Müstədrək”dən  faydalanmaq  lazımdır demişlər.
700
 Buna 
gör
ə  də  “əl-Müstədrək” Zəhəbinin “Təlxisül-müstədrək” ilə  birlikdə  nəşr 
edilmişdir.
701
 Lakin t
əəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, onun adı çəkilən əsəri Buxari 
v
ə  Müslümün  şərtlərinə  uyğun  şəkildə  yazılsa  da,  orada  Əhli-beytin (ə) fəzilətləri 
haqqında olan hədislər daha çox tənqidə məruz qalmaqdadır.  
 
695
 
İbnül-Kattan əl-Məğribi, Bəyanül-vəhm, Riyad, 1418/1997, c. I, səh. 150 
696
 
1977, AÜ İlahiyyat Fakültəsi 
697
 Camiatül-
Əzhər külliyyəti üsulüddin 
698
 
Əbdüləziz əd-Dehləvi, Büstan, səh. 89 
699
 
əl-Müstədrək, c. I, səh. 2-3 
700
 K
əttani, Risalə, səh. 19-21; Katib Çələbi, Kəşfüz-zünun, c. II, səh. 1672; Əbdüləziz əd-Dehləvi, Büstan, səh. 88-90 
701
 Heydarabad, 1334-
1342; İsmayıl Lütfü Çakan, Hədis Ədəbiyyatı, İfav nəşrləri, səh. 107-108 
[182] 
 
                                                 

14.9.T
əqyüddin bin Teymiyyə və əsərləri 
Əbülabbas Təqyüddin  Əhməd  bin  Əbdülhəlim bin Məcdiddin  Əbdüssalam  əl-
H
ərrani hicri VIII (miladi XIV) əsrin sələfi alimlərindəndir.  
10 r
əbiüləvvəl 661-ci (22 yanvar 1263) ildə  Hərranda  doğulmuşdur.
702
 Onun 
m
ənsub  olduğu  İbn  Teymiyyə  ailəsi və  xüsusilə  babası  Məcdüddin  İbn  Teymiyyə 
bölg
ədə  hənbəli məzhəbinin  inkişafına  təsir  etmişlər.  Atası  Əbdülhəlim Hərranda 
h
ənbəli alimi idi. 1258-ci ildə Monqolların Bağdadı zəbt etmələri səbəbilə 1269-cu 
ild
ə  Dəməşqə  köçmüşdür. O, Sükkəriyyə  darül-hədisində  müdərrislik etmişdi.  O 
dövrd
ə Suriya və Fələstin, xüsusilə də Dəməşq hənbəli məzhəbinin mərkəzi idi. İlk 
t
əhsilinə Dəməşqdə atasının müdərrislik etdiyi Sükkəriyyə darül-hədisində başlayan 
İbn  Teymiyyə  başda  bu  mədrəsənin müəllimləri olmaq üzrə  bölgənin  tanınmış 
aliml
ərindən dərs  almişdı.  Onun  müəllimləri  arasında  Məcdüddin  İbn  Əsakir,  İbn 
Əbülyüsr ət-Tənuhi, Qasım əl-İrbili, Əbülfərəc bin Qüdamə əl-Məqdisi, Şəmsəddin 
bin  Əta,  Zeynüddin  bin  əl-Münəcca,  İbn  Əbdüddaim,  Zeynəb bint Məkki kimi 
aliml
ər sayıla bilər. 
Bununla  yana
şı, onun bəzi fikirlərinə görə başda öz dövründə yaşayan bir çox 
görk
əmli alimlər, o cümlədən  İbn  Bəttuta,  İbn  Həcər  əl-Heysəmi, Təqyüddin  əs-
Sübki v
ə  oğlu  Tacəddin  əs-Sübki, Kəmaləddin bin əz-Zəmləqani,  İzzəddin bin 
C
əmaə  və  Əbu Həyyan  əl-Əndəlusi  kimi  şəxsiyyətlər onun ən  qatı  müxalifləri 
sırasında olmuş, fikirlərini rədd və tənqid üçün müxtəlif əsərlər qələmə almışlar. 
 
Əsərləri:  
A) Əqaid və Kəlam:  
1. 
əl-Əqaidül-Vasıtiyyə.  
2. Minhacüs-sünn
ə.  Şiənin və  Qədəriyyənin  əqidəvi fikirlərini rədd etmək 
niyy
ətilə yazılan əsəri məşhur əsərlərindəndir. O, bu əsərində bəzi mütəvatir və səhih 
h
ədisləri belə inkar etmiş, İmam Əlinin (ə) haqqında varid olmuş mötəbər xəbərləri 
r
ədd etməkdən belə çəkinməmişdir. 
3.  İqtizaüs-sıratil-müstəqim müxaləfəti  əshabil-cəhim. Sələf  əqidəsini isbat 
etm
əyə  çalışıb  bidət  əhlinin fikirlərini rədd edən bu əsəri Məhəmməd Ömər 
ingilisc
əyə tərcümə etmişdir (Paris, 1976).  
4. 
əl-Əqidətül-Həməviyyə (Qahirə, 1320, 1323).  
5. 
ər-Risalətüt-tədmüriyyə. Əsər Allahın sifətləriylə əlaqədardır.  
6. 
əl-İman.  
7. 
əl-İstiğaşə.  
8. 
əl-Fürqan beynə əvliyair-rəhman və əvliyaiş-şeytan.  
9. 
ən-Nübüvvət. 
 
B) Qira
ət və Təfsir:  
1. Müq
əddimə fi üsulit-təfsir. 
 2. D
əqaiqüt-təfsir. 
702
 
Saib Əbdülhəmid, İbn Teymiyyə fi surətihil-həqiqiyyə, əbhasül-əqaidiyyə mətbəsi, Qum çapı, tarixsiz, səh. 1 
[183] 
 
                                                 

3. 
ət-Təfsirül-kəbir. 
6. 
ət-Tibyan fi nüzuli1-Quran. 
 
C) H
ədis:  
1. 
Ərbəun hədis. 
 2. Elmül-h
ədis.  
3. 
əl-Kəlimatüt-tayyibə min əzkarin-nəbi.  
4. Risal
ə fi şərhi hədisi Əbi Zər (Qahirə 1324/ 1906).  
5. Şərhi hədisin-nüzul (Qahirə, 1366, Dəməşq, 1381/1961).  
6. Əhadisül-qüssas. 
7. 
əl-Əhadisüz-zəifə vəl-batilə. 
 8. 
əl-Əhadisül-mövzu.  
9. Risal
ə fis-sünnə.  
10. Şərhi hədisi “İnnəməl-əmalu min-niyyat” 
 
D) Fiqh:  
1. Şərhi elmül-fiqh. 
 2. 
əs-Siyasətüş-şəriyyə fi islahir-rai vər-rahyyə. Dövlətin əsas təşkilat və idarə-
siyl
ə əlaqədar olub bir neçə dəfə çap edilmişdir. Həmçinin əsər başda türkcə olmaq 
üzr
ə bir çox dilə çevrilmişdir. 
 
İbn Teymiyyə və hədisi-şəriflər: 
a).
Dua zamanı Peyğəmbərə (s) təvəssül etmək  
Dua zamanı Peyğəmbərə (s) təvəssül etməyin zərurəti haqqında səhabələrin və 
tabeunların da doğruluğuna şahidlik etdikləri bəzi hədisləri İbn Teymiyyə inkar etmiş 
və  hətta  qaynaqlarda  belə  bir  xəbərin  olmadığını  söyləmişdir.  O,  “ət-Təvəssül  vəl-
vəsilə” adlı əsərində yazırdı: “Heç bir səhabə və tabeun, həmçinin müsəlmanlardan 
da heç kəs Peyğəmbərin (s) ölümündən sonra ona şəfaət etməsi, Peyğəmbərdən (s) bir 
şey  istəməsi  haqqında  bir  şey  tələb  etməyiblər.  Bu  haqda  müsəlman  imamlarının 
kitablarında da heç bir rəvayət qeyd olunmayıbdır.”
703
 
Halbuki Əhməd bin Hənbəl, 
İbn Sünni, əl-Beyhəqi, Təbərani və digər hədis nəhəngləri öz əsərlərində səhabə və 
tabeunun dua zamanı təvəssül etdiklərini qeyd etmişlər. Adı çəkilən alimlər sələfin 
dua  zamanı  “Allahım,  mən  sənə  rəhmət  peyğəmbərinin  vasitəsilə  üz  tuturam.  Ey 
Məhəmməd, sənə üz tuturam ki, sənin və mənim rəbbim məndə olanlara görə mənə 
rəhm etsin”. Hətta o, özü də bu duanı adı çəkilən əsərində qeyd etmişdir.
704
 
 
b).
Peyğəmbərlərin (s) və digər saleh şəxslərin qəbirlərini ziyarət etmək 
İbn  Teymiyyə  “Kitabüz-ziyarət”  əsərində  yazırdı:  “Peyğəmbərdən  (s) onun və 
dostların  qəbrini  ziyarət  etmək  haqqında  heç  bir  əsli  dürüst  olan  hədis  nəql 
olunmayıbdır”.
705
 
Həmçinin  adı  çəkilən  əsərində  ziyarət  haqqında  yazırdı:  “Qəbir 
703
 
İbn Teymiyyə, ət-Təvəssül vəl-vəsilə, səh. 18 
704
 bax: h
əmin mənbə, səh. 105-106 
705
 
İbn Teymiyyə, Kitabüz-ziyarət, səh. 12-13 
[184] 
 
                                                 

ziyarəti haqqında çoxlu sayda hədislər nəql olunmuşdur ki, onların hamısı zəif, bəlkə 
də  uydurmadır.  O  hədislərin  heç  birini  imamlar  və  sünən  sahibləri  rəvayət 
etməyiblər.”
706
 
Halbuki  bu  növdən  olan  səhih  hədisləri  İbn  Macə  və  Dəraqutni  öz  “Sünən” 
əsərlərində Peyğəmbərdən (s) belə rəvayət edirlər: “Ölümümdən sonra məni ziyarət 
edən həyatımda ikən məni ziyarət edən kimidir.”  
 
c).T
əfsir və əsbabi-nüzul haqqında 
İbn Teymiyyənin bütün təfsir əsərlərində imam Əlinin (ə) haqqında nazil olmuş 
bir çox ayələri inkar etməsi təəccüb doğurur. Belə ki, imam Əlinin (ə) rüku zamanı 
dilənçiyə  sədəqə  verməsini  yüksək  qiymətləndirən  ayənin
707
 
onun  haqqında 
olmadığını  və  bu  növdən  olan  hədislərin  uydurma  olduğunu  qeyd  edən  müəllif 
yazırdı: “Əlinin (ə) namaz halında sədəqə verməsi uydurmadan başqa bir şey deyil. 
Bu  elm  əhlinin  müttəfiq  olaraq  qəbul  etdiyi  görüşdür.”
708
 
Sonra  o,  təfsir  əsərləri 
haqqında danışarkən yazırdı: “İnsanların əllərindəki təfsirlərə gəldikdə, onların içində 
ən doğrusu Məhəmməd bin Cərir ət-Təbərinin təfsiridir. Çünki o, sələfin dediklərini 
sənədli  şəkildə  nəql  etmişdir.  Orada  heç  bir  bidət  və  ittiham  olunanlardan  rəvayət 
yoxdur.
709
 
Amma  biz  Təbərinin  “Təfsir”  əsərinə baxdıqda  onun bu hədisi  beş  yolla nəql 
etdiyini  görürük.  Bundan  başqa  əl-Bəğəvi,  Zəməxşəri,  Razi,  Əbu  Səid,  Nəsəfi, 
Beyzavi,  Qürtubi, Sü
yuti,  Şövkani,  Alusi  və  Vahidi  kimi  məşhur  təfsir  alimləri  öz 
təfsir  əsərlərində  adı  keçən  ayənin  təfsirində  onun  İmam  Əli  (ə)  haqqında  nazil 
olduğunu qeyd etmişlər. 
 
ç).Yezid bin Müaviy
ənin lənətlənməsi 
İbn  Teymiyyə  Yezidin  üstünlüklərindən  ağız  dolusu  danışan,  onun  haqqında 
alimlərin dediklərini isə qulaqardı edən şəxslərdəndir. O, bu haqda “Rəsül-Hüseyn” 
adlı əsərində yazırdı: “Əhməd bin Hənbələ deyildi: Yezidin hədislərini yazırdısan?  
Dedi: yox. 
Dedil
ər: bəzi kəslər onu sevdiklərini deyirlər. 
Dedi: Allaha və qiyamət gününə inanan şəxs Yezidi sevərmi? Bunu eşidən oğlu 
Saleh atasına dedi: nə üçün Yezidi lənətləmirsən? 
Əhməd bin Hənbəl dedi: sən nə vaxt görmüsən ki, atan kimisə lənətləsin?
710
 
Ancaq biz 
Əhməd bin Hənbəlin hədisinə  baxdıqda  onun  İbn  Teymiyyə 
t
ərəfindən yarımçıq və təhrif olunmuş formada nəql edildiyini görürük. Əbülfərəc bin 
Cövzi h
əmin hədisi tam və dürüst şəkildə belə nəql edir: “Əhməd dedi: Allahın öz 
kitabında  lənətlədiyi  şəxsi mən necə  lənətləməyim?” Ona deyildi: Allah Yezidi öz 
kitabının  harasında  lənətləyib?  Bu  zaman  Əhməd  Allahın  bu  ayəsini oxudu: 
Əgər 
706
 h
əmin mənbə, səh. 22, 38 
707
 
əl-Maidə, 55 
708
 
İbn Teymiyyə, Müqəddimə fi üsulit-təfsir, səh. 31, 36 
709
 h
əmin mənbə, səh. 51 
710
 
İbn Teymiyyə, Rəsül-Hüseyn, təhqiq edən: Seyid əl-Cəmili, tarixsiz, səh. 205 
[185] 
 
                                                 

(Peyğəmbərdən) 
üz  döndərsəniz,  sizdən  yer  üzündə  fitnə-fəsad  törətmək  və 
(Cahiliyyət dövründə olduğu kimi) 
qohumluq tellərini qırmaq gözlənilməzmi?!  
Onlar 
(münafiqlər, fitnə-fəsad törədənlər) 
Allahın lənət etdiyi (qulaqlarını) kar 
və gözlərini kor etdiyi kimsələrdir!”.
711
 
Əhməd  bu ayələri oxuduqdan sonra dedi: 
qətldən böyük fəsad varmı?
712
 
İbn Teymiyyənin Yezidin lənətlənməsi haqqındakı fikirlərini isə yuxarıda qeyd 
etdik. Bundan əlavə o, bütün tarix kitablarında Yezid haqqında qeyd olunan xəbərləri 
inkar etməklə ümmətin görkəmli alimlərinə böhtan atmışdır. O, “Rəsül-Hüseyn” adlı 
əsərində  yazırdı:  “Yezid  Hüseyni  öldürməyə  razı  olmamış,  əksinə  onun  ölmünə 
kədərlənmişdir”.
713
 
Görəsən  bu  fikir  ümmətin  müttəfiq  olduğu  fikirdir,  yoxsa  İbn 
Teymiyyənin  uydurduğu  fikir?  Ümmətin  ən  böyük  alimlərindən  olan  Təftəzani  bu 
məsələ  haqqında  yazırdı:  “Sələf  alimlərinin  hamısı  icma  olaraq  Hüseyni  (ə) 
öldürənlərin, yaxud bu işə əmr edənlərin, yaxud bu işi caiz bilənlərin, yaxudda buna 
razı olanların lənətlənməsini caiz bilmişlər. Bu bir həqiqətdir ki, Yezid Hüseynin (ə) 
öldürülməsinə razılıq vermiş və onun qətli xoş xəbər kimi ona çatdırılmışdır. Yezid 
Peyğəmbərin (s) əhli-beytini (ə) sıxıntıya salmışdır. Bu mütəvatir xəbərlərdəndir. Biz 
Yezidin küfrünə şahidlik edirik. Allah ona və onun köməkçilərinə lənət etsin”.
714
  
H
əmçinin Təftəzani  yazırdı: “Yezid ölmədən  əvvəl  tövbə  etsəydi, digər 
xan
ədanı peyğəmbər əhli-beytinə (ə) əziyyət etməkdən əl çəkərdi. Qaldı ki, ölümünə 
q
ədər xanədanı  Əhli-beytə  (ə)  qarşı  alçaldıcı  hərəkətlər etməsi təvatürlə  rəvayət 
edilir.  Ölüm  anındakı  tövbə  və  iman məqbul deyil. Onun üçün Yezidin kafir 
olduğuna  inanılmışdır.  Yezidin  kafir  olduğuna  Hüseynin  (ə) qətl edilməsini  əmr 
etdiyind
ən başqa, mənzumə şəklində söyləmiş olduğu bu şeiri də dəlildir. Bir gün fala 
baxmaq üçün Yezid müq
əddəs kitabi-şərifi  açmış:  “(Peyğəmbərlər  düşmənləri 
üz
ərində  qələbə  çalmaqdan ötrü Allahdan)  köm
ək dilədilər. Hər bir inadkar 
t
əkəbbür sahibi (haqdan inadla üz döndərən və  Allaha itaət etməyi özlərinə 
sığışdırmayan  kafirlər)  is
ə  ziyana  uğradı”
715
 ay
əsinə  gözünə  sataşmış,  kəsiləsi 
diliyl
ə  bu qitəni söyləmişdir:  “Tuhavvıfuni  bi-cəbbarin anid. Və  ha  ənə  zakə 
c
əbbarun anid izə  laqeytə  Rabbəkə  yəvmə  həşrin  fə  qul: “Ya Rəbb, məzzəqəni 
Yezid”. (Ey Quran! m
əni cəbbar və  inadcıl  olmaqlamı  təhdid edirsən?  Elə  isə  o 
c
əbbar və inadcıl mənəm! Qiyamət günü Rəbbini gördüyün zaman Ona de ki: “Ya 
R
əbb, məni  Yezid  parçaladı!”  deyərək müqəddəs Kitabi-şərifi  para-para  etdiyi 
deyilir.
716
 
Sirri Paşa: “Biz də Təftəzaninin dediyini deyirik” deməkdədir.
717
 
İbn  Teymiyyə  yazırdı:  “Hüseynin  başının  Şama  gətirilməsi hadisəsi yalandan 
başqa bir şey deyil.”
718
 
Bu azmış kimi yazırdı: “Məlumdur ki, Zübeyr bin Bəkkar və 
711
 
Məhəmməd, 22-23 
712
 
İbn Cövzi, ər-Rədd aləl-mütəəssibil-ənid, səh. 16; əş-Şiravi, əl-İthaf bi hübbil-əşraf, səh. 63-64 
713
 
İbn Teymiyyə, Rəsül-Hüseyn, təhqiq edən: Seyid əl-Cəmili, tarixsiz, səh. 207 
714
 
Sədrəddin Təftəzani, Şəzəratüz-zəhəb, c. I, səh. 68-69 
715
 
İbrahim-15   
716
 
bax:  Sədrəddin  Təftəzani,  Kelâm  İlmi  ve  İslâm  Akaidi  (Şerhu’l-Akaid,  Hazırlayan  Süleyman  Uludağ),  Dergâh 
Yayınları: (DİĞER KONULAR BÖLÜMÜ) 
717
 h
əmin mənbə, səh. 325 
718
 
İbn Teymiyyə, Rəsül-Hüseyn, təhqiq edən: Seyid əl-Cəmili, tarixsiz, səh. 206-207 
[186] 
 
                                                 

“T
əbəqat” əsərinin müəllifi olan Məhəmməd bin Səd belə xəbərləri yalançılardan və 
cahill
ərdən nəql  etmişlər.”
719
 Bu mövzuda is
ə  ən doğru  məlumatı  əl-Bəğəvi və  İbn 
Əbi Dünya verməkdədir.
720
 
Ondan soruşmaq lazımdır ki, əgər Hüseynin (ə) başının 
Şama  gətirilməsi yalan xəbərdirsə  və  bu haqda ən  doğru  xəbəri  əl-Bəğəvi ilə  Əbu 
Dünya verirs
ə, bəs niyə görə onlardan bu haqda bir hərf belə nəql etmirsən?    
İbn  Teymiyyə  “Minhacüs-sünnə”  əsərində  Yezidin Hüseyni (ə) söymədiyini, 
əksinə onun əhli-beytinə (ə) hörmət etdiyini yazırdı.
721
 Onun 
əl-Bəğəvinin xəbərlərini 
doğru  adlandırması  keşkə  doğru  alaydı.  Çünki  əl-Bəğəvi Hüseyninin (ə) qətl 
edildiyini, paltarının, əmmaməsinin, qılıncının qənimət kimi götürüldüyünü rəvayət 
etmişdir.  Bu  xəbərlərin  hamısını  təfsilatı  ilə  İbn  Cövzi  “ər-Rədd  ələl-mütəəssibil-
ənid” əsərində qələmə almışdır.
722
 
Peyğəmbərin  (s)  Əlinin  (ə)  haqqında  buyurduğu  “Allahım  onu  rəhbər  tutana 
rəhbər  ol,  ona  düşmən  olana  düşmən  ol”  hədisi  haqqında  İbn  Teymiyyə  yazırdı: 
“Hədis elmində savadı olan hər kəsə bəllidir ki, bu hədis yalandır.”
723
  
Amma biz bu hədisi araşdırdıqda gördük ki, ən böyük yalanı İbn Teymiyyə özü 
danışır. Çünki bu hədisi Peyğəmbərdən (s) çoxlu sayda rəvayət edən hədis alimləri 
vardır. Onlardan aşağıdakıları qeyd etmək olar: Əhməd bin Hənbəl, İbn Əbu Şeybə, 
İbn Rahuyə, İbn Cərir, Səd bin Mənsur, Təbərani, Əbu Nəim, Hakim Nişapuri, Xətib 
Bağdadi,  Nəsai,  Əbu  Yəla,  İbn  Hibban və  başqaları.  Hətta bu  hədisşünaslar  içində 
Əhməd, Hakim və Nəsai onun səhih olduğuna dair hökm vermişlər. 
“Yaxın qohumlarını qorxut”
724
 
ayəsinin İmam Əlinin (ə) haqqında olduğunu 
təkzib  edən  İbn  Teymiyyə  yazırdı:  “Bu  hədis  hədis  əhlinin  yanında  yalandır. 
Hədisdən məlumatı olan hər kəs bilir ki, bu uydurmadır.”
725
 
Adı keçən ayənin İmam Əlinin (ə) barəsində nazil olması Əhməd bin Hənbəlin 
“Mü
snəd”  əsərində  öz  əksini  tapıb.  Heysəmi  hədis  haqqında  yazırdı:  “Əhmədin 
raviləri düzgündür və o  etibarlıdir”. Həmçinin bunu İbn İshaq, Təbəri, Təhavi, İbn 
Əbi  Hatəm,  İbn  Mordəveyh,  Əbu  Nəim  İsfəhani,  Ziya  Müqəddəsi,  Əli  Müttəqi  əl-
Hindi  və  başqaları  rəvayət  etmişlər.  Süyuti  bunu  bir  qurup  ravidən  nəql  etmiş,  əl-
Beyhəqi də “Dəlailün-nübuvvət” əsərində onu kamil şəkildə qeyd etmişdir. 
Biz  sonda  Peyğəmbərin  (s)  Əlinin  (ə)  haqqında  dediyi  dua  ilə  sözümüzü 
bitiririk: “Allahım, onu dost tutana dost, düşmən olana düşmən ol.”
726
 
  
Keşkə İbn Teymiyyə İmam Əlinin (ə) haqqında Peyğəmbərin (s) söylədiyi və 
söylədiklərinin  də  hamısı  əhli-sünnə  qaynaqlarında  qeyd  edilən  aşağıdakı  bəzi 
hədisləri biləydi. Belə ki, Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: 
•
 
Əlini sevmək imandan, ona nifrət nifaqdandır.
727
 
•
 
Mən Əlidənəm, o da məndəndir.
728
 
719
 h
əmin mənbə, səh. 198 
720
 h
əmin mənbə, səh. 206 
721
 
İbn Teymiyyə, Minhacüs-sünnə, darün-nəşr, müəssisətu Qurtuba, I çap, c. II, səh. 226 
722
 
İbn Cövzi, ər-Rədd aləl-mütəəssibil-ənid, səh. 49-50 
723
 h
əmin mənbə, c. VII, səh. 55 
724
 
əş-Şüəra-214 
725
 T
əqyüddin ibn Teymiyyə, Minhacüs-sünnə, c. VII, səh. 302 
726
 
Əhməd bin Hənbəl, Müsnəd, c. IV, səh. 372; Hakim Nişapuri, Müstədrək, c. III, səh. 109 
727
 S
əhihi-Müslüm, fədail fəsli, c. I, səh. 161 
[187] 
 
                                                 

•
 
Əli məndən sonra hər bir möminin rəhbəridir.
729
 
•
 
Əli mənim elm şəhərimin qapısı və iki oğlumun atasıdır.
730
 
•
 
Əli  mənim  qardaşım,  vəsim  və  məndən  sonra  xəlifəmdir.  Onu  eşidin və ona 
tabe olun.
731
 
•
 
Ey Əli, sənin mənə olan nisbətin Harunun Musaya olan nisbəti kimidir. Amma 
məndən sonra heç bir peyğəmbər olmayacaqdır.
732
 
 
İslam alimlərinin İbn Teymiyyə haqqında dedikləri   
Hafiz  bin  Həcər  əl-Əsqəlani  onun  fətvaları  haqqında  əsər  yazmış  (əl-Fətavəl-
hədisiyyə  adlı)  və  belə  demişdir:  “İnsanlar  onun  haqqında  müxtəlif  fikirlərə 
düşmüşlər.  Bəziləri  onun  Allahın  sifətləri  haqqındakı  görüşlərini,  Allahın  ərşi 
üzərində oturmasını deməsini nəzərə alıb onu təcsimdə ittiham etmişlər. Bəzi kəslər 
isə onun Peyğəmbər (s) haqqında dediyi “Peyğəmbərdən kömək istənilməz” sözünü 
əsas tutaraq onu zındıqlıqda ittiham edirlər. Bir qurup şəxslər isə onun İmam Əli (ə) 
haqqında  söylədiklərini  nəzərə  alıb  onu  münafiqlikdə  ittiham  edirlər.  Çünki 
Peyğəmbər (s): “Ey Əli, sənə yalnız münafiq nifrət (büğz) edər” buyurmuşdur.
733
 
Həmçinin İbn Həcər əl-Əsqəlani “əl-Fətavəl-hədisiyyə” əsərində onun haqqında 
aşağıdakı sözləri söyləmişdir: “İbn Teymiyyə Allahın öz başına buraxdığı bəndədir, 
Allah onu azdırmış,  kor və lal etmiş,  sonra da zəlil etmişdir. Alimlər onun halının 
fəsad, sözlərinin isə yalan olduğunu bəyan etmişlər. Hər kəs bunu bilmək istəyirsə, 
Əbülhəsən  əs-Sübkinin  və  oğlu  ət-Tacın,  Şeyxülimam  əl-İz  bin  Cəmaənin,  İbn 
Teymiyyənin  öz  əsrində  yaşayan  Şafei,  Maliki  və  Hənəfi  məzhəbli  alimlərin 
əsərlərini mütaliə etsin. Onun sözlərində heç bir ölçü yoxdur.. O, azmış, azdıran və 
bidət  əhli  olan  biridir.  Allah  onu  öz  ədaləti  ilə  hesaba  çəksin.  Onun  (azmış)  yolu, 
əqidəsi və əməlləri qədər bizə mükafatlar versin.”
734
 
Hafiz  əz-Zəhəbi  də  İbn  Teymiyyə  haqqında  traktat  yazmış  və  orada  onun 
bidətlərindən və xürafələrindən bəhs etmişdir.  
 
Müs
əlman alimlərinin İbn Teymiyyə və onun görüşlərinin əleyhinə yazdığı 
r
əddiyyələr 
Bütün 
İslam məzhəbinin ən görkəmli alimləri İbn Teymiyyə və onun fikirlərini 
əsas götürən vəhabiliyin əleyhinə çoxlu sayda əsərlər yazmışlar. Burada qısa şəkildə 
həmin əsərlərdən bir neçəsinin adlarını qeyd etmək faydalı olar. 
1.İthafu  əhliz-zaman  bi  əxbari  muluki  Tunis  və  əhdil-əman  (Əhməd  bin  Əbu 
Zəyyaf). 
2.əl-Əcvibətün-Nəcdiyyə ənil-əsilətin-Nəcdiyyə (Şəmsəddin Məhəmməd bin əs-
Səfarini). 
728
 S
əhihi-Buxari, fədail fəsli, c. VII, səh. 168 
729
 
Əhməd bin Hənbəl, Müsnəd, c. V, səh. 25 
730
 
Hakim Nişapuri, Müstədrək, c. III, səh. 126 
731
 T
əbəri, Tarixül-üməm vəl-müluk, c. II, səh. 319 
732
 Müslüm bin H
əccac Nişapuri, Səhihül-Müslüm, fəzail fəsli, c. VII, səh. 120; Səhihül-Buxari, fədail fəsli 
733
 
İbn Həcər əl-Əsqəlani, əd-Dürərül-kaminə, c. I, səh. 155 
734
 
İbn Həcər əl-Əsqəlani, əl-Fətavəl-hədisiyyə, səh. 86 
[188] 
 
                                                                                                                                                                  

3.əl-Ərz vət-türbətül-Hüseyniyyə (Şeyx Məhəmməd Hüseyn Ali Kaşifülğita). 
4.İzhaqül-batil fir-rəddi  ələl-vəhhabiyyə  (Mirzə  Məhəmməd  Ali  Davud  əl-
Həmədani). 
5.
ət-Tühfətül-vəhbiyyə  fir-rəddi  ələl-vəhhabiyyə  (Şeyx  Davud  bin  Süleyman 
Bəğdadi əl-Hənəfi). 
6.Cəvazu ləni Yəzid əşqa Bəni Umeyyə rəddən ələ bəzil-Əməviyyə (Şeyx Hadi 
bin Şeyx Abbas Ali Kaşifülğita). 
7.ər-Rədd aləl-vəhhabiyə (İbrahim bin Əbdülqadir ət-Tunisi əl-Maliki). 
8.ər-Rədd əla  Məhəmməd bin Əbdülvəhhab (Məhəmməd  bin Süleyman Kürdi 
əş-Şafei). 
9.əs-Seyfüs-saqil fir-rəddi  İbn  Teymiyyə  və  İbn  Qəyyim  əl-Cövzi  (Təqyüddin 
əs-Sübki). 
10.Şübəhatül-vəhhabiyyə (Həsən bin Əbülməali).