”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Yog‘och materiallar
a-plastinalar; b-chetvertinalar; v-pushtaxta; g-yon cheti arralanmagan 
taxta; d-bir yon cheti arralangan taxta; e-ikki yon cheti arralangan taxta; jto‘rt 
burchagi olinmagan brus; z-brus.
Randalangan yog‘och taxta va bruslar shpuntlangan buyumlar, plintuslar, 
galtellar, duradgorlik mahsulotlari tayyorlashda ishlatiladi. Eshik va deraza 
asosan qarag‘aydan tayyorlanadi. Yog‘och pardadevorlari bevosita bino ichida 
yig‘iladi, plintus va karnizlar yordamida mahkamlanadi. SHchitli eshiklar ichki 
qatlami reykalardan yig‘ilgan bo‘lib, ikki tomoniga bir yoki ikki qatlam qattiq 
yog‘ochlardan tayyorlangan shpon yopishtiriladi.
Duradgorlik plitalari uzunligi 2500 mm gacha eni va qalinligi 30mm 
bo‘ladi.
Parket pol buyumlariga donali, yig‘ma va shchitli parketlar hamda parket 
taxtalar kiradi. Donali parket randalangan chetlari va ko‘ndalang qismlari 
profillangan turli o‘lchamlardagi taxtachalardir.
Parket odatda qattiq jinsli yog‘ochlardan (eman, buk, yasen, oq qayin va 
sh.k.) tayyorlanadi. Taxtachalar uzunligi 150,200,250,300,400 mm, eni 30 dan 
60 mm gacha 5mm qadam bilan, qalinligi 15 va 18mm bo‘ladi. Parket 
taxtachalardan turli rasmlar hosil qilish 6-rasmda berilgan.
Yig‘ma parket 400x400 va 600x600 mm o‘lchamlarda taxtachalarni 
qog‘ozga elimlab hosil qilinadi. Parket yotqizilgach qog‘oz ko‘chirib olinadi.
SHchitli parket yog‘och va bruschali asosga parket taxtachalarini elimlab 
olinadi. Taxtachalar rangi, teksturasiga qarab tanlanib juda chiroyli rasmli 
parket poli hosil qilinadi.
Parket taxtasi reykalar ustiga suvga chidamli elimlar bilan elimlab olinadi. 
Uning uzunligi 1200,1800, 2400,3000, eni 160, qalinligi 25 mm bo‘ladi. Parket 
taxtachalarining namligi 8±2% bo‘lishi kerak.
 Donali parket asosidagi gulli pol 
a-frizsiz; b-frizli 
shaxmatsimon; v-frizli yo‘lli.
Fanera.
Fanera uch va undan ortiq shponlarni (yog‘och tasmalar) ustma-
ust elimlab hosil qilingan materiallardir. Shponlarni ustma-ust elimlaganda bir 
qatlamdagi shponlarning tolalari keyingi qatlam shponlarining tolalariga 
nisbatan perpendikulyar holatda joylashishi kerak. Odatda ko‘zli shponlar o‘rta 
qismlarga joylashtiriladi.

---

Shpon 2m uzunlikgacha bo‘lgan to‘sinlarni bug‘lab yoki issiq suvda 
yumshatib stanok yordamida yupqa uzluksiz qirindi sifatida olinadi.
Fanera qayin, buk, yasen, eman, qarag‘ay, archa, pista qarag‘ay, tilog‘och 
kabilardan tayyorlanadi. Shponlar zarur sxemada elimlanib taxlanib 120160
0
S 
haroratda 1,4-2,0 MPa bosimda 20-30 min davomida presslanadi. Shponlar 
soniga qarab uch, besh va ko‘p qatlamli faneralar 1,5-18mm qalinlikda va 
2400x1525 mm gacha o‘lchamlarda ishlab chiqariladi. Yelim sifatida 
fenolformaldegid, karbamidformaldegid polimerlari va kazeinlar ishlatiladi.
Bezak fanerasi bir tomoni eman, yasen, nok kabi teksturasi chiroyli 
yog‘ochlar shponi yoki sun’iy polimer plyonkalar yopishtirilib olinadi.
Fanera taxtalari shponlarni polimer yelimlar asosida elimlab olinadi. 
Ularning qalinligi 8-30mm va 35-78 mm bo‘ladi.
Duradgorlik taxtalari reykadan iborat shchitlarni ikki tomonidan shpon 
yopishtirib olinadi. Taxta qalinligi 16-50mm. Bu taxtalar eshik, pardadevor, 
mebellar tayyorlashda ishlatiladi. Yog‘och tolali taxtalar yog‘och tolalari, 
kukun to‘ldiruvchilar, suv polimer bog‘lovchi va maxsus qo‘shimchalar 
(antiseptiklar, antipirenlar, gidrofobizatorlar) aralashmasini issiq holatda 
presslab olinadi. Yog‘och tolalari yog‘och chiqindilarini maxsus uskunalar 
yordamida qayta ishlab olinadi. Qattiq taxta ko‘p qavatli presslarda 150-165
0
S 
haroratda, 1-5 MPa bosim ostida presslab tayyorlanadi.
Besh turdagi taxtalar ishlab chiqariladi: o‘ta qattiq (
m
950 kg m
3
,
R
eg
50 MPa), qattiq (
m
850 kg m
3
, R
eg
40 MPa), yarim qattiq (
m
400 
kg m
3
, R
eg
15 MPa), izolyasiyalovchi-bezak (
m
250-300 kg m
3
, 
R
eg
2MPa), izolyasiyalovchi (
m
250 kg m
3
, R
eg
1,2 MPa). Taxtalar 
uzunligi 1200-3600mm va eni 1000-1800 mm bo‘ladi. Qattiq taxtalar qalinligi 
3-8 mm, izolyasiyalovchilarniki esa 8-25mm. Ular pol, ship, devor 
qoplamalarida, mebelsozlikda ishlatiladi.
Yog‘och qirindili taxtalar maxsus tayyorlangan qirindilarni karbamid yoki 
fenolformaldegid polimer bog‘lovchilar bilan aralashmasini issiq holatda 
presslab olinadi. Polimer massaga nisbatan 8-12% sarflanadi.
Bunday taxtalar polimer bilan himoyalangan holda ham ishlab chiqariladi.
Taxtalar turli zichlikda (gsm
3
) ishlab chiqariladi: o‘ta zich 0,81-1,0; zich 
0,66-0,8; o‘rtacha zichlikda 0,51-0,65; kam 0,36-0,5; juda kam 0,35. Yog‘och 
qirindili taxta ishlab chiqarishda antiseptiklar va antipirenlar qo‘shiladi. 
Taxtalar 1800-3500mm uzunlikda, 1220-1750 mm eniga, 4-100 mm qalinlikda 
ishlab chiqariladi.
Yog‘och qirindili taxtalar konstruktiv, bezak, issiqlik va tovush 
izolyasiyasi materiali sifatida ishlatiladi.
Yog‘och qatlamli plastiklar yog‘och shponlarni rezol fenolformaldegid 
polimerida shimdirib va elimlab olinadi. Uning zichligi 1,25-1,33 g sm
3
, 
tolalari bo‘ylab cho‘zilishdagi mustahkamligi 140-260 MPa, egilishdagi 
mustahkamligi 150-280 MPa, solishtirma zarbiy mustahkamligi 3-8 MPa. Bu 
plastiklar erituvchilar, moylar va boshqa agressiv muhitlarga chidamli bo‘lib, 
magnitlanmaslik, ishqalanishga qarshilik zarur bo‘lgan joylarda ishlatiladi.

---