R safarova, M. G‘ulomov, M. Inoyatova savod o‘rgatish darslari 1-sinf o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma

Kitobxon.Com

---

4
ko‘rish mumkin bo‘lgan narsalarni ushlatib ko‘rsatish vositasi bilan idrok 
qildirish lozim).
Shuningdek, o‘quvchilar ongini faollashtirishda rebus-o‘yinlar, topish-
moqlar, turli jumboqlar katta ahamiyatga molik bo‘lib, ular savodga 
o‘rgatish jarayonining qiziqarli va sermazmun bo‘lishiga imkon yaratadi.
Savodga o‘rgatishning o‘ziga xos metodlari mavjud bo‘lib, bundagi 
asosiy talablar quyidagilardan iborat:
a) o‘zbek tilining tovushlari va mazkur tovushlarning yozuvda ifo-
dalanishining o‘ziga xos yo‘nalishlarini e’tiborga olish;
b) maktab ostonasiga ilk bor qadam qo‘ygan bolaning ta’lim jarayo-
niga moslashish imkoniyatlarini o‘rganish, alifbegacha bo‘lgan davrda 
o‘quvchilarni savod o‘rgatishga tayyorlash, ularda gapni so‘zdan, so‘zni 
bo‘g‘inlardan va nihoyat bo‘g‘inlarni alohida tovushlardan tashkil top-
ganligi haqida tushunchani tarkib toptirish – savodga o‘rgatish alifbe-
gacha bo‘lgan davrdan to alifbe davri tugagunga qadar davom etadi. 
Chunki o‘quvchining tovush, bo‘g‘in, so‘z va gapning o‘zaro aloqadorligi, 
uyg‘unligi va yaxlitligini to‘g‘ri idrok etishi orfografi k savodxonlikka, to-
vushlarni to‘g‘ri talaffuz qilishga, bola nutqining rivojlanishi va o‘sishiga 
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Dastlab bola so‘zni idrok etishi, so‘ng so‘zni 
bo‘g‘inga, bo‘g‘inni tovushlarga ajrata olishi, gapni so‘zlardan, matnni 
gap lardan farqlay olishi lozimdir.
Bu davrda asosiy e’tibor bola nutqini o‘stirishga, sinfda o‘quvchilar 
jamoasini tashkil qilishga, bolani hali yaxshi o‘zlashtirilmagan vaziyatda 
o‘zini erkin, bemalol his qilishiga, atrof- tevarak bilan tanishtirish, o‘quv-
chilar jamoasi bilan do‘stona aloqa o‘rnatish kabilarga e’tibor beriladi. 
ALIFBE TUZISHNING TAHLIL - TARKIB USULI
Boshlang‘ich sinfl arda o‘quvchining kelajakdagi taraqqiyotini belgi-
lab beruvchi ruhiy, ta’limiy asoslar qo‘yiladi. Barkamol avlod taraqqiyoti 
savod chiqarishning asosi bo‘lgan alifbe darsligining ta’limiy-tarbiyaviy 
sifat darajasiga bog‘liq.
Savodga o‘rgatish davrida ta’lim jarayonida qo‘llash uchun asos bo‘lib 
xizmat qiladigan tahlil-tarkib tovush usulining asosiy xususiyatlari quyi-
dagilardan iborat:
1. Savodga o‘rgatishning ilk davridanoq jonli nutqdagi tovush bilan 
adabiy nutqdagi tovushni chog‘ishtirish asos qilib olinadi. O‘quvchi alif-
begacha bo‘lgan davrda, shuningdek, bog‘chaning maktabga tayyorlov 
guruhlarida nutqdagi tovushlarni eshitish yo‘li bilan farqlashga o‘rgatiladi. 
Alifbe davrida esa tovushni so‘zdan ajratib olishga, shu tovushni ifoda-
laydigan harfni tanishga o‘rgatiladi. Bunda tanishtirilishi lozim bo‘lgan