Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

III
I
II
III
IV
8
-rasm. Qon gumhlarini aniqlash.
I-birinchi guruh, P-ikkinchi guruh, III-uchinchi g uru h , IV - 
to‘rtinchi guruh. AB-agglytinogenlar ap-agglytininlar.
Quyilgan qon (donor) eritrotsitlarida tegishli agglyutinogen, qon 
olgan organizmda (retsipiyentning) qon plazmasida o ‘sha agglyutinogenga 
mos keladigan agglyutinin bo‘Isa eritrotsitlar bir-biriga yopishib, 
agglyutinatsiya ro‘y beradi va retsipiyent og‘ir ahvolga tushadi. 
Agglyutinogen va agglyutininlaming bir necha xili bor. Chunonchi odam 
eritrotsitlarida asosan ikki xil agglyutinogen, ya’ni agglyutinogen A va 
agglyutinogen B, qon plazmasida esa shunga yarasha agglyutinin alfa va 
beta topilgan. Bunda A agglyutinogenga alfa (a) agglyutinini va В 
agglyutinogeniga beta (P) agglyutinini mos keladi. Ammo bitta odamning 
qonida agglyutinogen A bilan agglyutinin alfa, agglyutinogen В bilan 
agglyutinin beta hech vaqt birga uchramaydi, shuning uchun ham sog‘lom 
odam organizmida eritrotsitlar agglyutinatsiyalanmaydi. 
Ana shu 
agglyutinogenlaming bin eritrotsitlarda va agglyutininlaming qaysi biri 
plazmada bo‘lishiga qarab, odamlar qoni to ‘rt guruhga ajratiladi. Bu 
guruhlaming har qaysisi quyidagicha xarakterlanadi va rim raqamlari bilan 
belgilanadi:
78

---

I - (
0
)guruh, qonning bu guruhida (plazmada) har ikkalasi (alfa, beta) 
ham bo‘ladiyu, lekin eritrotsitlarda esa agglyutinogenlar hech biri 
bo‘lmaydi.
II-(A)guruh, plazmasida bitta beta agglyutinin bo‘lib, eritrotsitlarida 
A agglyutinogeni bo‘ladi.
III-(B)guruh - bu guruh qon eritrotsitlarida В agglyutinogeni b o iib , 
plazmasida esa alfa agglyutinin bo‘ladi.
IV-(AB)guruh, qon eritrotsitlarida har ikkala (AB) agglyutinogen 
bo‘ladi. Plazmasida esa hech qanday agglyutinin bo‘lmaydi.
Qon quyish paytida asosan agglyutinogenlarga ahamiyat beriladi. 
Chunki quyilayotgan qon eritrotsitlami agglyutinogeniga, qon olayotgan 
kishi plazmasining agglyutinini mos kelsa, bu vaqtda quyilgan qonning 
eritrotsitlari darhol bir-biriga yopishib, agglyutinatsiyaga uchraydi. Aks 
holda esa bu hodisa kuzatilmaydi. Yuqorida aytilganlami inobatga olib, 
quyiladigan qonning to‘g ‘ri kelish-kelmasligi to‘g‘risida quyidagilami 
aytish mumkin.
1
-guruh 
qon 
eritrotsitlarida 
hech 
qanday 
agglyutinogenlar 
bo‘lmaganligi uchun uni o ‘z guruhiga va boshqa hamma guruhlarga 
quyish mumkin. Ammo qoni shu guruhga kiradigan odamlarga o ‘z 
guruhidan tashqari boshqa hech qaysi guruhdan qon quyib bo‘lmaydi. 
Ikkinchi va uchinchi guruhlar o ‘z guruhlariga va to ‘rtinchi guruhga, 
to ‘rtinchi guruh esa faqat o ‘z guruhsiga qon quyishi mumkin.
( Qon quyishning mana shu tartibini chizma ravishda quyidagicha 
ifodalash mumkin.
Qon guruhni belgilashda asosan agglyutinogenlar hisobga 
olinadigan b o ‘lgani uchun, A va В agglyutinogenlar asosida ajratilgan 
qonning to ‘rtta guruhi, qon guruhlarining ABO tizim i deb yuritiladi. 
Keyingi tekshirishlar tufayli bu agglyutinogenlardan tashqari boshqa 
agglyutinogenlar ham borligi aniqlandi. Bular qatoriga MN, N, P,H,Q,
79

---

A1,A2,A3,A4 va Rh (rezus omil) agglyutinogenlarini kiritish mumkin. 
Ammo bu agglyutinogenlardan Rh agglyutinogeni ayniqsa, katta 
ahamiyatga ega. Rezus omil (agglyutinogen) dastlab makakus rezus 
degan maymunlam ing qonida topilgan. K eyinchalik 85% odamlar 
qonida bu omil musbat b o ‘lsa, 15% odamlar qonida manfiy bo‘lishi 
aniqlangan. M usbat ota bilan m anfiy ona aloqa qilganida, ona qonida 
musbat ota agglyutinogenlariga qarshi manfiy rezus omil hosil b o ‘lib 
homilaga o ‘tib autoantitanachalar hosil qilib musbat omilni yemirib 
og‘ir qon ivimaslik(gemofiliya) kasalini chaqiradi va embrion halok 
b o ‘ladi. Hozir aytib o ‘tilgan qon guruhlari odamlarga xos b o ‘lib, 
tibbiyot am aliyotida katta ahamiyat kasb etadi. Avvalo, hayvonlarda 
ham shunaqa qon guruhlari uchraydi degan faraz yuzaga kelgandi; 
keyingi tekshirishlar natijalariga k o ‘ra, hayvonlar uchun bu qon 
guruhlarini hech qanday ahamiyatsiz. Chunki, hayvonlam ing qon 
guruhlari benihoya k o ‘p. Qaramollarda hozirgacha 80 dan ziyod 
agglyutinogenlar topilgan. Ularni 
12
sistem aga ajratish mumkin. 
Itlarda -1 0 ta, qo'ylarda - 7 ta, cho'chqalarda -1 6 ta, tovuqlarda -1 4 ta 
agglyutinogenlar tizimi borligi aniqlangan.
12
-Jadval.
Turli organizmlarda qon guruhlarining tizimlari.
Qon guruhlarining tizimlari
Odamlar
ABO.
Qoramollar
A;B;C;F;V;L;J;M;N;S;U;R’;S’;T .
Qo‘ylar
A;B;C;D;M;R;0.
Cho‘chqalar
A;B;C;F;E;G;H;I;J;K;L;M;N;0;P;Q.
Tovuqlar
A;B;C;J;K;L;N;P;Hi;Vh.
Umuman olganda, bu dalillar hamma qon guruhlarini o‘z ichiga oladi 
deb boMmaydi. Vaqt o'tishi bilan yangi-yangi qon guruhlari topilishi 
mumkin, albatta, hayvonlarda agglyutinogenlaming bunchalik ko‘p 
uchrashi, ularda qon quyishni ancha mushkullashtiradi. Shu sababli, 
hayvonlarda qon quyishning amaliy ahamiyati yo‘q desa ham bo‘ladi. 
Ammo, hayvonlaming qon guruhlarini aniqlash ulaming avlodini 
aniqlashda, 
naslchilik ishlarida, 
mahsuldorligini 
o ‘rganishga qo‘l 
kelmoqda.
80

---