S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova
9.2. Fosforli o ‘g‘it ishlab chiqarish
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
150
9.2. Fosforli o ‘g‘it ishlab chiqarish chiqindilarini qayta ishlash Qazib olinayotgan fosfatli rudalarning asosiy qismi fosfatli mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarish uchun sarflanadi. Ulardan apatitli va fosfatli rudalarning umumiy formulasi 3M3(P 0 4) 3CaX2 bo‘lib bu yerda M - kalsiy, natriy, stronsiy va boshqa elementlarning ionlari, X-ftor, xlor ionlari, OH-gruppa. Tabiiy fosforlar kimyoviy qayta ishlash vaqtida rudaning tarkibi va boshqa omillarga binoan turli usullar qollaniladi; ruda aw al maydalab olinadi, so‘ng boyitiladi. Boyitilish jarayonida ko‘p miqdorda chang, qattiq chiqindilar hosil bo‘ladi va ular aspiratsion sistemalardan, quritish moslamalaridan tashqariga chiqarib tashlanadi. Fosfatli xomashyo kimyoviy yo‘l bilan ikki xil usulda qayta ishlanadi: 1 - xomashyoga to‘g‘ri kislotali va termik qayta ishlov berish yo‘li bilan superfosfat va ftorsizlantirilgan fosfatlar shaklidagi tayyor mahsulotni olish; 2-mineral o ‘g‘itlar va boshqa moddalar olish uchun kerak bo‘ladigan ekstraksion va termik fosfatli kislotalami fosfatli xomashyoni parchalash. Rudaning tarkibi va boshqa omillarga binoan tabiiy fosfatlami qayta ishlashning turli usullari qo‘llaniladi. Ko‘pgina hollarda ruda maydalab olingandan so'ng to‘liq usullar bilan boyitiladi. Rudani boyitish jarayonida aspiratsion sistemadan chiqayotgan havo va quritgichlardan chiqayotgan gazlar bilan birga uchib chiqadigan chang va qattiq chiqindilar hosil bo'ladi. Sulfat kislotali usul bilan fosfor kislotasi ishlab chiqarish chiqindilari sifatida fosfogips-fosfatlar bilan kalsiy sulfat aralashmasi hosil bo‘ladi. Fosfor kislotasi tarkibidagi P 20 5ning lt.g a foydalanayotgan xomashyoning turiga qarab 3,6t. dan 6,2t. gacha fosfogips hosil bo‘ladi. Ushbu chiqindilar 25-40% namlikka ega bo‘lib, kul rang, yopishqoq mayda kristall kukun shaklida bo‘ladi. Quruq moddaga nisbatan hisoblanganda C aS 04 ning miqdori 95% gacha bo'ladi. Uning tarkibidagi qo‘shimcha aralashmalarga reaksiyaga kirishmay qolgan fosfatlar, oksidlar, ftor va stronsion birikmalari, yuvilmay qolgan fosfor kislotasi kiradi. Fosfatli xomashyo konsenrantlari 2-guruh usullar yordamida kimyoviy qayta ishlanadi. Birinchi guruhga xomashyoni to‘g‘ri kislotali yoki termik qayta ishlash kirib, bunda tayyor mahsulot sifatida superfosfatlar, ftorsizlantirilgan fosfatlar va boshqalar olinadi. Ikkinchi 151 guruhga esa fosfatlarni parchalash usuli kirib, natijada termik va ekstraksion fosforli kislotalar olinadi. Masalan, to ‘g‘ri sulfat kislota yordamida fosfatlarga ishlov berish yo‘li bilan oddiy superfosfat olinadi.Uning tarkibida R20 5ning miqdori 20%dan ko‘p bo'lmaydi. Shuning uchun u past konsentraksiyali fosforli o ‘g‘it hisoblanadi. Sanoat miqyosida asosan fosfatlardan sulfat kislotali (ekstraksion yoki ho‘llash) va eklektrotermik usullar bilan olinadi. Organik moddalar tarkibida marganets, molibden, kobalt, rux, mis, nodir va boshqa elementlarning birikmalari bor. Hozirgi kunda hosil bolayotgan fosfogips tashlab yuboriladi. Uni tashlab yuborish uchun transport xarajatlari va uni saqlash asosiy ishlab chiqarish jihozlarining narxi va foydalanish uchun sarflanadigan xarajatlarning 40% ni tashkil qiladi. Shuning uchun allaqachon uyulib borayotgan fosfogips tog‘larini xalq xo'jaligida foydali maqsadlarda ishlatish yo'llarini topish zaruriyati tug‘ilgan. Quyida fosfogipsdan foydalanish uchun qo‘llaniladigan usullar ko‘rib chiqiladi. 0 ‘simliklar uchun ozuqa elem entlar qatorida agrokimyoviy ahamiyati bo‘yicha oltingugurt 4-o‘rinni egallaydi. Shu nuqtayi nazardan fosfogips tarkibida 22,l%gacha oltingugurt va 0,5%gacha yuvilmay qolgan fosfor kislotasi bo‘lganligi uchun, qishloq xo‘jaligida oltingugurt va fosforli mineral o‘g‘it sifatida qo‘llanilishi mumkin. Fotogipsni sement ishlab chiqarishda (kuydirishda minelizator sifatida va sement klinkeriga qo'shimcha sifatida); sho‘rlangan yerlarni kimyoviy melioratsiya qilish uchun; ammoniy sulfat, sement va sulfat kislotasi, elementli oltingugurt, ohak va sulfat kislotasi, gipsli bog‘lovchi ashyolar va ulardan mahsulotlar ishlab chiqarishda qo‘llash mumkin. Sement ishlab chiqarishda qo‘llash uchun fosfogips granulalab 5% namlikka ega bo‘lguncha barabanli quritgichlarda quritiladi. Fosfogipsni bu ishlab chiqarishda qo'llash hisobiga yoqilg'i sarfi kamayadi, pechlar quw ati oshadi va sement klinkeri sifati yaxshilanadi, pechlarning futerovkasi xizmat muddati uzaytiriladi. Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|