Саьламлыг  здоровье

 
S U M M A R Y 
 
ENDOTHELIAL CELL LOSS DURING PHACO EMULSIFICASION 
CAUSES, PREVENTION AND TREATMENT OF TACTICS. 
 
Karimov K.T., Agaev M.M., Huseynova A.A., Karimova N.K. 
National Center of Ophthalmology the name of Academician Zarifa Aliyeva Baku 
Scientific Research
 
Eye-Diseases Clinic 
 
Cataract  surgery  takes  place  in  the  discovery  of  new  methods. 
Phacoemulsificasion  is  the  new  achievement  in  recent  years.  However,  each 
method has advantages and disadvantages. Using ultrasound energy, the surgical 
treatment  of  cataract,  there  are  also  negative  aspects.  During  the  ultrasound 
cataract surgery intraocular tissues, including endothelial cells can be exposed to 
loss.  Endothelial  cells  can  show  a  little  more  patient  with  this  complication. 
Today,  cataract  surgery  is  applied  to  a  variety  of  events  fought  consequences. 
Endothelial  cells  in  patients  with  low  surgical  tactics  are  holding  a  private 
individual.  Aspiration  and  irrigation  during  the  geometric  characteristics  are 
taken  into  account.  Optimal  use  of  viscoelastic  surgery,  using  small  incision 
phacoemulsificasion ultrasound and lasers to use priorities. Other common and 
widespread  method  of  bimanual  technique  continues.  Both  methods  are 
introduced, so the lack of endothelial cells, the new method is less traumatic to 
the  implementation  searched  constantly  kept  on  the  agenda.  All  the  above-
mentioned bail application of the new method generates less traumatic. 
The  experimental  clinical  study  cell  loss  during  phacoemulsificasion 
cataract  prevention  and  for  the  recovery  and  restoration  of  speeding  up  the 
process  of  cell  regeneration  and  qlikomen  peftoran  to  activate  the  drugs  were 
brought  to  the  front  of  the  camera.  The  method  has  proved  to  be  clinically 
significant results in the near and far. Clinical research conducted on 60 patients 
in both the drug proves to be positive role in the restoration of cells. 
Operating  consequences  (edema)  very  much  depends  on  the  stage  of 
cataract.  Hard  core  causes  more  cell  loss.  Ultrasound  and  laser  radiation  to  a 
minimum power of positive aspects, which, in both cases the implementation of 
qlikomen and peftoran give positive results. 
Complication  of  cataract  surgery  intraocular  applied  this  method  to  a 
minimum,  and  maximum  restoration  of  eyesight  causes.  The  method  is  not 
meant  to  be  a  complete  solution  to  this  problem.  There  is  always  a  need  for 
research in this direction. 
Thus,  the  clinical  results  show  that,  by  means  of  the  above-mentioned 
negative aspects of the scores can be removed and can recommend this method 
to apply a wide range of clinical medicine. 
 
Дахил олуб:  3.02.2016. 
 
AZƏRBAYCAN  RESPUBLĠKASININ ġĠMAL VƏ ġĠMALĠ-QƏRB 
REGĠONLARI ÜZRƏ ÜMUMĠ VƏ HƏR BĠR REGĠONA DAXĠL OLAN 
AYRI-AYRI RAYONLARIN ƏHALĠSĠ ARASINDA SĠDĠK DAġI 

 
XƏSTƏLĠYĠNĠN XƏSTƏLƏRĠN CĠNSLƏRĠ VƏ YAġLARINA NƏZƏRƏN 
MÜQAYĠSƏLĠ EPĠDEMĠOLOJĠ TƏHLĠLĠ 
 
Hüseynzadə R.T. 
 
Azərbaycan Tibb Universiteti urologiya kafedrası, Bakı 
 
Sidik  daĢı  xəstəliyi  (SDX)  dedikdə,  sidik  yollarının  hər  bir  hissəsində 
qarĢılaĢa biləcəyimiz daĢ xəstəliyi kimi baĢa düĢülür.  
SDX  sidik  yolu  infeksiyaları  və  prostat  xəstəliklərindən  sonra  üçüncü 
sırada yer alır [1, 2].   
Müxtəlif  ölkələrdə  SDX-nin  cinslər  (kiĢi/qadın)  üzrə  yayılma  nisbəti  bir-
birindən  fərqlənir.  Ġran  Ġslam  Respublikasında  1,5:1,  Tailandda  1,6:1,  Ġraqda 
2,5:1, Səədüyyə Ərəbistanında 5:1 və.s. [3-6]. 
1995-ci  ildə  Yaponiyada  aparılan  araĢdırmada  əhalinin  hər  100  min 
nəfərinə  nəzərən  kiĢilər  arasında  100,1,  qadınlar  arasında  isə  55,4  SDX  xəstəsi 
düĢür [7].  
Ümumi  götürdükdə  SDX-nin  kiĢilər  və  qadınlar  arasında  müĢahidə 
olunma nisbəti baxımından fərqli nəticələr alınır: 1,8/1-dən 3,8/1-ə qədər səviyyə 
yüksəkliyi. Lakin xəstələrin erkən (2-ci və 3-cü onilliklər) və gecikmiĢ (7-ci və daha 
yüksək  onilliklər)  yaĢ  qruplarında  kiĢi/qadın  nisbətinə  görə,  təxminən  eyni 
səviyyələr müəyyən edilmiĢdir [8].  
Soucie  və  əməkdaĢlarının  tədqiqatında  ABġ  üzrə  kiĢilərin  10%,  qadınların 
isə 4%-də SDX ola bilmə ehtimalını göstərirlər [9].  
Digər  oxĢar  bir  çalıĢmada,  Curhan  və  əməkdaĢları  bütün  həyatları  boyu 
kiĢilərin 8,7%-də SDX ola bilmə ehtimalını qeyd edirlər [10].  
Coğrafi zona və cins arasında fərqə gəldikdə,  ABġ–ın Cənubu və Qərbində 
kiĢilər arasında 8,1%, qadınlar arasında 5,3%  SDX aĢkar edilib [11].  
Epidemioloji aspektdən yanaĢanda ABġ–da SDX kiĢilər arasında qadınlara 
nisbətən daha çox müĢahidə edilir [12-15]. 
YaĢlı əhali qrupunda sidik daĢı xüsusilə 65 və yuxarı yaĢ qruplarında daha 
çox müĢahidə edilir. Əlavə olaraq qadın cinsində, xüsusilə 65-74 yaĢları arasında 
və  xüsusilə  yay  fəslində  sidik  daĢı  yaranma  ehtimalı  daha  yüksəkdir.  Eyni 
zamanda coxlu miqdarda vitamin D və C qəbulu, yay və qıĢ fəsilləri, kənd əhalisi və 
yaĢlı qadınlarda sidik daĢı yaranma riski artır [16].  
Qadınlarda  qıdın  cinsiyyət  hormonu  SDX-nin  yaranması  üçün  inhibitor 
rolunu oynayır [17].  
Digər  bir  tədqiqatda  SDX-nin  daha  çox  yaĢlı  qrup  əhalidə  müĢahidə 
edildiyini  qeyd  etmiĢ  və  yaĢlılığı  üç  qrupda  bölmüĢlər:  erkən  yaĢlı  (65-74),  orta 
yaĢlı (75-84), ən yaĢlı (>85) [18]. 
Tədqiqatin  məqsədi.  Tədqiqatın  əsas  məqsədi  hər  bir  coğrafi  zona  üzrə 
ümumi  və  ayrı-ayrı  rayonların  əhalisi  arsında  SDX-nin  xəstələrin  cinsləri  və 
yaĢlarına nəzərən müqayisəli təhlilin aparılmasıdır. 
Tədqiqatin  material  və  metodu.  Tədqiat  iĢi  Azərbaycan  Tibb 
Universitetinin  urologiya  kafedrasının  akademik  M.Ə.Mirqasımov  adına 
Respublika  Kliniki  Xəstəxanasının  nəzdində  olan  bazası  və  Azərbaycan 
Respublikası ġimal (Quba-Xaçmaz coğrafi zonası: Quba, Qusar, Xaçmaz, Siyəzən, 
ġabran  və  Dağlıq  ġirvan  coğrafi  zonası:  ġamaxı,  Ġsmayıllı,  Ağsu  və  Qobustan 
rayonları)  və  ġimali-Qərb  (ġəki-Zaqatala  coğrafi  zonası:  ġəki,  Zaqatala,  Balakən, 
Qax,  Oğuz  və  Qəbələ  rayonları)  coğrafi  zonalarına  daxil  olan  rayonların  mərkəzi 
xəstəxanalarının bazaları əsasında aparılmıĢdır. 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
78 
Kliniki  müĢahidənin  predmetini  2007-2011-ci  ilər  ərzində  SDX  diaqnozu 
ə
sasında müayinə və müalicə aparılmıĢ xəstələr təĢkil edir.  
Ümumi  olaraq    2305  xəstə  tədqiq  edilmiĢdir.  Xəstələrin  1505-i  kiĢi 
(65,29±0,99%), 800-ü (34,71±0,99%) qadın olmuĢdur. 

2
 =2305 və p<0,001. 
Xəstələrdən  867-i  (37,61±1,01%)  Ģəhərdə,  1438-i  (62,39±1,01%)  kənddə 
yaĢayan  əhali  qrupuna  daxildir.  Xəstələrin  cinsləri  üzrə  bölgüyə  baxsaq,  kiĢi 
cinsinə  daxil  olanlarının  565-i  (37,54±1,25%)  Ģəhərdə,  940-ı  (62,46±1,25%) 
kənddə,  qadın  cinsinə  daxil  olanların  isə  302-i  (37,75±1,71%)  Ģəhərdə,  498-i 
(62,25±1,71%) kənddə məskunlaĢan əhali qrupuna aiddir. 


 =0,01 və p>0,05. 
Ümumi  xəstələrin  (2305  xəstə)  stasionarda  qalma  müddəti  1-48  gün 
(12,59±0,17%)  arasında  dəyiĢmiĢdir.  KiĢi  xəstələrinin  (1505  xəstə)  stasionarda 
qalma  müddəti  də  eyni  ilə  1-48  gün  (12,46±0,22%)  intervalında  olmuĢdursa, 
qadın xəstələrində bu müddət 1-38 gün (12,85±0,27%) arasında dəyiĢmiĢdir. 
Ümumi  xəstə  sayı  üzrə  müĢahidə  etdiyimiz  xəstələrin  yaĢ  intervalı  1-90 
(43,75±0,36%)  yaĢ  arasında  olmuĢdur.  Bu  göstərici  kiĢi  xəstələrində  də  1-90 
(44,50±0,47%),  qadın  xəstələrində  isə  4-87  (42,34±0,53%)  yaĢ  intervalında  qeydə 
alınmıĢdır.  
Nəticələr və onlarin müzakirəsi. Ilk öncə hər üç coğrafi zonaya daxil olan 
bütün  bir  rayonlar  üzrə  əhalinin  100.000  nəfərinə  nəzərən  düĢən  xəstələnmə 
səviyyəsi öyrənilmiĢ və aĢağıdakı nəticələr əldə edilmiĢdir. 
ġamaxı-Ġsmayıllı coğrafi zonası üzrə əhalinin hər 100.000 nəfərinə nəzərən 
SDX  ilə  xəstələnməyə  baxsaq:  ġamaxı  rayonu  üzrə  ümumi  31,80±2,64%,  kiĢilər 
48,91±4,68% və qadınlar 15,44±2,57%. Statistik dürüstlük p<0,001. Ağsu rayonu 
üzrə ümumi 45,25±3,59%, kiĢilər 71,69±6,41% və qadınlar 19,21±3,29%. Statistik 
dürüstlük  p<0,001.  Ġsmayıllı  rayonu  üzrə  ümumi  66,85±4,11%,  kiĢilər 
67,07±5,84%,  və  qadınlar  66,63±5,78%.  Statistik  dürüstlük  p>0,05.  Qobustan 
rayonu  üzrə  isə  ümumi  42,99±4,64%,  kiĢilər  54,43±7,41%,  və  qadınlar 
31,73±5,61% nəfər düĢür. Statistik dürüstlük p<0,05. 
Təhlildən  də  göründüyü  kimi  qadınlarda  və  ümumi  xəstə  sayı  üzrə 
Ġsmayıllı,  kiĢilərdə  isə  Ağsu  rayonu  üzrə  daha  çox  SDX  ilə  xəstələnmə  qeydə 
alınmıĢdır.  Ġsmayıllı  rayonunu  çıxmaq  Ģərti  ilə  digər  3  rayonda  cinslər  arasında 
statistik dürüstlük müəyyən edilmiĢdir. 
ġəki-Zaqatala  coğrafi  zonası  üzrə  əhalinin  hər  100.000  nəfərinə  nəzərən 
SDX  ilə  xəstələnməyə  baxsaq:  ġəki  rayonu  üzrə  ümumi  37,44±2,10%,  kiĢilər 
59,24±3,75%  və  qadınlar  16,04±1,93%.  Statistik  dürüstlük  p<0,001.  Zaqatala 
rayonu üzrə ümumi 36,79±2,50%, kiĢilər 52,16±4,24% və qadınlar 21,98±2,71%. 
Statistik  dürüstlük  p<0,001.  Balakən  rayonu  üzrə  ümumi  39,22±2,96%,  kiĢilər 
44,55±4,50%, və qadınlar 34,10±3,86%. Statistik dürüstlük p>0,05. Oğuz rayonu 
üzrə isə ümumi 62,63±5,58%, kiĢilər 94,29±9,67%, və qadınlar 30,86±5,54% nəfər 
düĢür.  Statistik  dürüstlük  p<0,001.  Qax  rayonu  üzrə  ümumi  30,79±3,40%, 
kiĢilər 39,47±5,53%, və qadınlar 22,61±4,06%. Statistik dürüstlük p<0,05. Qəbələ 
rayonu  üzrə  isə  ümumi  42,99±4,64%,  kiĢilər  25,32±3,27%,  və  qadınlar 
22,53±3,12% nəfər düĢür. Statistik dürüstlük p>0,05. 
Təhlildən  də  göründüyü  kimi  kiĢilərdə  və  ümumi  xəstə  sayı  üzrə  Oğuz, 
qadınlarda isə Balakən rayonu üzrə daha çox SDX ilə xəstələnmə qeydə alınmıĢdır. 
Balakən  və  Qəbələ  rayonlarını  çıxmaq  Ģərti  ilə  digər  4  rayonda  cinslər  arasında 
statistik dürüstlük müəyyən edilmiĢdir. 
Quba-Xaçmaz  coğrafi  zonası  üzrə  əhalinin  hər  100.000  nəfərinə  nəzərən 
SDX  ilə  xəstələnməyə  baxsaq:  Quba  rayonu  üzrə  ümumi  22,22±1,71%,  kiĢilər 
27,40±2,67% və qadınlar 16,96±2,12%. Statistik dürüstlük p<0,01. Qusar rayonu 
üzrə ümumi 25,74±2,42%, kiĢilər 32,23±3,85% və qadınlar 19,39±2,96%. Statistik 
dürüstlük  p<0,01.  Xaçmaz  rayonu  üzrə  ümumi  10,19±1,13%,  kiĢilər 

 
12,98±1,82%,  və  qadınlar  7,47±1,36%.  Statistik  dürüstlük  p<0,05.  Siyəzən 
rayonu  üzrə  isə  ümumi  70,28±6,12%,  kiĢilər  91,87±9,96%,  və  qadınlar 
49,32±7,19%  nəfər  düĢür.  Statistik  dürüstlük  p<0,001.  ġabran  rayonu  üzrə 
ümumi  47,87±4,32%,  kiĢilər  53,37±6,43%,  və  qadınlar  42,30±5,76%.  Statistik 
dürüstlük p>0,05. 
Təhlildən  də  göründüyü  kimi  ümumi  xəstə  sayı,  kiĢilər  və  qadınlarda 
Siyəzən  rayonu  üzrə  daha  çox  SDX  ilə  xəstələnmə  qeydə  alınmıĢdır.  ġabran 
rayonunu  çıxmaq  Ģərti  ilə  digər  4  rayonda  cinslər  arasında  statistik  dürüstlük 
müəyyən edilmiĢdir. 
Tədqiqatımızın  əsas  hissəsində  SDX-nin  xəstələrin  cinsi  və  yaĢı  üzrə 
epidemioloji  xüsusiyyətləri  Azərbaycan  Respublikasının  ġimal  və  ġimali-Qərb 
regionlarınin  hər  biri  üzrə  ümumi  və  eyni  zamanda  həmin  regionlara  daxil  olan 
rayonlar  ayrı-ayrılıqda  Ģərh  edilmiĢdir.  ġimal  regionuna  iki  fiziki  coğrafi  zona 
daxildir: Quba-Xaçmaz və ġamaxı-Ġsmayıllı. Quba-Xaçmaz coğrafi zonasına Quba, 
Qusar,  Siyəzən  və  ġabran  rayonları  daxildirsə,  ġamaxı-Ġsmayıllı  coğrafi  zonasına 
ġamaxı,  Ġsmayıllı,  Ağsu  və  Qobustan  rayonları  daxildir.  ġimali-Qərb  regionuna 
ġəki-Zaqatala  coğrafi  zonası  daxildir.  ġəki-Zaqatala  coğrafi  zonasına  isə  ġəki, 
Zaqatala, Balakən, Oğuz, Qəbələ və Qax rayonları aiddir. 
SDX olan xəstələrin müĢahidə tendensiyasında onların cinslərə görə tədqiqi 
mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu mənada tədqiqatımızın ilk Ģərhini də məhz cinlər 
üzrə  xəstə  sayının  paylanma  səviyyəsinin  araĢdırılmasından  baĢlamıĢıq  və 
aĢağıdakı nəticələr əldə edilmiĢdir. 
ġəki-Zaqatala  coğrafi  zonası  üzrə  nəticələrə  baxsaq:  ġəki  rayonu  üzrə  250 
kiĢi  (78,37±2,31%),  69  qadın  (21,63±2,31)  (p<0,001),  Zaqatala  rayonu  üzrə  151 
kiĢi  (69,59±3,12%),  66  qadın  (30,41±3,12%)  (p<0,001),  Balakən  rayonu  üzrə  98 
kiĢi  (55,68±3,74%),  78  qadın  (44,32±3,74%)  (p>0,05),  Qax  rayonu  üzrə  51  kiĢi 
(62,20±5,35),  31  qadın  (37,80±5,35)  (p<0,05),  Oğuz  rayonu  üzrə  95  kiĢi 
(75,40±3,84%), 31 qadın (24,60±3,84%) (p<0,001), Qəbələ rayonu üzrə isə 60 kiĢi 
(53,57±4,71%) və 52 qadın (46,43±4,71%) xəstəsi olmuĢdur (p>0,05).  
ġərhdən  də  göründüyü  kimi  bu  region  üzrə  xəstələrin  cinsləri  arasında  6 
rayondan  4-də  böyük  statistik  fərqlə  kiĢi  xəstələri  qadın  xəstələrindən  daha  çox 
qeydə alınmıĢdır. Eyni zamanda qeyd etməliyik ki, hər bir rayon üzrə əhali sayında 
kiĢi  və  qadın  sayında  təxminən  bir  birinə  bərabərlik  mövcuddur.  Bu  da  bir  daha 
göstərir ki, beynəlxalq məlumatlarda olduğu kimi, kiĢi xəstələrində SDX ola bilmə 
ehtimalı qadın xəstələri ilə müqayisədə həqiqətən daha yüksəkdir. 
Digər  iki  rayonda  (Balakən  və  Qəbələ  rayonlarında)  isə  görünür  ki,  cins 
faktorundan əlavə digər epidemioloji risk faktorları da SDX-nin formalaĢmasında 
xüsusi rol oynamıĢdır. 
Quba-Xaçmaz coğrafi zonası üzrə nəticələrə baxsaq: Quba rayonu üzrə 105 
kiĢi (62,13±3,73%), 64 qadın (37,87±3,73%) (p<0,01), Qusar rayonu üzrə 70 kiĢi 
(61,95±4,57%),  43  qadın  (38,05±4,57%)  (p<0,01),  Xaçmaz  rayonu  üzrə  51  kiĢi 
(62,96±5,37%),  30  qadın  (37,04±5,37%)  (p<0,05),  Siyəzən  rayonu  üzrə  85  kiĢi 
(64,39±4,17%), 47 qadın (35,61±4,17%) (p<0,001), ġabran rayonu üzrə isə 69 kiĢi 
(56,10±4,47%), 54 qadın (43,90±4,47%) (p>0,05) xəstəsi olmuĢdur. 
ġərhdən  də  göründüyü  kimi,  bu  region  üzrə  xəstələrin  cinsləri  arasında  5 
rayondan  4-də  böyük  statistik  fərqlə  kiĢi  xəstələri  qadın  xəstələrindən  daha  çox 
qeydə alınmıĢdır. Eyni zamanda qeyd etməliyik ki, hər bir rayon əhali arasında ki 
və  qadın  sayında  təxminən  bir  birinə  bərabərlik  mövcuddur.  Bu  da  bir  daha 
göstərir  ki,  ġəki-Zaqatala  regiyonunda  olduğu  kimi,  bu  regionda  da  beynəlxalq 
məlumatlarda  göstərildiyi  kimi,  kiĢi  xəstələrində  SDX  ola  bilmə  ehtimalı  qadın 
xəstələri ilə müqayisədə daha yüksəkdir.  
Yerdə qalan bir rayonda (ġabran rayonunda) görünür cins faktorundan ilə 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
80 
bərabər digər epidemioloji risk faktorları da SDX-nin formalaĢmasında müstəsna 
rol oynamıĢdır.  
ġamaxı-Ġsmayıllı coğrafi zonası üzrə nəticələrə baxsaq: ġamaxı rayonu üzrə 
109 kiĢi (75,17±3,59%), 36 qadın (24,83±3,59%) (p<0,001), Ağsu rayonu üzrə 125 
kiĢi (78,62±3,25%), 34 qadın (21,38±3,25%) (p<0,001), Ġsmayıllı rayonu üzrə 132 
kiĢi  (49,81±3,07%),  133  qadın  (50,19±3,07%)  (p>0,05)  və  Qobustan  rayonu  üzrə 
54 kiĢi (62,79±5,21%), 32 qadın (37,21±5,21%) (p<0,05) xəstəsi olmuĢdur. 
ġərhdən  də  göründüyü  kimi,  bu  region  üzrə  xəstələrin  cinsləri  arasında  4 
rayondan  3-də  böyük  statistik  fərqlə  kiĢi  xəstələri  qadın  xəstələrindən  daha  çox 
qeydə  alınmıĢdır.  Eyni  zamanda  qeyd  etməliyik  ki,  hər  bir  rayon  üzrə  əhali 
arasında  kiĢi  və  qadın  sayında  təxminən  bir  birinə  bərabərlik  mövcuddur.  Bu  da 
bir daha göstərir ki, ġəki-Zaqatala və Quba-Xaçmaz regionlarında olduğu kimi, bu 
regionda da beynəlxalq məlumatlarda olduğu kimi, kiĢi xəstələrində SDX ola bilmə 
ehtimalı qadın xəstələri ilə müqayisədə daha yüksəkdir.  
Yerdə  qalan  bir  rayonda  (Ġsmayıllı  rayonunda)  görünür  cins  faktorundan 
ə
lavə  digər  epidemioloji  risk  faktorları  da  SDX-nin  formalaĢmasında  mühüm  rol 
oynamıĢdır. 
Ġkinci  istiqamət,  əsas  epidemiloji  faktorlardan  olan  xəstələrin  yaĢı 
səviyyəsinin SDX-nin formalaĢmasındakı təsir imkanlarının analizidir. Bu mənada 
təqiqatımızda biz bunu həm ümumi, həm də ayrı-ayrı rayonlar üzrə təhlil etmiĢik 
və aĢağıdakı nəticələr müəyyən olunmuĢdur. 
Жядвял  № 1. 
Şəki-Zaqatala coğrafi zonası üzrə xəstələrin yaşına görə paylanma səviyyəsi 
Göstəricilər 
Xəstələrin yaşı göstəricilərinə görə bölgüsü 


 
və p 
 



 
69,34 
p<0,001 
 
<15 
(n=21) 
16-30 
(n=238) 
31-40 
(n=185) 
41-50 
(n=240) 
51-60 
(n=162) 
61-70 
(n=86) 
>71 
(n=100) 
Xəstə 
sayı 
±mp% 
Kişi 
(n=705) 
15 
2,13± 
0,54 
166 
23,55± 
1,60 
113 
16,03± 
1,38 
137 
19,43± 
1,49 
103 
14,61± 
1,33 
76 
10,78± 
1,17 
95 
13,48± 
1,29 
Qadın 
(n=327) 
6 
1,83± 
0,74 
72 
22,02± 
2,29 
72 
22,02± 
2,29 
103 
31,50± 
2,57 
59 
18,04± 
2,13 
10 
3,06± 
0,95 
5 
1,53± 
0,68 
Bu  region  üzrə  kiĢi  xəstələrində  orta  yaĢ  (705  xəstə  üzrə)  45,81±0,70  yaĢ. 
Minimum  və  maksimum  yaĢ  2-86  olmuĢdur.  Qadın  cinsi  üzrə  isə  orta  yaĢ  (327 
xəstə üzrə) 40,58±0,73 yaĢ. Minimum və maksimum yaĢ 10-79 olmuĢdur.  
KiĢilərdə  166  xəstə  16-30  (23,55±1,60  yaĢ),  113  xəstə  31-40  (16,03±1,38 
yaĢ)  və  137  xəstə  ilə  41-50  (19,43±1,49  yaĢ)  yaĢ  qruplarında  xəstə  sayı  digər 
qruplarla müqayisə ciddi fərqlə üstünlük təĢkil etmiĢdir. Qadın xəstələri arasında 
da  eyni  qruplarda  xəstə  sayı  üstünlüyə  malik  olmuĢdur-72  xəstə  16-30 
(22,02±2,29  yaĢ),  72  xəstə  31-40  (22,02±2,29  yaĢ)  və  103  xəstə  ilə  41-50 
(31,50±2,57 yaĢ) yaĢ qrupları. Statistik dürüstlük əmaslı-



69,34 p<0,001.   
Təhlildən ümumi olaraq görünür ki, 16-50 yaĢ qruplarında SDX daha çox 
qeydə alınımıĢdır. 
ġəki-Zaqatala  regionuna  daxil  olan  rayonların  əhalisi  arasında  SDX  olan 
xəstələrin yaĢ səviyyələrinə görə bölgüsü və bunun əsasında yaĢ göstəricisinin SDX 
formalaĢmasındaki rolu aĢağıdakı Ģəkildə təhlil edilmiĢdir.  
ġəki-minimum və maksimum yaĢ ümumi 7-86 (40,19±0,90 yaĢ), kiĢi 7-86 
(40,56±1,08  yaĢ),  qadın  14-68  (38,84±1,44  yaĢ).  Zaqatala-minimum  və 
maksimum yaĢ ümumi 2-84 (50,80±1,25 yaĢ), kiĢi 2-84 (54,05±1,63 yaĢ), qadın 
10-68  (43,38±1,35  yaĢ).  Balakən-minimum  və  maksimum  yaĢ  ümumi  10-83 
(47,03±1,34 yaĢ), kiĢi  yaĢ 10-83 (49,79±2,00 yaĢ), qadın  15-79 (43,58±1,62 yaĢ). 
Qax-minimum  və  maksimum  yaĢ  ümumi  8-83  (44,60±1,84  yaĢ),  kiĢi    8-83 
(46,92±2,69  yaĢ),  qadın    15-60  (40,77±1,91  yaĢ).  Oğuz-minimum  və  maksimum 

 
yaĢ  ümumi  12-81  (41,33±1,07  yaĢ),  kiĢi    12-81  (40,41±1,26  yaĢ),  qadın    18-59 
(44,13±1,90  yaĢ).  Qəbələ-minimum  və  maksimum  yaĢ  ümumi  15-80  (40,91±1,73 
yaĢ), kiĢi 15-80 (48,08±2,33 yaĢ), qadın 15-76 (32,63±2,06 yaĢ).  
 
ġəkil  1.  Şəki-Zaqatala  regionunda 
xəstələrin yaşlar üzrə bölünməsi 
 
ġəki  rayonu  üzrə  kiĢilərdə  82 
xəstə  16-30  (32,80±2,97  yaĢ),  43 
xəstə  31-40  (17,20±2,39  yaĢ)  və  55 
xəstə  ilə  41-50  (22,00±2,62  yaĢ)  yaĢ 
qruplarında  xəstə  sayı  digər  qrup-
larla  müqayisə  ciddi  fərqlə  üstünlük 
təĢkil  etmiĢdirsə,  qadın  xəstələri 
arasında  da  eyni  qruplarda  xəstə 
sayı  üstünlüyə  malik  olmuĢdur-19 
xəstə  16-30  (27,54±5,38  yaĢ),  12 
xəstə  31-40  (17,39±4,56  yaĢ)  və  28 
xəstə  ilə  41-50  (40,58±5,91  yaĢ)  yaĢ 
qrupları.  Statistik  dürüstlük  əmaslı-



14,23 p<0,01. 
Zaqatala  rayonu  üzrə  kiĢilərdə  20  xəstə  16-30  (13,25±2,76  yaĢ),  30  xəstə 
61-70  (19,87±3,25  yaĢ)  və  43  xəstə  ilə  >71  (28,48±3,67  yaĢ)  qrupları,  qadın 
xəstələri arasında isə 19 xəstə 31-40 (28,79±5,57 yaĢ), 22 xəstə 41-50 (33,33±5,80 
yaĢ)  və  14  xəstə  ilə  51-60  (21,21±5,03  yaĢ)  yaĢ  qruplarında  xəstə  sayı  üstünlüyə 
malik olmuĢdur. Statistik dürüstlük əmaslı-



51,09 p<0,001. 
Balakən rayonu üzrə kiĢilər arasında 23 xəstə 16-30 (23,47±4,28 yaĢ), 18 
xəstə 61-70 (18,37±3,91 yaĢ) və 18 xəstə ilə >71 (18,37±3,91 yaĢ) qrupları, qadın 
xəstələri arasında isə 21 xəstə 31-40 (26,92±5,02 yaĢ), 14 xəstə 41-50 (17,95±4,35 
yaĢ)  və  21  xəstə  ilə  51-60  (26,92±5,02  yaĢ)  yaĢ  qruplarında  xəstə  sayı  üstünlüyə 
malik olmuĢdur. Statistik dürüstlük əmaslı-



23,03 p<0,001. 
Qax  rayonu  üzrə  kiĢilər  arasında  11  xəstə  16-30  (21,57±5,76  yaĢ)  və  10 
xəstə  51-60  (19,61±5,56  yaĢ)  qrupları,  qadın  xəstələri  arasında  isə  5  xəstə  16-30 
(16,13±6,61 yaĢ), 6 xəstə 31-40 (19,35±7,10 yaĢ) və 15 xəstə ilə 41-50 (48,39±8,98 
yaĢ)  yaĢ  qruplarında  xəstə  sayı  üstünlüyə  malik  olmuĢdur.  Statistik  dürüstlük 
ə
maslı-



18,35 p<0,01.   
Oğuz  rayonu  üzrə  kiĢilər  arasında  17  xəstə  16-30  (17,89±3,93  yaĢ),  33 
xəstə 31-40 (34,74±4,89 yaĢ) və 29 xəstə ilə 41-50 (30,53±4,72 yaĢ) qrupları, qadın 
xəstələri arasında isə 6 xəstə 31-40 (19,35±7,10 yaĢ), 12 xəstə 41-50 (38,71±8,75 
yaĢ)  və  10  xəstə  ilə  51-60  (32,26±8,40  yaĢ)  yaĢ  qruplarında  xəstə  sayı  üstünlüyə 
malik olmuĢdur. Statistik dürüstlük əmaslı-



12,17 p<0,05.   
Qəbələ  rayonu  üzrə  kiĢilər  arasında  13  xəstə  16-30  (21,67±5,32  yaĢ),  17 
xəstə 41-50 (28,33±5,82 yaĢ) və 11 xəstə ilə 51-60 (18,33±5,00 yaĢ) qrupları, qadın 
xəstələri arasında isə 25 xəstə 16-30 (48,08±6,93 yaĢ), 8 xəstə 31-40 (15,38±5,00 
yaĢ)  və  12  xəstə  ilə  41-50  (23,08±5,84  yaĢ)  yaĢ  qruplarında  xəstə  sayı  üstünlüyə 
malik olmuĢdur. Statistik dürüstlük əmaslı-



19,25 p<0,01.   
Təhlildən ümumi olaraq görünür ki, 16-50 yaĢ qruplarında SDX daha çox 
qeydə alınımıĢdır. Lakin Zaqatala və Balakən rayonlarına ayrıca nəzər salsaq yaĢlı 
qrup  əhalidə  (>60)  daha  çox  SDX  müĢahidə  edilmiĢdir.  Eyni  zamanda  bütün 
rayonlar üzrə kiĢi-qadın nisbətində statistik fərq açıq-aĢkar ortaya çıxmıĢdır. 
Quba-Xaçmaz regiyonu üzrə tədqiqatımızın bu bölməsində ikinci istiqamət, 
ə
sas  epidemiloji  faktorlardan  olan  xəstələrin  yaĢının  SDX-nin  yaranmasındakı 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
82 
təsir imkanlarının analizidir. Bu mənada təqiqatımızın bu hissəsində də biz bunu 
həm ümumi, həm də ayrı-ayrı rayonlar üzrə təhlil etmiĢik.