Саьламлыг  здоровье

ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.
 
Mustafayeva  İ.R.  Naxçıvan  şəhəri    şəraitində  qızlarda  cinsi  yetişkənlik  dövründə  reproduktiv  funksiyanın    formalaşmasının 
xüsusiyyətləri//t.e.n. ...dis. avtoref., Bakı, 2009, 16 səh. 
2.
 
Наджи Л.А., Алиева Э.М. Особенности физического развития девочек с физиологическим течением периода полового 
созревания// Azərbaycan Təbabətinin  Müasir Nailiyyətləri, 2010, №4, səh.47-50. 
3.
 
Коколина В.Ф. Гинекология детского возраста. М., 2003, 268 с. 
4.
 
Angelucci  E.,  Barosi  G.,  Camaschella  C.,  Cappellini  M.D.  Italian  Society  of  Hematology  practice  guidelines  for  the 
management of iron overload in thalassemia major and related disorders//Haematologica, 2008,№93, p.741-752. 
5.
 
Anjou F., Francavilla M., Anni F.,  et al. A genetic score for the prediction of beta-thalassemia severity//Haematologica, 2015, 
vol.100, №4, p.452-457. 
6.
 
Baker N., Alnakashabandi A. Growth Pattern and Sexual Maturation Rate in β-Thalassemia Major Patients from Thalassemia 
Center Erbil//The Iraqi Postgraduate Medical Journal, 2013, vol.12, №1, p.40-44. 
7.
 
Borgna-Pignatti C. Modern treatment of thalassaemia intermedia // Br.J.Haematol, 2007, №138, p.291-304. 
8.
 
De  Sanctis  V.,  Roos  M.,  Gasser  T.,  et  al.    Italian    Working  Group  on    Endocrine  Complications  in  Non-Endocrine  Diseases. 
Impact  of  long-term  iron  chelation  therapy  on  growth  and  endocrine  functions  in  thalassaemia//J.Pediatr  Endocrinol  Metab,  2006, 
№19, p.471-480. 
9.
 
Galanello R., Origa R. Pathophysiology of beta thalassaemia//Pediatr Endocrinol.Rev, 2011, №8, p.263-270. 
10.
 
Higgs D.R., Engel J.D., Stamatoyannopoulos G. Thalassemia//Lancet, 2012, vol.379, №9813, p.373-383. 
11.
 
Kutlu M., Çekmiş H., Başak M., Osman N. Talasemiler//Med. J.Bakirköy, 2006, vol.2, №2, p.33-40. 
12.
 
Peters M. Diagnosis and management of thalassaemia//BMJ, 2012, №344, p.228. 
13.
 
Toumba  M.,  Sergis  A.,  Kanaris  C.,  Skordis  N.  Endocrine  complications  in  patients  with  Thalassaemia  Major//Pediatr 
Endocrinol Rev, 2007, vol.5, №2, p. 642-648. 
 
Р Е З Ю М Е 
 
ЭХОГРАФИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ОРГАНОВ РЕПРОДУКТИВНОЙ 
СИСТЕМЫ  ДЕВОЧЕК С β-ТАЛАССЕМИЕЙ В ДИНАМИКЕ  ПЕРИОДА 
ПОЛОВОГО СОЗРЕВАНИЯ 
 
Велиева Г.М., Рагимов А.А., Аббасова Ф.Ю., Алиева Э.М., Алиева Н.Ш. 
 
Целью  данного  исследования  явилось  изучение  эхографических 
показателей матки и яичников девочек с β-талассемией в динамике периода 
полового созревания. 
Обследовано  69  девочек  с  β-талассемией,  находящихся  в  периоде 
полового созревания. 
Всем  девочкам  проводились  клинические,  гормональные,  биохими-
ческие, функциональные, рентгенологические, лабораторные методы исследо-
вания. 
Обследуемые девочки были разделены на 4 подгруппы: 8-11 лет; 12-13 
лет; 14-15 лет; 16-17 лет. Средний возраст девочек составил 14,54+0,31 лет. В 
проводимом исследовании 91,3% были с большой формой β-талассемии, 7,2% 
- с промежуточной формой и 1,4% с малой формой β-талассемии. 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
70 
В  результате    проведенного  исследования  было  установлено,  что, 
несмотря  на  увеличение  эхографических  показателей  матки  и  придатков  в 
динамике 
полового 
созревания, 
отмечалось 
достоверное 
снижение 
показателей  по  сравнению  с  аналогичными  показателями  практически 
здоровых девочек. 
Таким  образом,  у  девочек  с  β-талассемией  в  период  полового 
созревания  задержка  физического  и  полового    развития  сопровождалось 
достоверно низкими эхографическими показателями матки и придатков. 
 
S U M M A R Y 
 
ECHOGRAPHIC FEATURES OF REPRODUCTIVE ORGANS IN GIRLS WITH Β-
THALASSEMIA IN THE DYNAMICS OF PUBERTY 
 
Valiyeva G.M., Rachimov A.A., Abbasova F.Y., Aliyeva E.M., Aliyeva N.Sh. 
 
The goal of investigation: To study the echographic features of the uterus 
and ovaries in girls with β-thalassemia in the dynamics of puberty.  
There were examined 69 girls with β-thalassemia in puberty. All girls were 
conducted  to  clinical,  biochemical,  hormonal,  functional,  x-ray  and  laboratory 
examinations. 
All  examined  patients  were  divided  into  4  subgroups:  8-11  years,  12-13 
years,  14-15  years  and  16-17  years.  The  average  age  of  examined  were 
14,51+_0,31  years.  91,3%  had  grand  form  of  β  -thalassemia,  7,2%  with 
intermediate and 1,4% with minor form of β-thalassemia. 
Was  found  out  that  despite  the  increasing  of  the  echographic 
characteristics  of  the  uterus  and  the  ovaries  in  the  dynamics  of  puberty,  there 
was  significant  decreasing  of  these  characteristics  in  comparing  with  those  of 
healthy girls. 
Thus, delay in physical development of girls with β-thalassemia in puberty 
accompanied  with  significant  delay  of  the  echographic  indicators  of  the  uterus 
and ovaries. 
 
Дахил олуб:  2.02.2016. 
 
 
FAKOEMULSĠFĠKASĠFĠKASĠYA ZAMANI ENDOTEL HÜCEYRƏ 
ĠTKĠSĠNĠN SƏBƏBLƏRĠ, PROFĠLAKTĠKASI VƏ MÜASĠR MÜALĠCƏ 
TAKTĠKASI 
 
Kərimov K.T., Ağayev M.M., Hüseynova A.A., Kərimova N.K. 
 
Akademik Zərifə Əliyeva adına Milli Oftalmologiya Mərkəzi 
Bakı Elmi-Tədqiqat Göz Xəstəlikləri Klinikası 
 
Kataraktanın  müasir  cərrahiyyəsi  kəsiklərin  kiçikliyi  və  göz  daxili 
toxumaların  az  zədələnməsi  ilə  fərqlənir  ki,  bu  da  sağalma  dövrünü  qısaldır, 
astiqmatizmin  yaranmasını  minimuma  endirir,  görmə  qabiliyyəti  tez  bərpa  olur. 
Kiçik  kəsiklər  aparılan  cərrahiyyə  içərisində  ən  geniĢ  yayılmıĢ  metodu-
kataraktanın ultrasəslə fakoemulsifikasiyasıdır. (1,2,3,4) 
Axır illər inkĢaf edən bimonual metod kataraktının cərrahiyyəsinin daha az 
travmatik  olmasına  səbəb  olmuĢdur.  Endotelial  hüceyrınin  itkisi  müxtəlif 
metodların  hamısında  az  və  ya  çox  dərəcədə  meydana  gəlir.  Katarakta  nüvəsinin 

 
geometrik  ölçulərini  nəzərə  alaraq  hüceyrə  itkisini  minimuma  endirmək  olar.  Bu 
günə  qədər  differansasiya  edici  belə  yekdil  fərqli  yanaĢma  mövcud  deyil  və  bu 
istiqamətdə axtarıĢlar davam edir. (5,6,7) 
Yuxarıda  göstərdik  ki,  endotel  hüceyrəsinin  itkisi  və  onun  sıxlığının 
azalması böyük və sərt nüvələrin fraqmentasiyası ilə çox əlaqəlidir. Bu onu göstərir 
ki, böyük nüvələri parçalamaq üçün sərf olunan enerji endotelə dağıdıcı, nüvənin 
sərt  qırıqları  isə  hüceyrəyə  zədələyici  təsir  göstərir.  Enegetik  Ģüanın  gözdaxili 
ekspozisiyası  artdıqca  dağıdıcı  təsir  də  yüksək  olur.  Bütün  bunlar  endotelial 
patologiyanın inkĢafına səbəb olur.  
Cərrahi  əməliyyat  zamanı  həddindən  çox  göz  daxili  manupulasiyalara, 
fakoemulsifikasiya  prosesində,  ultrasəsin  ekspoziyasının  çox  olması,  süni 
billurun  implantasiyası  zamanı  irriqasiya  məhlulun  növü  və  dərman 
preparatlarının  gözdaxili  yeridilməsi  endotel  hüceyrələrinə  təsir  göstərən 
faktorlardır.  Bu  gün  kataraktanın  müasir  cərrahiyyəsində  yekdil  diferensasiya 
olunmuĢ  metodikanın  olmaması,  aparılan  cərrahi  texnalogiyalarında  bəzi 
çatmamazlıqlar endotelial patalogiyanı meydana gətirir (8,9,10). 
Ə
dəbiyyat  göstərir  ki,  endotel  sıxılığı  aĢağı  olan  gözlərdə  katarakta 
cərrahiyyəsi 
taktikası, 
onun 
kriteriyaları 
həmçinin 
müxtəlif 
dərman 
preparatlarının (Peftoran və Qlikomen) endotelə təsiri öyrənilməmiĢdir. 
Katarakta cərrahiyyəsi zamanı tətbiq olunan dərman preparatları (Peftoran 
və Qlikomen) buynuz qiĢa odeminnin, endotel hüceyrə keçiriciliyini aĢağı salmaq 
ehtimalın daha da artırır. 
Yuxarıda  göstərilənləri  nəzərə  alaraq  endotel  hüceyrə  itkisinin  profılaktika 
məqsədi  ilə  müxtəlif  irriqasiya  və  dərman  preparatlarının  endotelə  təsirinin 
öyrənilməsi nəzərdə tutulub. 
Məqsədi:  Dərman  preparatlarının  (peftoran  və  qlikomenin)  endotel 
hüceyrəyə təsirinin öyrənilməsi. 
Tədqiqatlar Akademik Z.Əliyeva adına Milli Oftolmologiya Mərkəzi və Bakı 
Elmi-Tədqiqat Göz Xəstəlikləri Klinikasında. 
Material  və  metodlar:  Tədqiqatlar  40-90  yaĢı  hüdudunda  olan  60  xəstə 
üzərində aparılıb. Bunlardan KiĢilər - 55,0%, qadınlar - 45,0% təĢkil edib. Bütün 
xəstələr  aĢağıdakı  müayinələrdən  keçmiĢdir:  Viziometriya,  tonometriya, 
biomikroskopiya,  qonioskopiya,  A/B  SCAN,  keratometriya,  refraktometriya, 
paximetriya, endotelial mikroskopiya. 
Kliniki tədqiqat: Xəstələr iki qrupa bölünüb : 
Ⅰ
- qrup 30 xəstə (30 göz). Bütün xəstələrə tətbiq olunan metodla-Arxa 
fako-flip metodla fakoemulsifikasiya olunub. (Ön kameraya 0.5 qr. peftoran 
vurulub). 
Ⅱ
- qrup 30 xəstə (30 göz)  "parçala - hökm sür"  metodu ilə 
fakoemulsifikasiya olunub. (0,5 qr. qlikomen ön kameraya vurulub). 
Aspirasiya-irriqasiya məhluluna 1,0 qr Meqasef antibiotik, 1,0 qr Dexason, 
1,0 qr Мezaton dərman preparatları qatılıb. 
Bütün  xəstələrdə  əməliyyatdan  öncə  və  əməliyyatdan  sonra  endotel 
hüceyrənin vəziyyəti öyrənilib. 
Endotel hüceyrələrinin effektli müdafiəsi üçün iki Visco elastikdən (Viscoat 
və Metulsefliloza 5%) istifadə olunub. 
Endotel  hüceyrələrinin  itkisini  minimuma  endirmək  üçün  ultrasəs 
enerjisinə minimum (30-40%) endirilib. 
Endotel  hüceyrələrinin  müdafiəsi  üçün  istifadə  olunan  kombinə  olunmuĢ 
Visco  elastiklər,  aĢağı  hüdudda  iĢlənən  ultrasəs  (30-40%),  balanslaĢdırılmıĢ 
irriqasiya  məhlulu  (BSS),  endotel  hüceyrə  itkisinin  profilaktikasına  əhəmiyyətli 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
72 
tədbirlərdir.  Bütün  xəstələrə  əməliyyat  önü  və  əməliyyatdan  sonra  güzgülü 
mikroskopiya aparılmıĢ, hüceyrə itkisinin miqdarı təyin olunmuĢdur. 
 
ġək.1.    Mikrofoto.  Buynuz  qişanın  endotelinin 
qarışdırılmış  balanslaşdırılmış  məhlulla  perfuziyasından 
sonra  skaner  elektron  mikroskopiyası.  Endotelial  layın 
səthinin normal relyefi. 1000X böyüdülüb. 
Aparılan  tədqiqatlar  göstərir  ki,  hər  iki 
qrupda  endotel  hüceyrə  itkisi  300-500  hüceyrə 
miqdarında  olmuĢdur.  92.5  %  xəstələrdə  görmə 
qabiliyyəti  qısa  müddətdə  maksimuma  çatmıĢ, 
görmə  tam  bərpa  olmuĢdur.  7.5  %-xəstələrdə 
ödem  3-5  gün  müddətində  sorulmuĢdur. 
Peftoran və qlikomenin əməliyyat zamanı ön kameraya yeridilməsi endotel hüceyrə 
çatmamazlığının bərpa olunmasında böyük rol oynamıĢdır. Buynuz qiĢa ödemləri 
minimuma enmiĢdir. YaranmıĢ kiçik ödem 3-5 gün müddətində sorulmuĢdur. 
 
ġək.2.  Mikrofoto.  Buynuz qişanın endotelinin İN VİVO ön 
kamerasının  BDM  məhlulu  ilə  irriqasiya/aspirasiyadan 
sonra  skaner  elektron  mikroskopiyası.  Endotelin  şişi, 
mərkəzdə zədələnmiş hüceyrələr zonası. 10000X böyüdülüb. 
Peftoran  və  qlikomenin  əməliyyat  zamanı 
ön  kameraya  yeridilməsi  xəstələrin  görmə 
qabiliyytlərinin bərpasını tezləĢdirmiĢdir. 
Kompleks  profilaktik  tədbirlərin  həyata 
keçirilməsi  endotel  hüceyrə  itkisinə  minimuma 
endirir  və  qısa  müddətdə  görmə  qabiliyyətini 
bərpa edir.  
Endotelial  təbəqənin  zədələnməsinin  xarakteri,  sahəsi  və  səviyyəsini 
öyrənmək məqsədi ilə, onun mikrorelyefi skaner elektron mikroskopiyası üsulu ilə 
nəzərdən keçirilib. Bu məqsədlə preparat 1%-lıq qlüteraldeqid məhlulunda 24 saat 
ə
rzində  saxlanılır,  artan  zənginlikli  spirtlərdə  deqidratasiya  olunur.  Endotelial 
səthə  mis  tozu  səpilir.  Tədqiqatlar  ―Cambridge  Stereoscan  250  Mk2‖  (Böyük 
Britaniya) elektron skaner mikroskopunda tədqiq olunmuĢdur.  
 
ġək.3.    Mikrofoto.  Buynuz  qişanın  endotelinin  İN  VİVO 
ön  kamerasının  QDM  məhlulu  ilə  irriqasiya-
/aspirasiyadan  sonra    skaner  elektron  mikroskopiyası. 
Endotel  təbəqəsinin  səthinin  adi  relyefi.  10000X 
böyüdülüb. 
 
Ultrasəs  fakoemulsifikasiya  və  fakoaspi-
rasiya  intraəməliyyat  zamanı  endotel  itkisi 
ağırlaĢmasının  əsas  risk  faktorları  bunlardır: 
irriqasiya  məhlullar  və  gözdaxili  yeridilən 
dərman  preparatları,  mexaniki  və  texnoloji 
zədələnmələrin olması. Cərrahiyyə texnikasının təkmilləĢdirilməsi və əməliyyatların 
alət  təminatının  yaxĢılaĢdırılması  vasitə  ilə,  eyni  zamanda  əməliyyat  zamanı 
zədələrin mininuma endirilməsi endotel hüceyrə itkisini minimuma endirə bilər. 
Digər  tərəfdən  endotel  hüceyrələrin  qorunması  üçün  istifadə  olunan 
viskoelastiklər  katarakta  cərrahiyyəsində  əsas  etaplardandır.  Katarakta 
cərrahiyyəsində  viskoelastiklərdən  istifadə  olunması  ön  kameranın  və  midriaz 

 
saxlanmasını  təmin  etməklə  bərabər  endotel  qatını  ultrasəs  və  əməliyyat 
travmasından mümkün qədər qoruyur. 
Ə
məliyyat  zamanı  ultrasəslə  və  mexaniki  travma  nəticəsində  əmələ  gəlmiĢ 
endotel  hüceyrə  zədələnmələri  profilaktikasında  viskoelastiklərin  düzgün  tətbiq 
olunması çox vacib  etaplardandır. Kliniki tədqiqat zamanı  biz 5 % metilselliloza, 
viscoat  və  provisk  viskoelastiklərdən  istifadə  etmiĢik.  Apardığımız  eksperimental 
kliniki  tədqiqat  göstərir  ki,  endotel  hüceyrə  itkisinin  qarĢısını  almaq  üçün  onu 
yarada  biləcək  bütün  amillər  minimuma  endirilməlidir.  Eyni  zamanda  dərman 
preparatlarının  peftoran  və  qlikomen  ön  kameraya  yeridilməsi  zədələnmə 
prosesinin  ağır  nəticələrinin  qarĢısınin  alınmasında  çox  mühüm  və  lazımlı 
amillərdəndir. 
Beləliklə,  üzərində  balanslaĢdırılmıĢ  və  kompleks  duz  məhlullarla  birgə 
peftoran  və  qlikomen  irriqasiya  ilə  apardıqlarımız  eksperimentlər,  müxtəlif  
viskoelastiklərin  buynuz  qiĢanın  endotelial  layının  qorunmasına  daha  çox 
yuxarıda    göstərilən  fəsadların    profilaktikası  müxtəlif    viskoelastiklərin 
(protektorlardan)    istifadə  zamanı  nail  ola  bilər.  Peftoran  və  qlikomen  dərman 
preparatlarının  əməliyyat  zamanı  ön  kameraya  yeridilməsi  hüceyrə  itkisinin 
profilaktikasında mühüm rol oynayır. Görmə qabiliyyətinin bərpasını sürətləndirir. 
Uzaq nəticələrin tədqiqi göstərir ki, itkiyə məruz qalmıĢ endotel hüceyrələri tədricən 
bərpa olur və ilkin miqdara yaxınlaĢır. 
Cədvəl № 1 
Endotel hüceyrə itkisinin uzaq nəticələri 
Müddət 
Nəzarətdə olan qruppa 
 
Tədqiqat qruppası 
Kontrol Qruppası 
EHM (h/mm
2
) 
İtki EH 
EHM (h/mm
2
) 
İtki EH 
(p=87) 
2276+59,3 
- 
2325+46,4 
- 
1 il (p=87) 
20,69±52,1* 
8,5+0,65 
2298+64,7 
0,7+0,61 
2 il (p=68) 
2041+60,3* 
9,9+1,52 
2281+56,4 
1,3+0,94 
3 il (p=53) 
2036+87,5* 
10,4+0,73 
2243+73,8 
2,8+0,73 
4 il (p=49) 
1989+72,7* 
11,2+0,98
o 
2256+89,3 
3,0+1,16 
4 il (p=42) 
2005+53,2* 
10,9+0,57
o 
2213+31,5* 
3,2+0,52
o 
        Peftoran və qlikomen preparatlarının tətbiqi uzaq nəticədə öz müsbət təsirini göstərir. 
 
Müzakirə.  Hazırda  katarakta  cərrahiyyəsində  yeni-yeni  metodların  kəĢfi 
geniĢ yer tutmaqdadır. Fakoemulsifikasiya son illərin yeni nailiyyəti hesab olunur. 
Lakin  hər  bir  metodun  müsbət  və  mənfi  cəhətləri  vardır.  Ultrasəs  enerjisindən 
istifadə edərək kataraktanın cərrahi müalicəsində də mənfi məqamlar mövcuddur. 
Katarakta cərrahiyyəsi zamanı ultrasəslə gözdaxili toxumalar o cümlədən endotel 
hüceyrələri itkiyə məruz qala bilir. Endotel hüceyrələri az olan xəstələrdə bu fəsad 
daha çox özünü göstərə bilir. Bu gün katarakta cərrahiyyəsinin fəsadlarına qarĢı 
müxtəlif  tədbirlər  tətbiq  olunur.  Endotel  hüceyrələri  az  olan  xəstələrdə  cərrahi 
taktika  xüsusi  bir  fərdiliklə  aparılır.  Aspirasiya  və  irriqasiya  zamanı  geometrik 
xüsusiyyətləri  nəzərə  alınır.  Optimal  viskoelastik  cərrahiyyəsindən  istifadə 
olunması, kiçik kəsikdən istifadə edərək ultrasəs və lazer fakoemulsifikasiyasından 
istifadə etmək əsas  yer tutur. Digər geniĢ yayılan metodika bimanual üsuldur və 
geniĢ  yayılmaqda  davam  edir.  Hər  iki  metod  tətbiq  olunduqda  belə  endotel 
hüceyrə  azlığı  yeni  az  travmatik  metodun  axtarılıb  tətbiq  olunmasına  ehtiyac 
daima  gündəlikdə  saxlanılır.  Bütün  yuxarıda  göstərilənlər  yeni  az  travmatik 
metodun iĢlənib tətbiq olunmasına zəminlik yaradır.  
Eksperimental-kliniki 
tədqiqatda 
kataraktanın 
fakoemulsifikasiyası 
zamanı  hüceyrə  itkisinin  profilaktikası  və  bərpası  üçün  hüceyrə  regenerasiyasını 
sürətləndirərək  və  bərpa  prosesini  aktivləĢdirmək  üçün  peftoran  və  qlikomen 
preparatları  ön  kameraya  yeridilibdir.  Yaxın  və  uzaq  nəticələr  üsulun  kliniki 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
74 
ə
həmiyyətli  olduğunu  sübut  etmiĢdir.  60  xəstənin  üzərində  aparılan  kliniki 
tədqiqat hər iki preparatın hüceyrələrin  bərpasında müsbət  rolu olduğunu sübut 
edir. 
Ə
məliyyat  fəsadlarının  (ödemlərin)  çox  olması  kataraktanın  mərhələsindən 
çox  asılı  olduğu  sübut  olunur.  Sərt  nüvə  daha  çox  hüceyrə  itkisinə  səbəb  olur. 
Ultrasəs  və  lazer  Ģüaların  gücünün  minimumda  olması  müsbət  nəticə  verən 
aspektlərdəndir,  hər  iki  halda  peftoran  və  qlikomenin  tətbiq  olunması  müsbət 
nəticə vermiĢdir. 
Katarakta  cərrahiyyəsində  tətbiq  olunan  metod  intraokulyar  fəsadları 
minimuma,  görmə  qabiliyyətinin  maksimal  bərpasına  səbəb  olur.  Metod  bu 
problemin  tam  həll  olması  demək  deyildir.  Bu  istiqamətdə  aparılan  tədqiqatlara 
daima ehtiyac qalmaqdadır. 
Beləliklə,  kliniki  nəticələr    onu  göstərir  ki,  yuxarıda  göstərilən  mənfi 
aspektləri  aradan  çıxarmaqla  yüksək  nəticə  əldə  etmək  olar  və  bu  metodu  geniĢ 
kliniki təbabətə tətbiq etməyə məsləhət görmək olar. 
Aparılan  tədqiqat  kombinə  olunmuĢ  fakoemulsifikasiya,  peftoran  və 
qlikomen preparatlarının tətbiqi ilə aparıldıqda endotel hüceyrə üçün profilaktik, 
atravmatik bir əməliyyatdır. GeniĢ oftolmoloji təcrübəyə tətbiq olunmağa məsləhət 
görülür. 
Nəticələr: 
1.Fakoemulsifikasiya  və  fakoaspirasiya  zamanı  göz  daxili  əməliyyat 
fəsadları  ultrasəsin  yüksək  parametrləri  ilə  endotelə  təsir  etdikdə  ön  kamerada 
travmatik  fiziki  təsirlərin  nəticəsində  xəstədə  orqanizmin  yanaĢı  gedən 
xəstəliklkəri və göz xəstəlikləri mövcud olduğda baĢ verir. 
2.Tətbiq  olunan  metodda  viskoelastiklərdən  düzgün  istifadə  olunması  və 
ultrasəsin  göz  daxili  əkspozisasiyasının  azalması  nəticəsində  endotelə  zədələyici 
təsir minimuma endirilir. Sərt nüvə qırıqlarının endotelə təsiri azalır. 
3.Ġntroakulyar  cərrahiyyə  zamanı  irrigasiya  müxtəlif  məhlulların  endotelə 
təsiri  öyrənilmiĢ,  endotelial  hüceyrələrinin  zədələnməməsi  üçün  və  yaxud  tez 
bərpası üçün kompleks tədbirlər planı hazırlanmıĢdır. 
4.Endotelial  hüceyrə  itkisinin  profilaktikası  üçün  tədbirlər  planı 
hazırlanmıĢdır  ki,  bu  da  introakulyar  cərrahiyyə  zamanı göz daxili strukturların 
zədələnməsinin qarĢısını alır. 
5.Dərman  preparatlarının  peftoran  və  qlikomenin  endotel  hüceyrələrin, 
müsbət təsiri öyrənilmiĢ və əməliyyat zamanı tətbiq olunmuĢdur. 
6.Aparılan  tədqiqat  endotelial  hüceyrələrini  zədələyən  amillərin  aradan 
götürülməsini  və  hüceyrə  itkisinin  qarĢısını  alınması  üçün  az  travmatik  cərrahi 
metodların tətbiqinin zəruri olduğunu sübut edir.  
7.Tətbiq  olunan  dərman  preparatları  peftoran  və  qlikomen  endotel 
hüceyrələrinin  bərpası  və  regenerasiyasında  müsbət  təsir  göstərir.  Buynuz  qıĢa 
ödemlərinin müalicəsində effektivlidir. 
Az  travmatik-arxa  fakoplip  metodu  peftoran  və  qlikomen  preparatları  ilə 
birgə  tətbiq  olunması  xəstələrin  qısa  müddətdə  müalicə  olunmasını  təmin  edir. 
Xəstələrin  əməliyyatdan  sonrakı  reabilitasiya  müddəti  azalır,  görmə  qabiliyyəti 
maksimum bərpa olunur. 
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.
 
Aзнабаев Б.М. Ультразвуковая хирургия факоэмульсификация катаракты. Москва, 2005 
2.Андреев Ю.В. Лазерная экстракция катаракты. Автореф. дис. докт. мед. наук. / Москва, 2007. - 50 с. 
3.Бархударова Э.И. Комбинированная факофрагментация при факоэмульсификации катаракты и профилактика возможных 
операционных осложнений: Автореф. Дис. … канд. мед. наук, Баку, 2008, 25 с. 

 
4.Гаджиева  С.А.  Ультразвуковое  методы  исследования  при  факоэмульсификации  незрелой  старческой  и  осложненной 
катаракты с имплантацией интраокулярных линз различных модификаций. Автореферат диссертации на соискание ученой 
степени доктора мед. наук. Баку-2005. 
5.Керимов  К.Т.,  Бархударова  Э.И.,  Керимова  Н.К.  Обратный  фако  флип  при  факоэмульсификации.  VIII  Съезд 
офтальмологов России. Тезисыдокладов. Москва, 2005, с. 589. 
6.Керимов  К.Т.,  с  соавтор.  Основные  принципы  факоэмульсификации.  VI  Международная  научно-практическая 
конференция Современные технологии катарактальной и рефракционной хирургии. Москва, 2005. с 
7.Керимов К.Т., Способ факофрагментации при факоэмульсификации. Евразийская патентная организация (ЕАПО) Москва. 
2007 № 008780. 
8.Першин К.Б. Занимательная факоэмульсификация. Записки катарактального хирурга. Санкт-Петербург, 2007, 133 с. 
9.Тахтаев  Ю.В.  Опыт  клинического  применения  мультифокальных  интраокулярных  линз  AcrySof  Restor.  VIII  Съезд 
офтальмологов России. Тезисы докладов. Москва, 2005, с. 620. 
10.Kerimov  K.T.  et  al.    Reverse  phako-flip  in  the  phako-emulsifikasion.  XXIII  Conqress  of  the  ESCRS.  Lisbon.September  10-
14.2005-11-28 
 
Р Е З Ю М Е 
 
ПРИЧИНЫ ПОТЕРИ ЭНДОТЕЛИАЛЬНЫХ КЛЕТОК ПРИ  
ФАКОЭМУЛЬСИФИКАЦИИ, ПРОФИЛАКТИКА И  ТАКТИКА СОВРЕМЕННОГО 
ЛЕЧЕНИЯ 
 
Керимов K.Т., Агаев М.М., Гусейнова А.А., Керимова Н.К. 
Национальный Центр Офтальмологии имени академика Зарифы Алиевой 
Бакинская Научно-Исследовательская Клиника глазных болезней 
 
Хирургия  катаракты  происходит  в  открытии  новых  методов. 
Факоэмульсификация  является  новым  достижением  в  последние  годы.  У 
пациентов  с  низким  количеством  эндотелиальных  клеток,  хирургические 
тактики проводятся индивидуально. 
Цель  исследование  является  изучение  влияние  лекарстванное 
препараты (пефторан и гликомен) на ендотеле роговицы. 
Материал  и  методы:  60  больных  в  возрасте  40-90  лет.  Муж.-55%, 
жен.-45%. Проведено офтолмологическое методы исследование. 
Результаты 
и 
обсуждение 
исследование: 
Экспериментальная 
клиническая  потеря  клеток  исследование  в  профилактики  катаракты, 
факоэмульсификация  и  восстановление  и  реставрации  для  ускорения 
процесса  регенерации  клеток,  были  введены  в  переднею  часть  камеры 
пефторан  и  гликомен.  Метод  оказался  клинически  значимым.  Клинические 
исследования  проводились  на  60  больных  и  оба  препарата  оказали 
положительную роль в восстановлении клеток. 
Множество  последствия  эксплуатации  (отек)  зависит  от  стадии 
катаракты.  Ядро  вызывает  большую  потерю  клеток.  Ультразвук  и  лазерное 
излучение с минимальной мощностью положительных аспектов, в которых, в 
обоих  случаях  использовались  гликомен  и  пефторан,  дали  положительные 
результаты. 
Метод  который  применился  в  хирургии  катаракты,  и  привело  к 
максимальному  восстановлению  зрения.  Метод  не  претендует  на  полное 
решение  этой  проблемы.  Существует  всегда  потребность  в  научных 
исследованиях в этом направлении. 
Заключение: Таким образом, клинические результаты показывают, что 
с  помощью  вышеуказанных  негативных  аспектов  могут  быть  удалены,  и 
может  рекомендовать  этот  метод  для  применения  широкого  спектра  в 
клинической медицине.  
Исследование  в  сочетании  факоэмульсификации  эндотелиальных 
клеток  проводится  с  использованием  препаратов  гликомен  и  пефторан  в 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
76 
оперативно-профилактической  операции.  Рекомедуется    иметь  широкий 
офтольмологический опыт.