Саьламлыг  здоровье

Диаграмма 1.  
Эндоскопические изменения слизистой оболочки желудка и пищевода 
В  результате  исследования 
нами  была  установлена  высокая 
частота  клинических  и  эндоско-
пических    изменений  у  больных 
РА,  включенных  в  исследование. 
При  этом  в  некоторых  случаях  (у 
первичных  больных)  отсутство-
вала  связь  частоты  развития 
повреждений  с  длительностью 
заболевания,  с  наличием  или 
отсутствием  противовоспалитель-
ной терапии. 
Таким  образом,  мы  пришли  к  выводу,  что  ревматоидный  артрит, 
будучи  системным  заболеванием  непосредственно  вызывает  изменения  в 
слизистой  оболочке  желудка  и  пищевода,  и  без  агрессивного  влияния 
базисных и противовоспалительных препаратов. 
Несмотря на то, что РА является серьезной медицинской и социальной 
проблемой  данный  вопрос  в  Азербайджанской  популяции  рассматривается 
впервые. Из первичных наблюдений мы пришли к выводу, что при наличии 
даже  небольших  жалоб  со  стороны  пищеварительной  системы  у  больных  РА 
необходимо  комплексное  обследование,  с  целью  профилактики  и  своевре-
менного составления необходимой  программы лечения. 
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.
 
Ревматология – Национальное Руководство под редакцией Насонова Е.Л., Насоновой В.А.  /  Москва: ГЕОТАР – Медиа, 
2010. 
2.
 
Lee X., Simon S. -   Nonsteroidal anti-inflammatory drugs and their risk // Arthritis Research and Therapy -  2013,  vol 5, pp. 79-
85. 
3.
 
Демина А.Б., Радненская С.Г., Фоломеева О.М., Эрдес Ш. – Анализ структуры летальных исходов и причин смерти при 
ревматических заболеваниях // Научно- практическая ревматология – 2004,  N 2,  c 25-31. 
4.
 
Kamada T., Hata J., Sugiu K., Haruma K.  – Endoscopic  characteristics and Helicobakter  Pylori infection in NSAID  – associated  
gastric  ulser  // J. Gastroenterol  Hepatol  2006,  N 2,  pp.  98-102. 
5.
 
Huang  J.Q.,  Sridhar  S.,  Hunt  R.H.    –  Role  of  Helicobacter  Pylori  infection  and  nonsteroidal    antiinflammotory    drugs  in  peptic 
ulser disease // Lanset,  2010,  N 2 pp. 139-147.  
6.
 
Каратеев А.Е. НПВС – индуцированные гастропатии – Методические рекомендации для врачей ревматологов, терапевтов  
/  Москва: Институт ревматологии РАМН, 2003 – 8 с. 
7.
 
Хрипунова  И.Ф.    –  Особенности  ГЭРБ  у  ревматологических  больных  //  Тезисы  докладов  Съезда  ревматологов России- 
Казань 2009 с. 133. 
8.
 
Kаратаев  А.Е.,  Насонов  Е.Л.,  -  Нестероидные  противовоспалительные  препараты  и  верхние  отделы  ЖКТ,  патологии  не 
связанные с развитием язв и эрозий // Русский мед. журнал – 2002  N8 , с. 1318-1321. 
9.
 
Zerib F. – Treatment of NSAIDS related dyspepsiya  // Gfstroenterol,  Hepatol – 2005, N 3,  pp.73-76. 
10.
 
Jones J. – Nonsteroidal  antiinflammotory   drug – associated dyspepsiya basis mechanisms and future research // Am. J. med. – 
2001, N 12,  p 14-18. 
 
Х Ц Л А С Я 
 
REVMATOĠD ARTRĠTLĠ XƏSTƏLƏRDƏ QASTROPATĠYALARIN XÜSUSĠYYƏTLƏRĠ 
 
 
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Пангастрит-75%
Бульбит-42,5%
Эрозии-40%
Эзофагит-40%
Антральный гастрит-20%
Дуоденит-7,5%
Язва желуд ка-12,5%
Язва 12 ПК-5%

 
 
Hadıyeva ġ.F. 
Azərbaycan Tibb Universitetinin Pediatriya fakültəsinin Daxili xəstəliklər 
kafedrası, Bakı 
 
Açar sözlər:  revmatoid artrit, dispepsiya,  qastrit. 
Revmatoid  artrit  (RA)  –  qisa  müddət  ərzində  əlilliyə  gətirib  çıxaran  sistem 
xəstəliyi olduğu üçün, ciddi tibbi və sosial problem olaraq qalır. Xəstələrdə ən çox 
rast  gələn  ağırlaĢmaların    sırasını,  mədə-bağırsaq  traktının  yuxarı  hissəsinin 
zədələnmələri təĢkil edir. 
Təqdim  edilən  məqalənin  məqsədi    Azərbaycan  populyasiyasında  ilk  dəfə 
olaraq,  RA-li  xəstələrdə  mədə-bağırsaq  traktının  yuxarı  hissəsinin  klinik  və 
endoskopik dəyiĢikliklərinin xüsusiyyətləri araĢdırılmısıdır. 
AraĢdırmaya RA diaqnozu ilə (ACR/EULAR- 2010) 104 xəstə cəlb olunmuĢ-
dur,  onlardan  85  (80,9%)-  qadın,  19  (18,09%)  kiĢi,  onların  arasında  birincili 
diaqnozu  ilk  dəfə  qoyulmuĢ  və  bazis  müalicə  almayan  xəstələrdə  mövcuddur. 
Xəstələrdən  81-də  –  seropozitiv  RA,  23-də  isə  seroneqativ  RA  diaqnozu  təsbit 
edilmiĢdir.  40-xəstədə  ezofaqofibroqastroduodenoskopiya    müayinəsi  tətbiq 
edilmiĢdir.  Tədqiqata  cəlb  olunan  104  xəstədən,  77-də  (74%)  müxtəlif  dispeptik 
ə
lamətlər  təyin  olunmuĢdur,  və  praktik  olaraq  müayinə  olunan  bütün  xəstələrdə 
mədə-bağırsaq traktının  müxtəlif zədələnmələri aĢkar edilmiĢdir. 
Beləliklə,  RA-li  xəstələrdə  aparılan  araĢdırma  nəticəsində  mədə-bağırsaq 
traktının  yüksək  tezliklə  və  müxtəlif  klinik  və  endoskopik  xüsusiyyətli 
zədələnmələri  ortaya  çıxarılmıĢdır,  bu  vəziyyət  vaxtında  profilaktik  və  müalicə 
proqramının təyin olunmasına zərurət yaradır. 
 
S U M M A R Y 
 
PECULIARITY OF QASTROPATHY  IN PATIENTS OF RHEUMATOID ARTHRITIS 
 
Hadıyeva Sh.F. 
Department of Internal Diseases of the Pediatric faculty of Azerbaijan Medical 
University, Вакu 
 
Key words: rheumatoid arthritis, dyspepsia, gastritis   
Rheumatoid arthritis is unknown aetiology autoimmune RD characterized 
by development of chronic erosive arthritis (synovitis) and systemic inflammatory 
lesions of the internal organs .  
Due  to  the  fact  that  rheumatoid  arthritis  (RA)  –  is  a  systemic  disease, 
leading to disability in the short time, it continuance  to be a serious medical and 
social problem. The most common complication in patients is the damage to the 
upper division of the gastrointestinal tract. 
The aim – the first time in the Azerbaijani population in the upper part of 
the gastrointestinal tract in patients with RA in clinical and endoscopic changes 
in the characteristics investigated. 
The  study  with  a  diagnosis  of  RA  (  ACR  /  EULAR  2010),  involved  104 
patients , of whom 85 ( 80.9 %) - female , 19 ( 18.09 %)- male and primary among 
them  being  available  to  patients  have  been  diagnosed  for  the  first  time.  40 
patients  have  been  applied  esophagofibrogastroduodenoscopic  examination.  The 
research  involved  104  patients,  in  77  (74  %)  assigned  to  the  various  dyspeptic 
symptoms, and almost all of the examined patients with various disorders of the 
gastrointestinal tract have been found. Thus, the result of research conducted in 
RA patients with upper gastrointestinal tract, and various clinical and endoscopic 
soon  revealed  serious  injuries,  which  choose  this  situation  necessitates  timely 
preventive and treatment programs. 
 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
110 
Дахил олуб:  12..2015. 
 
 
REVMATOĠD ARTRĠTLƏ KORONAR KALSĠFĠKASĠYALAR 
ARASINDA ƏLAQƏ VARMI? 
 
Sultanova M.C. 
 
Azərbaycan Tibb Universiteti, Şüa diaqnostikası və şüa 
terapiyası kafedrası. 
 
Açar sözlər: revmatoid artrit, koronar kalsifikasiyalar, rəqəmsal rentgenoqrafiya 
Key words: rheumatoid arthritis, coronary calcification, digital radiography 
 
Revmatoid  artrit  (RA)  -  əsasən  periferik  oynaqların  simmetrik  eroziv-
destruktiv  poliartriti  ilə  təzahür  edən  və  tez-tez  oynaqdankənar  zədələnmələrlə 
müĢahidə  olunan  birləĢdirici  toxumanın  xroniki  iltihabi  sistem  xəstəliyidir. 
Xəstəliyin 
oynaqdankənar 
fəsadları 
içərisində 
ürək 
damar 
sisteminin 
zədələnməsinə daha tez-tez-50-60% hallarda rast gəlinir. RA zamanı erkən ölümün 
də əsas səbəbi məhz ÜĠX və onun ağırlaĢmaları hesab olunur. Müxtəlif 
tədqiqatlarda bu göstərici 10,8 - 48% təĢkil edir [1-5]. 
RA-nin  səciyyəvi  xüsusiyyəti  əl  və  ayaq  pəncəsinin  distal  oynaqlarının 
çoxsaylı  və  simmetrik  zədələnməsidir.  Xəstəliyin  erkən  rentgenoloji  əlamətlərinə 
oynaqətrafı osteoporoz, sümük toxumasının tək və çoxsaylı sistvari zədələnməsi və 
oynaq yarıqlarının daralması aiddir. Bu əlamətlər RA –in I və II- eroziyayaqədərki 
mərhələsində  izlənilir.  II-eroziya  mərhələsində  təksaylı  eroziyalar  inkiĢaf  edir. 
Xəstəliyin  III  mərhələsində  isə  oynaqlarda  kobud  eroziv  dəyiĢikliklər  və 
deformasiyalar  aĢkarlanır.  Daraqarxası-arası  və  II  -IV  daraqarxası  -daraq 
oynaqlarının  çoxsaylı  və  simmetrik  ankilozlarının  inkiĢaf  etməsi  RA-nin  səciyyəvi 
xüsusiyyətləridir ki, bu əlamətlər xəstəliyin IV mərhələsinə müvafiqdir [6]. 
RA  zamanı  ürəyin  zədələnməsi  xəstələrin  demək  olar  ki,  yarısında  aĢkar 
edilir  və  perikardit,  qapaq  qüsurları  və  damar  zədələnmələrinin  müĢtərək 
zədələnməsi  ilə  özünü  göstərir.  Bu  xəstələrdə  miokardı    morfoloji  müayinəsində 
səciyyəvi əlamətlər- kiçik damarlarda revmatoid qranulomalar, immunoqlobulin M 
yığıntıları  və  koronar  vaskultin  inkiĢafı  izlənilir.  Bu  dəyiĢikliklər  özünü 
autopsiyaların nəticələrinin 20%-i ilə doğruldur  [8-13].  
Son  illərdə  koronar  kalsifikasiyaların  dəyərləndirilməsində  rəqəmsal 
rentgenoloji müayinə üsullarının yeri diqqəti çəkməkdədir. Bu müayinənin kardio-
torakal  kalsifikasiyaların  diaqnostikasında  geniĢ  istifadə  imkanlarına  malik 
olmasını  çoxsaylı  tədqiqatlar  göstərir  [14-18].  Təsvirin  müxtəlif  rejimlərdə  alına 
bilmə imkanına malik olması döĢ qəfəsinin yumĢaq toxumaları və kalsifikasiyaları 
yüksək dəqiqliklə differensiasiya etməyə imkan verir  
Tədqiqatlar  göstərir  ki,  RA  xəstələrdə  koronar  damarların  zədələnməsi  bəzi 
xüsusiyyətləri  ilə  seçilir  və  onların  bəzi  məqamları  bu  günədək  diskutabel  olaraq 
qalır [19-20].  
Tədqiqatın əsas məqsədi- digital rentgenoqrafiya  müayinəsinin köməyi ilə 
RA  xəstələrdə    koronar  damarlarda  mövcud  olan  kalsifikasiyaların  dəyərləndiril-
məsindən  və  bu  dəyiĢikliklərlə  RA-nin  inkiĢaf  mərhələsi  arasındakı  asılılığı 
müəyyənləĢdirməkdən ibarətdir.  
Material və metodlar Tədqiqata  anamnezində  RA  olan  orta  yaĢ  həddi 
50±4,5  olan  50  xəstənin  döĢ  qəfəsinin  və  yuxarı  ətraflarının  rəqəmsal 

 
rentgenoqrafiya müayinəsininn nəticələri daxil edilmiĢdir. Xəstələrdə  RA diaqnozu 
Amerika 
revmatoloji 
Assosiasiyasının 
kriterilərinə 
ə
sasən 
(1987) 
dəyərləndirilmiĢdir.  Xəstəliyin  davam  etmə  müddəti  orta  hesabla  9,5±1,2  təĢkil 
etmiĢdir.  Məhz  RA  zamanı  koronar  kalsifikasiyaların  səciyyəvi  xüsusiyyətlərinin 
dəyərləndirilməsi  məqsədilə  yanaĢı  xəstəlikləri  qeydə  alınan  xəstələr  müayinə 
qrupuna aid edilməmiĢlər.  
Ümumi  kliniki  müayinədə  ağrılı  və  ĢiĢkin  oynaqların  sayı,  vizual-analoji 
Ģkala  üzrə  ağrı  simptomunun  intensivliyinin  təyini  və  anamnezində  RA    olan 
bütün  xəstələrdə  yuxarı  ətrafların  distal  Ģöbələrinin  rentgenoqrafiya  müayinəsi 
aparılmıĢdır.  Laborator  müayinələrdə    qanda  revmatoid  faktorun  təyini  və  C 
reaktiv  zülalın  miqdarının  dəyərləndirilməsi,  həmçinin,  qanın  lipid  tərkibi 
öyrənilmiĢdir.  
Xəstələrin  hamısında  döĢ  qəfəsinin  standart  arxa-ön  (PA)  və  lateral 
proyeksiyalarda rentgenoqrafiyası, həmçinin, yuxarı ətrafların distal Ģöbələrinin 2 
proyeksiyada  standart  rentgenoqrafiyası  aparımıĢdır.  Müayinələr  Flexavision 
Shimadzu  rəqəmsal  rentgenoqrafiya  aparatında  icra  edilmiĢ,  nəticələr  yüksək 
sərtlikli  toxumaların  daha  yaxĢı  dəyərləndirilməsi  məqsədilə  Console  Fujifilm'in 
son digital enerji subtraksiyası metodu ilə  iĢlənilmiĢ rentgenoqramların təhlili ilə 
aparılmıĢdır. 
Tədqiqatın gediĢində alınmıĢ bütün rəqəm göstəriciləri müasir tövsiyələr 
nəzərə  alınmaqla  statistik  təhlil  olunmuĢdur.  Statistik  analiz  variasiya, 
diskriminant və korrelyasiya, analiz üsullarının tətbiqi ilə aparılmıĢdır. 
Nəticələr və müzakirə Ətrafların  rentgenoloji  müayinəsi  zamanı    9  (18%) 
xəstədə  RA-nin  I, 16(32%) xəstədə II, 11(22 %) xəstədə  III , 14 (28 %) xəstədə isə 
IV mərhələsi qeydə alınmıĢdır. 
DöĢ  qəfəsinin  rentgenoqramlarında  koronar  kalsifikasiyalar  ön  və  lateral 
proyeksiyalarda  onlar  üçün  səciyyəvi  lokalizasiyalarda  izlənilmiĢdir.  Frontal 
proyeksiyalarda  koronar  kalsifikasiyalar  əsasən  koronar  arterial  kalsifikasiyalar 
üçbucağında  dəyərləndirilmiĢdir.Sol  paravertebral  xətt  bu  ücbucaqın  daxili 
kənarını,  ürəyin  sol  konturunun  yuxarı  yarısı  hipotenuzunu,  onların  arasında 
qalan üfiqi xətt isə aĢağı kənarını təĢkil edir. Frontal rentgenoqramlarda həmçinin 
aorta qövsü kalsifikasiyaları görünür.  
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  koronar  ateriyalarda  rast  gəlinən  kalsifikasiyalar 
epikardial kalsifikasiyalardan kəskin fəqrlənir, çünki sonuncular bir qayda olaraq 
ürəyin  konturundan  xaricdə  yerləĢməklə,  nazik  və  qövsvari  olur  və  həm  frontal, 
həm də lateral rentgenoqramlarda koronar damarların anatomik gediĢinə müvafiq 
gəlmir. 
Rentgenoqramların  təhlilində  RA-nin  inkiĢaf  mərhələsindən  asılı  olaraq 
koronar kalsifikasiyaların yayılması və xarakteri arasında asılılıq aĢkarlanmıĢdır.  
Belə  ki,  xəstəliyin  I  mərhələsi  qeydə  alınan  9  xəstədən  7(77,8%)  nəfərdə,  II 
mərhələsi  qeydə  alınan  16  xəstədən    14(87,5%)nəfərdə,  III  və  IV  mərhələsi  qeydə 
alınan  bütün  xəstələrdə  koronar  damarlarda  müxtəlif  lokalizasiya  və  ölçüdə 
kalsifikasiyalar  aĢkarlanmıĢdır.  Xəstəliyin  I  və  II  mərhələlərində  koronar 
damarlarda əsasən nazik xətvari kalsifikasiyalar, gecikmiĢ mərhələlərində isə bir və 
ya  bir  neçə  sahədə  daha  qalın  kalsifikasiya  və  IV  mərhələdə  olan  7  xəstədə  əlavə 
olaraq aorta qövsündə sirkulyar kalsifikasiyalar izlənilmiĢdir.  
Kalsifikasiya  sahələri  xəstələrin  44%-də  sağ  koronar,  36%-də  sol  koronar, 
20%-də isə ön mədəcikarası arteriyada lokallaĢmıĢdır. Xəstəliyin II mərhələsi qeydə 
alınan  7,  III  mərhələsi  qeydə  alınan  9,  IV  mərhələsi  qeydə  alınan  10  xəstədə  
koronar damarların çoxsaylı zədələnməsi aĢkarlanmıĢdır.  
RA  IV  mərhələsi  qeydə  alınan  2  xəstədə  xarakterik  görüntülü  perikardial 
kalsifikasiyalar, 1 xəstədə isə  "tick-mark" kalsifikasiyası izlənilmiĢdir.  

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
112 
Xəstəliyin  davametmə  müddəti  və  koronar  kalsifikasiyaların  yayılması 
arasındakı  hər  hansı  asılılığı  araĢdırarkən  məlum  olmuĢdur  ki,  xəstəliyin  davam 
etmə müddəti artdıqca koronar kalsifikasiyalara daha yüksək tezlikdə rast gəlinir.  
Beləliklə, alınan nəticələr RA xəstələrdə oynaqlarda baĢ verən dəyiĢikliklərlə 
koronar arteriyalardakı  aterosklerotik dəyiĢikliklərin (kalsifikasiyaların) rastgəlmə 
tezliyi  və  onların  ağırlıq  dərəcəsi  arasında  əlaqənin  olması  barədə  fikir  söyləməyə 
ə
sas  verir  ki,  bu  da  aparılacaq  müalicə  taktikasının  seçilməsində  praktiki 
ə
həmiyyət kəsb edir.  
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.Gabriel S.E. The Epidemiology of Rheumatoid Arthritis. Rheum Dis Clin North Am 2001; 27(2):269-281. 
 2.Pincus T, Callahan LF, Sale WG, Brooks  AL, Payne  LE, Vaughn WK. Severe  functional decline, work disability  and increased 
mortality in seventy-five rheumatoid arthritis patients studied over nine years. Arthritis Rheum 1984; 27(8):864-872. 
3.  Solomon  DH,  Karlson  EW,  Rimm  EB,  Cannuscio  CC,  Mandl LA,  Manson  JE  et  al.  Cardiovascular  morbidity  and  mortality  in 
women diagnosed with rheumatoid arthritis. Circulation 2003; 107(9):1303-1307. 
4. Kitas G.D., Erb N. Tackling ischaemic heart disease in rheumatoid arthritis. Rheumatology 2003;42:607–13.  
5. НасоновЕ.Л. Ревматоидныйартрит – модельатеротромбоза. РМЖ 2005;13:509–12.  
6.M.C.Sultanova.Revmatik  xəstəliklərdə  distal  oynaqların  dəyişikliklərin  diferensial  diaqnostikası.  Azərbaycan  Təbabətinin  müasir 
nailiyyətləri, 2015,№4,səh.169-173 
8.Huber  SA,  Sakkinen  P,  Conze  D,  Hardin  N,  Tracy  R.  Interleukin-6  exacerbates  early  atherosclerosis  in  mice. 
ArteriosclerThrombVascBiol 1999; 19(10):2364-2367. 18  
9.derThusen JH, Kuiper J, van Berkel TJ, Biessen EA. Interleukins in atherosclerosis: molecular pathways and therapeutic potential. 
Pharmacol Rev 2003; 55(1):133-166.  
10. Naruko T, Ueda M, Haze K, van der Wal AC, van der Loos CM, Itoh A et al. Neutrophil infiltration of culprit lesions in acute 
coronary syndromes. Circulation 2002; 106:2894- 2900. 
 11. Ridker PM, Cushman M, Stampfer MJ, Tracy RP, Hennekens CH. Inflammation, aspirin, and the risk of cardiovascular disease 
in apparently healthy men. N Engl J Med 1997; 336(14):973-979.  
12.  Ridker  PM,  Rifai  N,  Stampfer  MJ,  Hennekens  CH.  Plasma  concentration  of  interleukin-6  and  the  risk  of  future  myocardial 
infarction among apparently healthy men. Circulation 2000; 101(15):1767-1772. 
13.Nagata-Sakurai  M,  Inaba M, Goto  H,  Kumeda  Y,  Furumitsu Y,  Inui  K  et  al.  Inflammation  and  bone  resorption  as  independent 
factors of accelerated arterial wall thickening in patients with rheumatoid arthritis. Arthritis Rheum 2003; 48(11):3061-3067. 
14. 
Li  J
, 
Galvin  HK
, 
Johnson  SC
, 
Langston  CS
, 
Sclamberg  J
, 
Preston  CA
.Aortic  calcification  on  plain  chest  radiography  increases 
risk for coronary artery disease. 
Chest. 2002 May;121(5):1468-71. 
15.Stanford  W,  Thompson  BH.  Imaging  of  coronary  artery  calcification:  its  importance  in  assessing  atherosclerotic  disease. 
RadiolClin North Am 1999; 37:257–272 4.  
16.Schafer-Prokop C, Uffmann M, Eisenhuber E, Prokop M. Digital radiography of the chest: detector techniques and performance 
parameters. J Thorac Imaging 2003;18:124–137  
17. MacMahon H. Digital chest radiography: practical issues. J Thorac Imaging 2003;18:138–147  
18. Stanford W. Coronary artery calcification as an indicator of pre-clinical coronary artery disease. RadioGraphics 1999;19:1409–
1419  
19. Kelley MJ, Newell JD. Chest radiography and cardiac fluoroscopy in coronary artery disease.CardiolClin 1983;1:575–595  
20. Yamanaka O, Sawano M, Nakayama R, et al. Clinical significance of coronary calcification. Circ J 2002;66:473–478 14.  
 
Р Е З Ю М Е 
 
ИМЕЕТСЯ ЛИ СВЯЗЬ МЕЖДУ РЕВМАТОИДНЫМ АРТРИТОМ И 
КОРОНАРНЫМИ КАЛЬЦИФИКАЦИЯМИ? 
 
Султанова М.Д. 
 
Целью 
исследования 
является 
изучение 
распространенности 
кальцификаций  коронарных  артерий  у  больных  ревматоидным  артритом  с 
помощью  цифрового  рентгенологического  исследования.  Были  обследованы 
50  больных  ревматоидным  артритом.  Были  проведены  рентгенологические 
исследования  грудной  клетки  и  дистальных  отделов  верхних  конечностей.  У 
46(92%)  больных  обнаружены  коронарные  кальцификации.  Результаты 
исследования  показывают  что,  в  поздних  стадиях  болезни  количество  и 
распространенность  коронарных  кальцификаций  имеют  более  серьезный 

 
характер и в большинстве случаев находятся совместно с перикардиальными 
кальцификациями.  
 
S U M M A R Y 
 
IS THERE A CONNECTION BETWEEN RHEUMATOID ARTHRITIS AND 
CORONARY CALCIFICATIONS? 
 
Sultanova M.J. 
 
The  aim  of  the  research  is  to  study  the  prevalence  of  coronary  artery 
calcification  in  patients  with  rheumatoid  arthritis  with  a  digital  X-ray 
examination.  We  examined  50  patients  with  rheumatoid  arthritis.  X-ray 
examinations  of  the  chest  and  distal  upper  limb  were  carried  out.  In  46  (92%) 
patients  with  coronary  calcification  detected.  The  results  show  that  the  number 
and  extent  of  coronary  calcification  in  the  later  stages  of  the  disease  are  more 
severe and  in most cases are together with pericardial calcifications. 
 
Дахил олуб:  11.02.2016. 
 
 
HEPATĠT C VIRUSU VƏ ONUN TERAPĠYASINDA TƏKLĠF OLUNAN 
MÜASĠR MÜALĠCƏ REJĠMLƏRĠNĠN KLĠNĠKĠ EFFEKTĠVLĠYĠNĠN 
ARAġDIRILMASI 
 
Beslen N.C.¹, Hacıyev Ġ.X.¹, Ġsayev O.R.² 
 
¹Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanası, ²Azərbaycan Tibb Universitetinin 
Elmi Tətqiqat Mərkəzi 
 
Epidemiologiya.  Hepatit  C  virusu  xroniki  qaraciyər  xəstəliklərinin  əsas 
səbəblərindən  olub,  hal-hazırda  biotibb  elmi  qarĢısında  duran  ən  böyük 
problemlərdən biri sayılır. Dünyada 170 milyondan çox insan bu virusa yoluxmuĢ 
hesab olunur (1). AparılmıĢ tətqiqatlara əsasən hər il 3-4 milyon insan Hepatit C 
virusuna yoluxur və hər il 350.000 xəstə bu virusla əlaqəli səbəblərdən dünyasını 
dəyiĢir (2). Hepatit C virusunun ən letal nəticələri arasında qaraciyərin sirrozu və 
hepatosellulyar karsinoma ən qabaqcıl yerləri tutur. Hepatit C virusuna yoluxmuĢ 
xəstələrdə  20  ildən  sonra  qaraciyər  sirrozunun  əmələ  gəlmə  ehtimalı  kiĢilərdə  10-
15%,  qadınlarda  isə  1-5%  müəyyən  olunmuĢdur.  Qaraciyər  sirrozu  əmələ 
gəldikdən  sonra  hepatosellulyar  karsinomanın  inkiĢaf  riski  hər  il  1-4%  artır  (3). 
Hepatit C virusu ilə əlaqədar əmələ gəlmiĢ qaraciyər xəstəlikləri və hepatosellulyar 
karsinoma qaraciyər transplantasiyasına əsas göstəriĢlər arasında liderlik edir (4). 
Bu  virusun  dünya  üçün  hansı  dərəcəli  problem  olduğunu  anlamaq  üçün  bəzi 
statistik  məlumatlara  nəzər  yetirmək  faydalı  olacaqdır.  Belə  ki,  Ümumdünya 
Səhiyyə  TəĢkilatı  tərəfindən  təqdim  olunan  materiala  əsasən  Avropa  ərazisində 
(keçmiĢ  SSRĠ  ölkələri  də  daxil  olmaqla)  19  milyon  xəstə  bu  virusa  yoluxmuĢdur. 
Avropa  əhalisinin  740  milyon  olduğunu  nəzərə  alsaq,  Qərbi  və  Mərkəzi  Avropa 
üçün  bu  2,4  %,  ġərqi  Avropa  üçün  isə  bu  rəqəm  2,9  %  yoluxma  faizi  anlamına 
gəlir  (5).  Dünyanın  ən  inkiĢaf  etmiĢ  ölkələrindən  biri  sayılan  Amerika  BirləĢmiĢ 
ġtatlarında  bu  virusla  əlaqəli  ölüm  sayı  2010-cu  ildə  16.627  nəfər  olmuĢdur  və 
effektiv  müalicə  tapılmadığı  təqdirdə  bu  rəqəmin  2030-cu  ildə  2  dəfə  artacağı 
proqnoz  olunur  (6).  Rəsmi  statistikaya  əsasən  Azərbaycanda  hər  100.000  nəfərə 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
114 
5,6  hepatit  viruslu  xəstə  düĢür.  2013-cü  ildəki  məlumata  görə  hepatit  virusuna 
yoluxmuĢ xəstələrdən 150-si Hepatit A, 223-ü Hepatit B və 151-i isə Hepatit C-dir. 
Hepatit  C  virusu,  Genotiplər  və  Virusoloji  Reaksiya.  Hepatit  C  virusu  RNT 
tərkibli virus olub ilk dəfə 1989-cu ildə kəĢf olunmuĢdur (7). Bu virus Hepacivirus 
cinsindən  olub  Flaviviridae  ailəsinə  aiddir  (9).  Virionun  diametri  55-65  nm-dir. 
Hepatit  C  virusu  7  əsas  genotipə  (1,2,3,4,5,6,7)  və  67-dən  çox  subtipə  təsnif 
olunur  (8).  Hepatit  C  virusunun  genotiplərinin  dünyada  yayılma  arealı  çox 
fərqlidir. Genotip 1 və 3 dünyada üstünlük təĢkil edir və bunun əksinə genotip 4 
və  6  isə  nadir  rast  gəlinir.  Genotip  4  əsasən  ġimali  Afrikada  və  Mərkəzi-ġərqi 
Afrikada,  xüsusilə  Misirdə  rast  gəlinir.  Genotip  5  əsasən  Cənubi  Afrikaya  və 
genotip  6  isə  Cənub-Ģərqi  Asiyaya  xas  sayılır  (9).  Hepatit  C  virusunun  genotip 
fərqliliyi  özünü  ən  çox  virus  əleyhinə  müalicədə  və  xəstəliyin  proqnozunda  biruzə 
verir. Belə ki, genotip 1 və 4 ilə yoluxmuĢ xəstələrdə interferon-ribavirin kombinə 
olunmuĢ  terapiya  zəif  nəticə  verirsə,  genotip  2  və  3-ə  məxsus  xəstələrdə  eyni 
terapiya  daha  müsbət  nəticələr  verir.  Genotip  1-ə  məxsus  xəstələrdə  xroniki 
xəstəliklərin,  sirroz  və  hepatosellulyar  karsinomanın  yaranma  ehtimalı  digər 
genotiplərə nəzərən daha yüksəkdir (10).  
Son  20  il  ərzində  dünyada  Hepatit  C  virusunun  labarator  diaqnoz 
olunmasında təklif olunan RNT virus yükünün müəyyən olunması sahəsində fikir 
ayrılıqları  mövcud  olmuĢdur.  Bu  səbəbdən  Ümumdünya  Səhiyyə  TəĢkilatı  (ÜST) 
tərəfindən  vahid  bir  sistem  yaradılmıĢdir  və  hal-hazırda  bütün  dünyada  bu 
vahidlərdən  istfadə  olunur.  ÜST  tərəfindən  təklif  edilən  neqativ  göstərici 
müalicədən 24 həftə sonra Hepatit C RNT virusunun 50 ĠU/ml-dən az olmasıdır. 
ĠU  burada  beynəlxalq  vahid  anlamına  gəlir  və  1  ĠU/ml  =  1.21  copy/ml  kimi 
hesablanır  (11).  Hepatit  C  xəstəliyinin  müalicəsində  ən  mühüm  göstərici  davamlı 
virusoloji  cavab  (sustained  virological  response)  sayılır.  Virusoloji  reaksiya 
özlüyündə  müalicə  dövründə  və  müalicədən  sonrakı  göstəricilər  olmaqla  2  yerə 
bölünür: 
Müalicə dövründə virusoloji reaksiya özüdə 4 mərhələyə bölünür: 
1.
Sürətli virusoloji reaksiya – Müalicə baĢlandıqdan 4 həftə sonra 
2.
Ġlkin virusoloji reaksiya -  Müalicə baĢlandıqdan 12 həftə sonra 
3.
Keçid – Müalicə müddətində neqativ reaksiya və müalicənin sonuna yaxın 
müsbət reaksiya 
4.
Müalicənin sonunda virusoloji reaksiya 
Müalicədən sonrakı virusoloji reaksiya: 
1.
Davamlı virusoloji reaksiya – müalicədən 6 ay sonra 
2.
Residiv 
3.
Cavabsız  rekasiya  –  Müalicə  dövründə  və  müalicədən  sonra  Hepatit  C 
seropozitiv (12,13,14) 
Hepatit C xəstəliyinin dünyada standart müalicəsi. Keçən əsrin 90-cı illərinə 
qədər  xroniki  Hepatit  C  xəstələri  üçün  yeganə  sınaqdan  çıxmıĢ  müalicə  vasitəsi 
interferon-ɑ  sayılırdı.  3  milyon  vahid    həftədə  3  dəfə  olmaqla  6  ay  müalicənin 
optimal  variant  hesab  olunurdu  (15).  Daha  sonralar  araĢdırmalar  göstərdi  ki, 
dozanın  və  müalicə  müddətinin  artırılması  xəstəliyin  müalicəsində  effektiv  rol 
oynayır.  Beləliklə  müalicə  müddəti  6  aydan  12  aya  qədər  artırıldı  və  nəticədə 
davamlı  virusoloji  reaksiya  6%-dan  13-19%-ə  qədər  yüksəldi  (16).  Bəzi  ölkələrdə 
hətta  müalicə  dozası  3  milyon  vahiddən  10  milyon  vahidə  qədər  artırılmıĢ  və  24 
həftədə  artıq    davamlı  virusoloji  reaksiya  faizi  36  %-dək  artdığı  müĢahidə 
olunmuĢdur  (17,18,19).  Növbəti  illərdə  xəstəliyin  müalicəsində  əldə  olunan  uğur 
interferon və ribavirinin kombinə olunmuĢ  Ģəkildə verilməsindən sonra müĢahidə 
edilmiĢdir.  Bu  barədə  ilk  dəfə  1998-ci  ildə  məqalə  çap  olunmuĢdur  və  davamlı 
virusoloji  reaksiya  faizləri  interferon  monoterapiyasında  48  həftədən  sonra  16% 

 
idisə, ribavirinlə kombinə olunmuĢ müalicədən sonra bu göstərici 41% olmuĢdur. 
Son 5 ilə qədər Hepatit C xəstələrinə dünyada təklif olunan standart müalicə rejimi 
24  və  ya  48  həftə  ərzində  Peginterferon-ɑ  və  ribavirin-dən  (1000-1200  mg)  ibarət 
kombinə olunmuĢ terapiya olmuĢdur.