ŞAHİN ƏHMƏdov
Yüklə 6,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ş
əkil.7.5. Mərkəzdənqaçma-çökdürücü toztəmizləyici 183 7.7.Туллантыларын атмосферя йайылмасы Tullantıların atmosferə yayılmasına müəssisələrin və tullantı mənbələrinin yerləşməsi, relyefin xarakteri, tullantıların fiziki və kimyəvi xassələri, mənbənin hündürlüyü və diametri və sə. təsir edir. Bundan başqa qazların və tozların atmosferə yayılmasına havanın və tullantıların t 0 -da böyük təsir göstərir. Tullantıların horizontal müstəvidə yayılmasına küləyin sürəti, şaquli müstəvidə t 0 şaquli istiqamətdə dəyişməsi daha çox təsir göstərir. Həmçini yayılma istiqamətində ekran rolunu oynayan binaların olması da nəzərə alınmalıdır. Odur ki, yayılma prosesinə mənbələrin hündürlüyü, aerodinamik mühit, onun kölgələnməsi, qarşısında binaların, başqa böyük ölçülü texnoloji qurğuların və başqa avadanlığı olması təsir göstərir. Bundan başqa, tullantı mənbəyinin forması, nöqtəvi, xətti, səthi olması, tullantının və atmosfer havasının t 0 -ları, sürətləri, tullantıların ümumi miqdarı nəzərə alınmalıdır . Şərti olaraq tullantı mənbələri yüksək hündürlüklü və alçaq hündürlüklü, aerodinamik mühit isə kölgələnmiş və kölgələnməmiş kimi qəbul edilir. Yüksək hündürlüklü tullantı mənbələri adətən kölgələnməmiş mənbələr kimi qəbul edilir. Yüksəkdə yanan məşəl üzərində zərərli qarışıqların yayılmasına kölgələnmiş mənbə kimi baxılır. Burada 3 qatılı zonası ayırmaq olar (şəkil 14). I zona - məşəldən tullantının atıldığı zona. Burada qarışıqların qatılığı az olur. II zona – tüstülənmə zonası. Burada qarışıqların qatılıqları ən böyük işlə olur. Bu zona ətraf və əhali üçün ən təhlükəli zonadır. Bu zonanın üzünlüğü 10-49 tüstü borusu hündürlüyünə barəbərdir. Tüstü borusunun hündürlüyü yayılan qarışıqların yer səthi üzərində qatılığın minimum olması və ya BBQaz olması şərtindən tapılır. 184 III zona – çirkləndirici qarışığın qatılığınə tədricn azaldığı zonadır. Maksimal qatılıq (C max ) mənbədən atılan tullantıların miqdarı ilə düz mütənasib olur. Tüstü borusunun hündürlüyünün kvadratı ilə tərs mütənasibdir. Küləyin böyük sürətləri yer səthində qarışıqların qatılıqlarının azalmasına səbəb olur. Küləyin təsirindən zərərli qarışıqlar hava ilə birlikdə hərəkət edərək turbulent burulqanların əmələ gəlməsinə və qarışıqların ətrafındakı hava ilə qarışmasına səbəb olur. Eyni zamanda küleyin sürətinin artması tüstü borusu üzərində yanan məşəlin hündürlüyünün azalmasına səbəb olur. Odur ki, tullantı mənbələri üçün təhlükəli külək sürəti təyin edilir (W k ). Bu elə sürətdir ki, bu zaman yer səthində qarışıqların qatılıqları ən böyük qiymətlərə malik olurlar. Odur ki, tullantıların atılma sürəti (W t ) təhlükəli hava sürətindən 2 dəfə böyük olmalıdır (borunun ağzı səviyyəsində). Atmosferdə çirklənmiş qazların, buxarların və toz hava (d his < 10 mkm) qarışığın yayılması qazların ümumi qanunauyğunluqlarında olduğu kimi baş verir. Daha iri hissəcikli qarışıqlar olduqda bu qanunlar pozulur, çünkü hissəciklərin hərəkətinə və çükməsinə ağıllıq qüvvəsinin təsiri artır və onlar mənbəyə yaxın təhlükəli zonalarda çökür. Bu halda qarışıqlarla çirklənmiş qazı və ya havanı təmizlənmədən atmosferə atmağa icazə verilir. Sənayedə tullantılar atılan mənbələri nğqtəvi, xətti, kölgələnmiş və kölgələnməmiş növlərə ayırırlar. Nöqtəvi mənbələrə tüstü boruları, şaxtalar, damda yerləşən ventilyasiya boruları misal ola bilər. Bu halda qarışıqlar binanın 2 hündürlüyü məsafəsində bir-birinin üstünə yığılmır. Xətti mənbələrə misal olaraq külək istiqamətində perpendikulyar istiqamətdə uzunluğu çox olan mənbələri, məsələn, aerasiya fənərləri, açıq pəncərələr və s. göstərmək 185 olar. Səthi mənbələrə maye səthindən buxarlanma sahələri aiddir. Kölgələnməmiş və ya çox hündür mənbələr hava axınlarının pozulmamış olduğu hündürlükdə yerləşir (h>2,5H bina ). Kölgələnmiş mənbələr külək əhətə edən aerodinamik kölgədə, binanın üstündə ya da jndan sonra ki mühitdə yerləşir (h≤2,5H bina ). Yer səthində qarışıqların yayılmasının hesablanması hazırda xüsusi sənaye tullantılarında zərərli maddələrin atmosferdə yayılması metodikası (OND-86) üzrə aparılır. Bu hesabat metodu aşağıdakı şərtə əsaslanır: C = (C m + C f ) m – maksimal qatılıq, mq/m 3 C f – fon qatılıq, mq/m 3 Qeyd etmək lazımdır ki, tüstü və ya tullantı borusunun hündürlüyünü yer səthində qazın qatılığının BBQ-dan kiçik olması şərtindən hesablayırlar. Lakin, tüstü borusunun hündürlüyünün artırılması böyük xərclərlə əlaqədardır və iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmalıdır. Bəzi hallarda mənbədən atılan tullantıların miqdarının azalması və ya onun əvvəlcədən təmizlənməsi nəzərdən keçirilməlidir. Qəbul edilmiş metod üzrə kölgələnmiş tüstü və ya tullantı borusunun ən kiçik zəruri hündürlüyü belə tapılır: H min = 3 1 T Q C BBQ mn AMK F F Burada A – atmosfer havasının t 0 ilə tullantının t 0 qradiyentindən asılı əmsal. A= 120÷240 ölçüsüz əmsallar qrafikdən tapılır və qatı mənbədən atılma şəraitini nəzərə alır (m=20-100, n= 1÷3), M – tullantının vahid zamanda atılan kütləsi, q/s Q – borudan atılan çirklənmiş qaz və ya havanın həcmi, m 3 /s 186 K F – hissəciklərin çökmə əmsalı. Qazlar üçün K F =1, tozlar üçün K F =2,5 Yer səthində zərərli maddənin maksimum qatılığı tullantı yandırılan məşəlin oxunda mənbədən X m məsafədə yerləşir. C M = ) ( 3 2 f T Q H mn AMK C BBQ F Soyuq qaz hava qarışığını atmosferə atmaq üçün borunun uzunluğu aşağıdakı kimi tapılır: H min = 2 8 4 ) ( Q D C BBQ n AMK f F Burada D=1,13 q W Q tullantı mənbəsinin diametri. Maşınqayırma və neftçıxarma müəssisələrində tullantılar alçaq kölgələnmiş və kölgələnməmiş mənbələrdən atılır. Odur ki, yuxarıda göstərilən düsturlar maşınqayırma, neftçıxarma jçyektləri üçün düzgün nəticələr vermir. Bu müəssisələrdə küləyin sürəti və istiqaməti sahədə yerləşən binalar tərfindən dəyişir ki, bu da səciyyəvi zonalar əmələ gətirir. Kölgələnmiş alçaq mənbələrdən atılan qaz-hava qarışığın yayılmasının hesabatı metodu B.M.Elterman tərəfindən təklif edilmişdir. Bu metod üzrə alçaq kölgələnmiş borulardan atılan qarışığın yer sənhindəki maksimal qatılığı belə tapılır: C MQ = bina q st H DW EK M 530 Burada φ =0,8÷1,2 sürət əmsalı, binadan yuxarı atmosferində sürət profilini nəzərə alır. K st – binanın H l ölçülərindən asılı olan əmsal, l və H – binanın üzunluğu və hündürlüyü. W q – qarışığın sürətinin şaquli komponenti, m/s. E= B·l 2 158 , 0 B = h h 3 , 3 2 bina bina boru H H H h E = 0,18÷1,11 B= 0,55÷1,02 |