36
lo’nda
hukm tarzida ifodalanadi, muayyan hukmni mantiqiy izchillikda, keskin
qutbiylikda ifodalash yetakchilik qiladi va o’z va ko’chma ma’nolarda qo’llana
olish imkoniga ega. Bundan tashqari, maqollarda ibratlilik,
pand-nasihat kabi
jihatlar ustun turishi orqali o’zining umuminsoniy jihatlarini ko’rsatadi.
O’zbek va ingliz maqollarining folklorda o’rganilish tarixini qiyosiy
o’rganish orqali qaysi tilda ularning tadqiq qilish darajasi mukammal yoki sayoz
ekanligini ko’rib chiqdik. Asosan, o’zbek va ingliz tiliga maqollar qadimdan
to’plovchilik orqali yetib kelgan. Bu borada o’zbek tilida Mahmud Koshg'ariyning
to'plovchilik faoliyati va uning «Devoni lug'otit turk»
asari bunga yorqin misol
bo'la oladi. Ingliz tilida maqollar kitobi deb atalmish “Bible” ingliz xalq
maqollarini o’zida jamlagan bo’lib, aynan qadimgi davrdagi ajdodlar tomonidan
aytilgan maqollar keltirilgan. Bu ikki manbada qadimda mavjud bo’lgan maqollar
to’plangan va bugungi kungacha yetib kelgan.
Maqollar ustida qizg’in izlanishlar asosan 19-asrdan boshlangan bo’lib,
o’zbek folklorshunoligida Hodi Zarifov,
Buyuk Karimov, G‘ozi Olim Yunusov,
G‘ulom Zafariy; keyinchalik Mansur Afzalov, Oxunjon Sobirov, Zubayda
Husainova, G‘ani
Jahongirov, Rajab Jumaniyozov, To‘ra Mirzaev, Bahodir
Sarimsoqov, Malik Murodov,
Ibrohim Haqqulov, Asqar Musaqulov, R. Zarifov
kabi olimlar asosan maqollarni yig’ib ularni to’plam holiga keltirish ishlarida o’z
hissalarini qo’shganlar. Keyinchalik maqollarning ichki strukturaviy tuzulishi va
boshqa tillar bilan qiyosiy o’rganish ya’ni maqollar bo’yich
tarjimashunoslik
ishlari boshlangan. Bu o’rinda M. Abdurahimov, X. Abdurahmonov, M. Sodiqova,
G’.Salomov, H. Karomatov, K. Karomatova, H. Berdiyorov, R. Rasulovlarning
o’rni beqiyos.
Ingliz maqollari ustida ko’plab izlanishlar olib
borgan olimlar sifatida
Honek, Norik, Mayder, Teylor, Aroralarni ayta olamiz. Ular maqollarni o’ziga xos
eng muhim jihatlarini fanda isbotlab, asosan, ulardagi strukturaviy tuzulish, qanday
badiiy vositalarning ishlatilishi, ijtimoiy hayotdagi o’rni kabi masalalarga e’tibor
qaratganlar va ularni o’z asarlarida berib o’tganlar.
37
Agar maqollarning har ikkala tilda o’rganilish jihatlarini solishtiradigan
bo’lsak, maqollarni to’plam holatiga kelishi, badiiy vositalarning ishlatilish o’rnini
o’rganish va umuminsoniy jihatlarini ko’rsatish kabi masalalar deyarli bir xil.
Biroq maqollarning nazariyalariga bag’ishlangan asarlarning ingliz tilida o’zbek
tiliga nisbatan ko’pligi ingliz maqollarining nazariy jihatlari o’zbek maqollariga
nisbatan ko’proq o’rganilganligini ko’rsatadi. O’zbek tilida o’zbek
olimlari
tomonidan bu ishga ko’p marotaba qo’l urilgan. Asosan o’zbek va ingliz
maqollarini solishtirish uchun o’zbekcha tarjimalarini berish, muqobil variantlarini
keltirish va semantik
xususiyatlarini isbotlash ishlari qilingan.
Xullas, o’zbek va ingliz tillarida maqollarning nazariy va amaliy jihatlari
o’rganilgan. Maqollarning semantik xususiyatlariga ko’proq to’xtalingan. Ammo
o’zbek va ingliz maqollarining lingvokulturologik jihatlari bo’yicha uncha ko’p
ishlar qilinmagan.
Dostları ilə paylaş: