See discussions, stats, and author profiles for this publication at
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Key Words: Epistemology, Ontology, Critical Realism, Vienna Circle, Epistemological Turn.
Bu makale, 20. yüzyılın epistemoloji tartışmaları içerisinde açığa çıkan bir problemin kesitsel olmak üzere tarihsel ve tematik (problem odaklı) analizini yapmayı ve problemin çözümü yolunda bir çerçeve çizmeyi amaçlamaktadır. Bu problem, 20. yüzyıl epistemolojisi olarak görülebilecek olan bilim teorisinin (kuramının) ontolojisine dairdir. Temel ve basit soru şudur: Bilim felsefesi içerisinde epistemoloji temelli bir ontoloji olanaklı mıdır ve / veya epistemoloji olmaksızın alternatif ontolojiler arasında eleyici bir ayrım ve tercih yapılabilir mi? Bu ‘basit soru’ altında, makale, epistemolojik dönüşün bir gereği olarak ontolojiden geri çekilme ya da aynı anlama gelecek biçimde ontolojik yükten ‘kurtulmuş’ felsefenin seyrine dair içsel ve dışsal birer perspektif açmayı amaçlıyor. İçsel perspektif, bilgi teorisinin (theory of knowledge/science) kesitsel tarihine gönderimlerle içkin bir biçimde ve evrimsel olarak Roy Bhaskar’da tekrar ontolojiyle buluşmasının izini sürerken, dışsal tarih Kıta Avrupa’sından Adorno, Horkheimer ve Heidegger’in bilim üzerine ontolojik kökenli eleştirilerinin izini sürecektir. Bu iki izin kesişim noktalarının bulunması, bilim probleminin ‘gerçekliği’ni bir kez daha göstermektedir. Ancak hemen belirtilmelidir ki bu isimlerin biraya getirilmeleri “birbirlerine rağmen”dir 1 . Yani, bu isimler özellikle kendi perspektiflerinden birbirlerini tamamlayan yap-boz parçaları değildir. Onları biraya getiren, bu çalışmanın teorik şiddetidir. Ancak bu ‘şiddet’, metinler-arası düzlem tarafından yanlışlanmamaktadır. ‘Bilim problemi’nin gerçekliği ilk bakışta kendinden açık görünmesine rağmen, bu problemin felsefeyle ilişkisi sanıldığı kadar net değildir. 1929 yılında bu ilişki baki, fakat bağlam farklıdır. Artık insanlık 1687 itibarıyla ‘episteme problemi’ni çözmüştür. Göreli olarak kısıtlı bir alanda, doğa bilimlerinde gerçekleşen Bilimsel Devrim ve politik olarak da 1789 Fransız Devrimi sonrası bilgi alanında sosyal-entelektüel meşruiyete kimin sahip çıkacağı tartışması, modern devletin kararlarını dayandırabileceği daha kesin bilgiye duyduğu gereksinime ilişkin tartışmayla örtüşmektedir. Bu mücadele, bir yanıyla doğayı bilmek ve ona hâkim olmak, diğer yanıyla da insanların dünyasıyla ilgili bilgiyi kimin, nasıl denetleyeceği konusunda verilen epistemolojik (daha doğru bir ifadeyle bilgi kuramsal) ve ardından kurumsal bir mücadeledir. Bu süreçte, “Modern” sözcüğü -en azından epistemolojik anlamda- “bilimsellik” sözcüğüyle hemen hemen eş anlamlı hale gelmiştir. Söz konusu bilgi üretimi olduğunda, daha da temelde, meşru bilginin tanımlanması/belirlenmesi olduğunda modern bilimin “başarı”sı standart koyucu bir niteliğe 19. yüzyılda ulaşmıştır. 20. yüzyılın ilk yarısı da büyük oranda bu standartların pekiştirilmesi üzerine yapılmış çalışmaların dönemidir. Çünkü 20. yüzyılın ‘büyük bilimsel devriminin’ açığa çıkardığı tüm örnekler, “hepsinin toplamından daha önemli bir ilkenin –yakın zamanda, pratik yaşamdaki her sorunun formüle edilmesinde ve çözülmesinde doğa bilimlerinden yararlanma olasılığının- örnekleridir” ve bu ilkenin temelinde de 20. yüzyılın toplumsal devriminin en karakteristik özelliklerinden biri yer almaktadır: “Bilimin işlevinin farkına varılmış olması” (Bernal, 2009, s. 22, 24). 1 Bhaskar’ın eleştirel realizmi Marksizm’i sosyal teori olarak öne çıkarırken (2015, s. 169; 2017, s. 81, 120-125) Popper Marksist teoriyi bilim-dışı ilan eder. Adorno ve Horkheimer, Heidegger’i eleştirirken, Bhaskar, özellikle sosyal bilim tartışmasında tüm diğer ortodoks bilgi kuramlarıyla beraber Popper’ın bilimsel rasyonalite kuramının ve yanlışlama kriterinin de tümden ıskartaya çıkarılması gerektiğini söyler (Bhaskar, 2017; s. 83). Adorno, Heidegger’i Antik Yunanca anlamları düpedüz bozmakla, dilin tüm tarihini düpedüz bastırmakla itham ederken (2017, s. 44, 45), Bhaskar da ontolojik önermelerin (varlık hakkındaki önermelerin) sadece bilime referansla kurulabileceğini (fakat bunların epistemolojik önermelere indirgenemeyeceğini) söylerken Heidegger’den oldukça uzaklaşır. 738 GAUN JSS Sunduğu olanaklar bağlamında Tarım Devrimi’yle kıyaslandığında önem bakımından açık ara önde olan Modern Bilimsel Devrim’le birlikte yaşanan dönüşüm muazzamdır. Felsefeyi bu dönüşümde yeniden konumlandıracak çalışmalar içerisinde merkezi bir öneme sahip olan 1929 tarihli bir manifesto niteliğindeki Wissenschaftliche Weltauffassung [Bilimsel Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|