T. C. Firat üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ TÜrk diLİ ve edebiyati anabiLİm dali kirgiz tüRKÇESİnde üNSÜzler ve

age., s. 99. 
89
 Ahmet Buran,
agm., s. 292. 

 
73 
Konuşma dilinde art arda gelen iki kelimeden birincisi tonsuz ünsüzle bitip de ikinci 
kelime  tonlu  ünsüzle  veya  ünlüyle  başlamışsa,  birinci  kelimenin  sonundaki  tonsuz  “-q” 
ünsüzü  tonlulaşıp  “-γ”  biçiminde  söylenir:  ıyıγ  suu  (<  ıyıq  suu)  (kutsal  su),  tamaγ  içip  (< 
tamaq içip)  (yemek  yiyip),  qursaγ  açtı (<  qursaq açtı)  (mide acıktı),  coγ eken (< coq eken) 
(yokmuş). 
 
γ
. 3. Alıntı Sözcüklerde:  
γ
. 3. 1. Görünüm:  
 
Kırgız Türkçesindeki alıntı sözcüklerde ortada ikincil olarak kullanılan bir ünsüzdür. 
γ
. 3. 1. 1. Başta: Kullanılmaz.  
 
γ
. 3. 1. 2. Ortada: 
Örnek: taγdır (yazgı, takdir Ar. taqdìr), baγban (bahçivan Far. bāġbān), qaγaz (kağıt 
Far. qāġaõ, qāġiõ). 
 
γ
. 3. 1. 3 Sonda: Kullanılmaz. 
 
H - h (Х-х)  
 
H. 1. Tanım:  
 
Ses değeri Türkiye Türkçesi ile aynı olan bu ünsüz; ton bakımından tonsuz, çıkış yeri 
bakımından gırtlak, çıkış şekli bakımından sızıcı bir ünsüzdür. Hava yolu bakımından da ağız 
ünsüzüdür. 
 
Art damaktan boğaza doğru kayan bir ünsüz olduğu kabul edilen
90
 bu sesin oluşumu 
şöyle açıklanır: “Bu sesin çıkışında ses yarığı oldukça açıktır, ağız boşluğu sesin oluşmasına 
hiç katılmaz. Ses yarığının böyle açık olması nedeniyle ses telleri solukla titreşime geçmez, 
soluk  kuvvetle  dışarıya  çıkarken  ses  tellerine  sürtünür.  Bu  nedenle  bu  sese  ‘soluk’  sesi 
denir.”
91
  Önceki  dönemlerde  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan  Arapça,  Farsça  sözcüklerde  ve 
daha  sonraki  dönemlerde  Rusça  yoluyla  dile  yerleşmiş  olan  alıntı  sözcüklerde  görülen  bir 
ünsüzdür.  
 
 
                                                 
90
 Hülya Kasapoğlu Çengel, 
age., s. 57. 
91
 Nevin Selen, 
age., s. 103. 

 
74 
H. 2. Türkçe Sözcüklerde:  
H. 2. 1. Görünüm:  
 
Kırgız Türkçesindeki  Türkçe  sözcüklerde  başta ve  ortada  birincil  veya ikincil  olarak 
kullanılmayan bir ünsüzdür. 
H. 2. 1. 1. Başta: Kullanılmaz. 
 
H. 2. 1. 2. Ortada: Kullanılmaz. 
 
H. 2. 1. 3. Sonda: Birkaç yansıma sözcükte sonda kullanıldığı görülür. 
Örnek: eh (ah), ah (ah), bah
92
 (aman, ne). 
Kullanıldığı Durum: 
-Vh durumunda kullanılır: bah (aman, ne). 
Vh durumunda kullanılır: eh (ah), ah (ah). 
 
H. 2. 2. Özellikler:  
H. 2. 2. 1. Başta:  
Eski  Türkçede  ön  seste  bulunan  “h-”  ünsüzü  Kırgız  Türkçesinde  “q-”  sesine 
dönüşmüştür:  qan  ( <  han  DLT  I-63;  DTS  636) (han),  qaġan  (  <  hakan  DLT  III-157;  DTS 
636), qızım ( < hızım DLT III-218 ) (kızım). 
Bazı  kaynaklarda,  Ortak  Türkçe  olarak  verilen  ilk  şekillerde  ön  ses  “h-”  ünsüzünün 
varlığı  kabul  edilmektedir.  Kırgız  Türkçesinin  bu  ünsüzü  düşürdüğü  kabul  edilir:  ayaq  (  < 
hadaq Ortak Türkçe) (ayak; son, netice), ayıruu ( < hadır- Ortak Türkçe) (ayırmak), açuu ( < 
haç- Ortak Türkçe) (açmak) v.b. Bazen bu “h-” ünsüzünün Kırgız Türkçesinde “c-” ünsüzüne 
değiştiği savunulur: cüzüm ( < hüzüm Ortak Türkçe) (üzüm), cıyıluu ( < hıγıl- Ortak Türkçe) 
(toplanmak, birikmek) v.b. 
93
 
 
H. 3. Alıntı Sözcüklerde: 
H. 3. 1. Görünüm: 
 
Kırgız  Türkçesindeki  alıntı  sözcüklerde  başta,  ortada  ve  sonda  birincil  veya  ikincil 
olarak kullanılan bir ünsüzdür. Daha çok Rusçadan giren alıntılarda görülür. 
                                                 
92
  “Çok  beğenme,  sevinme,  hayran  olma  gibi  duyguları  belirtmek  için  kullanılır.  Bah!  tim  ele  meege 
cetet. Muzdaktıgın aytpa = Aman! Derhâl başa çıktı. Çok soğukmuş. (Beyşenaliyev). Bah, barakelde, 
Sovet  elinin  küçünö  =  Allah,  ne  maharet!  Sovyet  halkının  kuvveti  (Bayalinov).”  (Mustafa  S.  Kaçalin, 
agç., s. 182) 
93
 Filiz Kılıç, 
agt., s. 233-236. 

 
75 
H. 3. 1. 1. Başta:  
Örnek: hrom (krom Rus. hrom < Lat.), hudojnik (ressam Rus. hudojnik), hum (içeçek 
konulan dolap Far.), hural (meclis Moğ.), huriyat (hürriyet Ar. óurriyyet), huş (iyi, hoş Far. 
òoş
), hınzır (domuz Ar. òinzìr), himik (kimyacı Rus. himik). 
Kullanıldığı Durum: 
hV-  durumunda  kullanılır:  hudojnik  (ressam  Rus.  hudojnik),  hum  (içeçek  konulan 
dolap  Far.),  hural  (meclis  Moğ.),  huriyat  (hürriyet  Ar.  óurriyyet),  huş  (iyi,  hoş  Far.  òoş), 
hınzır (domuz Ar. òinzìr), himik (kimyacı Rus. himik). 
hC- durumunda kullanılır: hrom (krom Rus. hrom < Lat.). 
 
H. 3. 1. 2. Ortada:  
Örnek: rahmat (rahmet; teşekkür Ar. raómet), parohod (vapur Rus. parohod), ruhiy 
(manevi  Ar.  rÿóì  ),  vahta  (vardiya;  öz  veriyle  çalışma  Rus.  vahta),  vahtyor  (kapıcı  Rus. 
vahtyor
),  ahlaq  (ahlak  Ar.  aòlāq),  ahıbal-al  (ahval  hal  Ar.  aóvāl  óāl),  boġdihan  (Moğal 
hanlarının  veya  Çin  hükümdarlarının  ünvanı  Moğ.  boġd  =  kutsal),  buhġalter  (muhasebeci 
Rus. buhġalter < Alm.), cahannam (cehennem Ar. cehennem), cahut (yakut Ar. yāqÿt), cahan 
(cihan  Ar.  cihān),  cahil  (cahil  Ar.  cāhil),  coohar  (cevher  Ar.  cevher),  qolhoz  (kolhoz  Rus. 
qolhoz
), lahat (lahit, kabir Ar. laód), lohan (yaşlı Dung. lohan; la = yaşlı; han = kişi, insan), 
mahabbat  ~  mahabat  (muhabbet  Ar.  maóabbet),  mahşar  (mahşer  Ar.  maóşer),  marhamat 
(merhamet Ar. meróamet), mahorke (kalitesiz tütün Rus. mahorqa), muhit (çevre, muhit Ar. 
muóìù
), nahu
94
 (nahiv, cümle bilgisi Ar. naóv), anarhiya (anarşi Rus. anarhiya < Yun.), pahta 
(pamuk  Far.  paòte),  rahat  (rahat  Ar.  rāóat),  rashod  (harcama  Rus.  rashod),  rahbar  (rehber, 
kılavuz  Far.  reh-ber),  arhiv  (arşiv  Rus.  arhiv  <  Lat.),  arhitektor  (mimar  Rus.  arhitektor  < 
Yun.), sahna (sahne Ar. ãaóne), şahizaada (şehzade Far. şeh-zāde), şahta (maden kuyusu Rus. 
ş
ahta
), tahilit (karışım, çeşit, renk Ar. taólìù), tehnik (teknik Rus. tehnik < Yun.), vahşi (vahşi 
Ar. vaóşì ), vezdehod (arazi aracı Rus. vezdehod), yahna (soğutulmuş Far. yeòne). 
Kullanıldığı Durum: 
-VhV- durumunda kullanılır: parohod (vapur Rus. parohod), ruhiy (manevi Ar. rÿóì ), 
boġdihan  (Moğal  hanlarının  veya  Çin  hükümdarlarının  ünvanı  Moğ.  boġd  = 
kutsal),cahannam  (cehennem  Ar.  cehennem),  cahut  (yakut  Ar.  yāqÿt),  cahan  (cihan  Ar. 
cihān
), cahil (cahil Ar. cāhil), coohar (cevher Ar. cevher), çahar (dört Far. çehār), duhovoy 
(üflemeli aletlerden oluşan orkestra Rus. duhovoy), lahat (lahit, kabir Ar. laód), lohan (yaşlı 
                                                 
94
 1920’li yıllarda kullanılan bir terimdi. 

 
76 
Dung. lohan; la = yaşlı; han = kişi, insan), mahabbat ~ mahabat (muhabbet Ar. maóabbet), 
mahorke  (kalitesiz  tütün  Rus.  mahorqa),  muhit  (çevre,  muhit  Ar.  muóìù),  rahat  (rahat  Ar. 
rāóat
), tahilit (karışım, çeşit, renk Ar. taólìù). 
-VhV durumunda kullanılır: greçiha (kara buğday, Arnavut darısı Rus. greçiha), nahu 
(nahiv, cümle bilgisi Ar. naóv). 
VhV- durumunda kullanılır: ahıbal-al (ahval hal Ar. aóvāl óāl). 
-Ch-  durumunda  kullanılır:  qolhoz  (kolhoz  Rus.  qolhoz),  marhamat  (merhamet  Ar. 
meróamet
),  anarhiya  (anarşi  Rus.  anarhiya  <  Yun.),  rashod  (harcama  Rus.  rashod),  arhiv 
(arşiv Rus. arhiv < Lat.), arhitektor (mimar Rus. arhitektor < Yun.). 
-hC-  durumunda  kullanılır:  ahlaq  (ahlak  Ar.  aòlāq),rahmat  (rahmet;  teşekkür  Ar. 
raómet
),  vahta  (vardiya;  öz  veriyle  çalışma  Rus.  vahta),  vahtyor  (kapıcı  Rus.  vahtyor), 
buhġalter (muhasebeci Rus. buhġalter < Alm.), pahta (pamuk Far. paòte), yahna (soğutulmuş 
Far.  yeòne),  şahta  (maden  kuyusu  Rus.  şahta),  tehnik  (teknik  Rus.  tehnik  <  Yun.),  vahşi 
(vahşi Ar. vaóşì ), rahbar (rehber, kılavuz Far. reh-ber), sahna (sahne Ar. ãaóne). 
 
H. 3. 1. 3. Sonda: Yaygın olarak kullanılmaz. 
Örnek: tarıh (tarih Ar. tārìò), duh (ruh Rus. duh), ġupbah (tutuklu yeri Rus. ġupbah < 
Alm.  ġaupt  vaht),  islah  (ıslah,  düzeltme  Ar.  iãlāó),  şah  (şah,  hükümdar  Far.  şāh),  tarabih 
(teravih Ar. terāvìó). 
Kullanıldığı Durum: 
-Vh durumunda kullanılır: tarıh (tarih Ar. tārìò), duh (ruh Rus. duh), ġupbah (tutuklu 
yeri Rus. ġupbah < Alm. ġaupt vaht), islah (ıslah, düzeltme Ar. iãlāó), şah (şah, hükümdar 
Far. şāh), tarabih (teravih Ar. terāvìó). 
 
H. 3. 2. Özellikler:  
H. 3. 2. 1. Başta:  
Arapça  ve  Farsça’dan  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan  birkaç  alıntı  sözcükteki  ön  ses 
“H-”
95
  korunur:  huriyat  (hürriyet  Ar.  óurriyyet),  huş  (iyi,  hoş  Far.  òoş),  hınzır  (domuz  Ar. 
òinzìr). 
Rusça  yoluyla  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan alıntı  sözcüklerde ön  ses “h-” korunur: 
hrom  (krom  Rus.  hrom  <  Lat.),  hudojnik  (ressam  Rus.  hudojnik),  himik  (kimyacı  Rus. 
himik). 
                                                 
95
 “H” işareti Arapça ve Farsça’daki üç farklı (ح = ó, خ = ò, ه = h) ses için kullanılmıştır. 

 
77 
Rusça’dan alıntı bazı sözcüklerin ön sesinde bulunan “h-” ünsüzü Kırgız Türkçesinde 
“q-” ünsüzüne değişir: qocayın (sahip, yönetici Rus. hozyain < Far.), qırım (krom Rus. hrom 
< Yun.), qaamıt (hamut, boyunduruk Rus. homut). 
Fransızca’daki ön ses “h-”, Rusça’da ve dolayısıyla Kırgız Türkçesinde “g-” ünsüzüne 
değişir:  gipnoz  (hipnoz  Rus.  gipnoz  <  Frs.  hypnose),  gektar  (hektar  Rus.  gektar  <  Frs. 
hectare),  gemoglobin  (hemoglobin,  bir  alyuvar  maddesi  Rus.  gemoglobin  <  Frs. 
hémoglobine),  gidrat  (bir  cismin  su  ile  birleşmesiyle  ya  da  bazı  madenler  üzerinde  suyun 
etkisiyle oluşan bileşik, hidrat Rus. gidrat < Frs. hydrate). 
Diğer  yabancı  dillerden  alıntı  sözcüklerin  ön  sesinde  bulunan  “h-”  ünsüzü  “k-” 
ünsüzüne değişir: kebenek (keçeden kaftan Moğ. hevnek), kübök (avcı silahı Moğ. havhan > 
havh),  kündö  (köy  büyüğü,  lideri  Moğ.  hund  = saygıdeğer),  küñütay  (güzel,  yakışıklı  Moğ. 
hunutay = güzel), küröö (kuşatılan, korunan Moğ. huree). 
Diğer  yabancı  dillerden  alıntı  sözcüklerin  ön  sesinde  bulunan  “h-”  ünsüzü  “q-” 
ünsüzüne  değişir:  qandaġay  (ceylan  derisi  Moğ.  handaġay),  qapqan  (kapan  Moğ.  havhan), 
qaptaġay (yabani deve Moğ. havtġay), qarik (hasis; cimri Moğ. hereg), qoq (kir, kepek Moğ. 
hoġ), qoqozo (haşhaş toplanan kutu Dung. hehezi), qomoqoy (açgöz Moğ. homhoy), qontaacı 
(bey oğlu, şehzade Moğ. huntayc), qoñur (sakin, yavaş Moğ. honġor), qooma (iyi mi? Çin. 
homa), qoromsoq (sadak Moğ. horomsoġo), qoşoy (iki kat Moğ. homoy), qubaar (hisse Moğ. 
huvaar), qulaq qayçı (hırsız Moğ. hulhaçı), qıyaq (kurşun geçirmez elbise Moğ. huyaġ). 
 
Arapça  ve  Farsça’da  üç  farklı  ön  ses  “H-”  ünsüzü  (ح  =  ó,  خ  =  ò,  ه  =  h) 
bulunduğundan, bunlarla ilgili ses olayları ayrı ayrı incelenmiştir: 
 
h- : 
 
Arapça, Farsça alıntı kelimelerde sözcük başında bulunan “h-” sesi Kırgız Türkçesinde 
düşmüştür: aba (hava Ar. hevā), eç (hiç Far. hìç), ar (her Far. her), önör (hüner Far. huner), 
aykel  (heykel  Ar.  heykel),  icarat  ~  icirat  (Hicret  Ar.  hicret),  ece  (hece  Ar.  hicā’),  andasa 
(geometri Ar. hendese), an (ezgi Far. heng), añgeme (toplanma; yığılma, anlatı, söylenti Far. 
hengāme),  añgi  (eşek  aygırı  Far.  hengì  ),  añgire (acele  etmek  Far.  hengār),  apta  (hafta  Far. 
hefte), aptiek ~ apteek (Kuran’ın yedide biri; devrim öncesi mekteplerde bir okuma yöntemi 
Far. heft-yek), abaz ( heves Ar. heves). 
Farsça’dan  alıntı  bazı  sözcüklerin  ön  sesinde  bulunan  “h-”  ünsüzü  “n-”  ünsüzüne 
değişir: nampay (arkadaş, dost, yakın Far. hem-pāy). 
 

 
78 
ó- : 
Alıntı  sözcüklerde  ön  sesteki  bazı  “ó-”  sesleri  Kırgız  Türkçesinde  “q-”  ünsüzüne 
dönüşür: qaram (haram Ar. óarām), qaasıl (ele geçen, hasıl Ar. óāãil), qapız (hafız Ar. óāfiô), 
qaram  (haram  Ar.  óarām),  qas  (çekememezlik,  kıskançlık  Ar.  óased),  qasiet  (özellik  Ar. 
óayåiyyet), qına (kına Ar. óinnā), qısap (hesap Ar. óisāb). 
Alıntı  sözcüklerde  ön  sesteki  bazı  “ó-”  sesleri  Kırgız  Türkçesinde  “ġ-”  ünsüzüne 
dönüşür: ġarbi (asker; savaş Ar. óarbì ). 
Alıntı  kelimelerde  sözcük başında  bulunan bazı “ó-”  sesleri  Kırgız  Türkçesinde “b-” 
ünsüzüne dönüşür: obuz (kuyu Ar. óÿø). 
Arapçadan  alıntı  kelimelerde  sözcük  başında  bulunan  bazı  “ó-”  sesleri  Kırgız 
Türkçesinde düşmüştür: araket (haraket, davranış Ar. óareket), azır (hazır, şimdi Ar. óāøir), 
öküm  (hüküm  Ar.  óuqm), ayban  (hayvan  Ar.  óayvān), esep  (hesap Ar.  óisāb),  uquq  (hukuk 
Ar.  óuqÿq),  ökmöt  (hükûmet  Ar.  óukÿmet),  ücöt  (delil,  belgit  Ar.  óuccet),  ücürö  (hücre  Ar. 
óucre), adal (helal Ar. óalāl), adi (sınır, had Ar. óadd), adisa (hadise Ar. óādiåe), adis (hadis 
Ar. óadìå), ahıbal-al (ahval hal Ar. aóvāl óāl), ekmet ~ ikmet (hikmet Ar. óikmet), ökümdar 
(hükümdar  Ar.  –  Far.  óuqm-dār),  aqıyqat  (hakikat  Ar.  óaqìqat),  iqaya  ~  iqayat  (hikâye  Ar. 
óiqāye), ali (daha, henüz, hâlâ Ar. óālā). 
 
ò- : 
Arapça,  Farsça  alıntı  kelimelerde  sözcük  başında  bulunan  bazı  “ò-”  sesleri  Kırgız 
Türkçesinde “q-” ünsüzüne dönüşür: qadik (şüphe, kuşku Far. òadāiè ), qazan (güz mevsimi 
Far. òazān), qıyal (hayal Ar. òayāl), qayır (hayır Ar. òayr), qay (tamam Far. òāh), qam (çiğ, 
ham  Far.  òām),  qar  (eşek  Far.  òar),  qaracat  (masraf,  harcama  Ar.  òarācāt),  quday  (Hüda, 
Tanrı Far. òudāy), qalq (halk Ar. òalq), qat (yazı, mektup Ar. òaùù), qabar (haber Ar. òaber), 
qızmat (hizmet Ar. òidmet), qoroz (horoz  Far. òorÿs), qun (kan Far. òÿn), qup (tamam, iyi, 
güzel Far. òÿb), qış (kerpiç Far. òeşt). Birleşik sözcüklerde ikinci sözcüğün ön sesinde de aynı 
değişim  görülür:  bay-quş  (aklını  kaybeden,  iyi  olmayan  Far.  bì-òÿş),  dan-qana  (ambar  Far. 
dān-òāne), dat-qa (bir unvan adı Far. dād-òah = hak, adalet isteyen).  
Bazı alıntı sözcüklerin ön sesinde bulunan “ò-” ünsüzü “d-” ünsüzüne değişir: darbız 
(karpuz Far. òarbÿz). 
Bazı alıntı sözcüklerin ön sesinde bulunan “ò-” ünsüzü “ġ-” ünsüzüne değişir: ġaşım 
(sinir, öfke, hışım Far. òişm). 
 
 

 
79 
H. 3. 2. 2. Ortada: 
Arapça ve Farsça’dan Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerdeki iç ses “-H-” 
korunur:  rahmat  (rahmet;  teşekkür  Ar.  raómet),  ruhiy  (manevi  Ar.  rÿóì  ),  ahlaq  (ahlak  Ar. 
aòlāq),  ahıbal-al  (ahval  hal  Ar.  aóvāl  óāl),  cahannam  (cehennem  Ar.  cehennem),  cahan 
(cihan Ar. cihān), cahil (cahil Ar. cāhil), coohar (cevher Ar. cevher), çahar (dört Far. çehār), 
lahat (lahit, kabir Ar. laód), mahabbat ~ mahabat (muhabbet Ar. maóabbet), mahşar (mahşer 
Ar.  maóşer),  marhamat  (merhamet  Ar.  meróamet),  muhit  (çevre,  muhit  Ar.  muóìù),  nahu 
(nahiv,  cümle  bilgisi  Ar.  naóv),  pahta  (pamuk  Far.  paòte),  rahat  (rahat  Ar.  rāóat),  rahbar 
(rehber,  kılavuz  Far.  reh-ber),  sahna  (sahne  Ar.  ãaóne),  şahizaada  (şehzade  Far.  şeh-zāde), 
vahşi  (vahşi  Ar.  vaóşì  ),  tahilit  (karışım,  çeşit,  renk  Ar.  taólìù),  yahna  (soğutulmuş  Far. 
yeòne). 
 
Rusça yoluyla  Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde iç ses “-h-” korunur: 
parohod  (vapur  Rus.  parohod),  vahta  (vardiya;  öz  veriyle  çalışma  Rus.  vahta),  vahtyor 
(kapıcı  Rus.  vahtyor),  buhġalter  (muhasebeci  Rus.  buhġalter  <  Alm.),  duhovoy  (üflemeli 
aletlerden oluşan orkestra Rus. duhovoy), greçiha (kara buğday, Arnavut darısı Rus. greçiha), 
qolhoz (kolhoz Rus. qolhoz), mahorke (kalitesiz tütün Rus. mahorqa), anarhiya (anarşi Rus. 
anarhiya < Yun.), arhiv (arşiv Rus. arhiv < Lat.), arhitektor (mimar Rus. arhitektor < Yun.), 
şahta (maden kuyusu Rus. şahta), tehnik (teknik Rus. tehnik < Yun.), vezdehod (arazi aracı 
Rus. vezdehod). 
Diğer yabancı dillerden Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde iç ses “-h-” 
korunur:  lohan  (yaşlı  Dung.  lohan;  la  =  yaşlı  +  han  =  kişi,  insan),  boġdihan  (Moğal 
hanlarının veya Çin hükümdarlarının ünvanı Moğ. boġd = kutsal). 
Rusça yoluyla Kırgız Türkçesine girmiş olan bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-h- > -q- 
değişimi görülür: ırasqot (harcama, masraf Rus. rashod). 
Diğer  dillerden  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-h-  >  -q- 
değişimi görülür: qaqay (domuz Moğ. ġahay), qapqan (kapan Moğ. havhan), qoqozo (haşhaş 
toplanan kutu Dung. hehezi), qomoqoy (açgöz Moğ. homhoy), şumqar (sungur Moğ. şonhor), 
burqan (Tanrı, yaratıcı; tapılan put Moğ. burhn), çoqoy (çarık, tek parçalı deri ayakkabı Çin. 
ş
ohay). 
Arapça ve Farsça’da üç farklı iç ses “-H-” ünsüzü (ح = ó, خ = ò = h) bulunduğundan, 
bunlarla ilgili ses olayları ayrı ayrı incelenmiştir: 
 
-h- : 

 
80 
Arapça’dan alıntı bazı sözcüklerde iç seste bulunan “-h-” sesi “-q-” ünsüzüne dönüşür: 
qaqaar (gaddarlık Ar. qahhār). 
Arapça ve Farsça’dan alıntı bazı sözcüklerde iç ses “-h-” sesi “-y-” sesine değişmiştir: 
meyman  (mihman,  konuk  Far.  mihmān),  dıyqan  (çiftçi  Far.  dihqān),  beyiş  (cennet  Far. 
behişt), ubayım (kuruntu, endişe, vehim Ar. vehm). 
 
Farsça’dan  alıntı  bazı  sözcüklerde  iç  ses  “-h-”  sesi  “-b-”  sesine  değişmiştir:  obon 
(melodi, nağme, ahenk Far. āheng). 
Arapça’dan  alıntı  bazı  sözcüklerde  iç  ses  “-h-”  sesi  “-p-”  sesine  değişmiştir:  zampar 
(kara kış Ar. zemherìr). 
 
Farsça’dan alıntı  bazı  sözcüklerde  iç  ses  “-h-”  sesi  “-ġ-”  sesine  değişmiştir:  noġol  ~ 
noola (ağaç Far. nihāl).