TƏBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE

 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.  Салащов  С.Ш.Yalama-Nabran  zonasыnыn  mineral  sulaрынын  mцalicяvi  яhяmiyyяti  vя 
perspektivliyi.  Fizika,  riyaziyyat,  yer elmlяri,  № 3. 2004. sяh.  126-129. 
2. Тагиев И.И., Ибрагимова Н.Ш., Бабаев А.М. Ресурсы минеральных и термальных вод 
Азербайджана. – Баку,  «Чашыоьлу»,  2001. 168 с. 
3.  C.Ш.Салахов.  Бальнеологические  свойства  термальных  вод  Худатской  п лощади 
Азербайджанской Республики. Санкт-Пeтербург.  Научное Мнение, № 6, 2013, c. 199-202. 
4.  Дадашев  Ф.Г.,  Дадашев  А.М.,  Кабулова  А.Я.  Отчет  "Природные  газы  термальных  и 
йодобромных  вод  Азербайджана  и  разработка  поисковых  критериев  с  проведением 
радиометрических исследований (1991-1993гг.), Баку, 1994. 108с. 
5.  C.Ш.Салахов.  Ингибиторная  защита  от  коррозии оборудований при использова-нии 
термальных  вод  Азербайджана.Москва.,  Актуальные  проблемы  гуманитарных  и 
естественных наук, № 2, 2011, c.268-270. 
6.  C.Ш.Салахов.  Йодобромные  воды  Шемаха-Гобустанского  района  Азербайджана. 
Курск:  «Редакция  журналов  научных  публикаций  аспирантов  и  докторантов»,  Журнал 
научных публикаций аспирантов и докторантов, № 1, 2011, c.82-85. 
7.  C.Ш.Салахов,  Ш.И.Нифтиев.  Водоносность  пород  мезо-кайнозойских  отложений 
Алазань-Агричайской  долины  Азербайджанской  Республики.  Казахстан:  Актау,  Материалы 
Международной научно-практической конференции «Современные проблемы нефтегазового 
комплекса  Казахстана»,  Том I, 2011, c.138-140. 

- 103 - 
 
ABSTRACT     
                         S.Sh.Salakov                                                                 
 
PROSPECTS  OF  THERMAL WATERS  OF MEZO-CENOZOIC  IN THE  TERRITORY  OF 
MIDLE KURA DEPRESYON. 
Azerbaijan  also  possesses significant  reserves  high-thermal  pressure  üatersş   
Hot  and  üarm  sourcesmeet  in  a  number  of  areas  of  the  great  and  lesser  caucasç  talyishş  also 
thermal  üater  are opened  üith  numerous  üells  in  territory  of the  kur basin. 
Let's  notice,  that  the  pre-caspian-quba  area  is  one  of  the  most  perspective  in  republic  for  the 
organisation  of large-scale  production  of geothermal  waters   
In  mine-folded  areas  of  azerbaijan  thermal  waters  are  dated  for  largefractures  and  have  local 
spreading.  On  plains  thermal  waters  have  a  wide-spreading  and  are  dated  to  water  comlex  mezo-
cenozoic  deposits. 
Distribution  of  thermal  waters  to  territories  of  midle  kura  depressyon  is  defined  by  regional, 
geothermal  and hydr-geological  features.   
In  work  geochemical  features  mezo-cenozoic  deposits  of  midle  kura  depressyon  have  been 
investigated. 
As  a  result  of  researches  it  has  been  received,  that  depending  on  the  area  and  depth  of 
occurrence  their  heat conduction,  and also  ionic  component  changes. 
On  a  chemical    compound  thermal  waters  belong  to  chloride-natriumand  sulphate  types,  and 
for  chloride-natrium  waters  the  methane  structure,  and for  sulphate-nitric  is  characteristic. 
By  data  about  distribution  of    midle  kura  depressyon  thermal  waters,  their  temperature, 
dischare  and  compound  follows,  that  in  a  number  of  areas  of  these  waters  can  be  used  in  a  complex. 
Go,  industrial  underground  waters  can  be  used  not  only  in  heat-and-power  engineering,  but  also  in 
balneology. 
In  a  number  of  midle  kura  depressyon  areas  of  thermal  waters  can  be  used  for  practical 
purposes  as  heat  source,  as  use  of  forest  areas  for  heating  worsens  an  environment  (geographical 
diseription)  and, as a whole,  republic  ecology.   
On  the  basis  of  the  investigations  carried  out  it  is  possible  to  draw  a  conclusion  on  necessity 
of  transition  to  use  of  thermal  waters  today.  After  all,  development  of  such  leading  branches  of  a 
national  economy  of  republic  is  connected  with  development  of  geothermal  resources  as  heat-and-
power  supply,  the  agroinstrial  complex,  housing  and  communal  services,  hot  water  supply  and 
building  of  a sanatorium  complex. 
 
 
РЕЗЮМЕ 
                                                                                              С.Ш.Салахов 
 
ПЕРСПЕКТИВЫ  ТЕРМАЛЬНЫХ  ВОД НА ТЕРРИТОРИИ  СРЕДНЕ  КУРИНСКОЙ 
ВПАДИНЫ 
 Азербайджан обладает значительными запасами высокотермальных напорных вод. 
Горячие и тёплые источники встречаются в ряде районов Большого и Малого Кавказа, 
Талыш. Также термальные воды вскрываются многочислен-ными скважинами на территории 
Куринской впадины. 
Отметим,  что  Средне  Куринская  впадина  –  одна  из  наиболее  перспективных  в 
республике для организации широкомасштабной  добычи геотермальных вод. 
В  горноскладчатых  районах  Азербайджана  термальные  воды  приурочены  к  крупным 
разломам  и  имеют  локальное  распространение.  На  равнинах  термальные  воды  имеют 
широкое  площадное  распространение  и  приурочены  к  водоносным  комплексам  мезо-
кайнозойских отложений. 

- 104 - 
Распределение  термальных  вод  на  территории  Средне  Куринская  впадина 
определяется региональными, геотермическими и гидрогеологическими особенностями. 
В  работе  были  исследованы  геохимические  особенности  мезо-кайнозойских 
отложений  Средне  Куринская  впадина.  По  данным  о  распространении  термальных  вод, их 
температуре,  дебите  и  составе  следует,  что  в  ряде  районов  Средне  Куринская впадина, эти 
воды  могут  быть  использованы  комплексно.  Так,  промышленные  подземные  воды  могут 
использоваться не только в теплоэнергетике, но и в бальнеологии. 
В  составе  термальных  вод  мезозойских  отложений  основными  микрокомпонентами 
являются  йод,  бром,  бор  очень  высокой  концентрации,  что  позволяет  использовать  в 
промышленных  целях.  Потребность  современной  промышленности  в  йоде  и  броме  велика. 
Они  используются  в  медицине,  химическом  производстве.  В  настоящее  время  в  Средне 
Куринская впадина,уже получают йод и бром в большом объёме из подземных вод. 
Отметим,  что  термальные  воды  в  Средне  Куринская  впадина  обладают 
бальнеологическими свойствами, например, при лечении больных с заболеваниями опорно-
двигательной системы, обмена веществ, кожных покровов и другими болезнями. 
На  основе  проведённых  исследований  можно  сделать  вывод  о  необходимости 
перехода  к  использованию  термальных  вод  сегодня.  Ведь,  с  освоением  геотермальных 
ресурсов  связано  развитие  таких  ведущих  отраслей  народного  хозяйства  республики  как 
теплоэнергоснабжение,  агропромышленного  комплекса,  жилищно-коммунальное  хозяйство, 
горячее водоснабжение, строительство санаторно-курортного комплекса.  
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  28  aprel  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 09) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 
N.Bababəyli 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

- 105 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 3 (68) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 3 (68) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 3 (68) 
                           
 
                                                  ELNARƏ SEYİDOVA 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
                                                                             TURANƏ SEYİDOVA 
UOT:  911.2       
S.Y. BABAYEVİN  COĞRAFİYA  ELMİNİN İNKİŞAFINDA  ROLU 
 
 
Açar  sözlər: coğrafiyaçı,elm, toponim, landşaft .  
 
Key words:  geographer, science, toponymies, landscape. 
 
Ключевые слова: географ, наука, топоним, пейзаж.  
 
          Azərbaycan  elmi  ictimaiyyətin  görkəmli  üzvlərindən  biri,  Azərbaycan  Milli  Elmlər 
Akademiyasının  müxbir  üzvü,  əməkdar  elm  xadimi,  coğrafiya  elmləri  doktoru,  professor  Səfərəli 
Yaqub  oğlu  Babayev  coğrafiya  tarixində  izi  və  sözü  qalan  ziyalılardandır.  Səfərəli  Yaqub  oğlu 
Babayev  15  mart  1923-cü  ildə  indiki  Kəngərli  rayonunun  Təzəkənd  kəndində  anadan  olmuşdur. 
İxtisasca  coğrafiyaçı  olan  Səfərəli  müəllim  Naxçıvan  Pedaqoji  Texnikumunu,  daha  sonra  isə 
Azərbaycan  Dövlət  Pedaqoji  İnstitutunun  Coğrafiya  fakültəsini  və  Bakı  Ali  Partiya  məktəbini 
fərqlənmə  diplomları  ilə  bitirmişdir. 
 
Azərbaycan  coğrafiya  elmində  böyük  xidmətləri  olan  professor  Səfərəli  Babayevin  coğrafi 
tədqiqatlarında  Naxçıvanla  bağlı  mövzular  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Onun  elmi  yaradıcılığının 
mühüm  cəhətləri  -landşaft,  kənd  təsərrüfatı  və  iqtisadiyyat  istiqamətli  əsərlərinin  təhlili  ilk  dəfə 
qarşıya  qoyulan  və onun  aktuallığını  əsaslandıran   məsələlərdəndir. 
 
Səfərəli  Babayevin  toponim  tədqiqatları  onun  yaradıcılığının  əsas  hissələrindən  birini  təşkil 
edir.   
 
S.Y.Babayevin  Naxçıvan  təbiətinin  tədqiqinə  dair  yazdığı  əsərlər  dörd istiqamətdə  qruplaşır. 
 
1. landşaft  istiqamətində 
 
2. kənd təsərrüfatı  istiqamətində 
 
3. iqtisadiyyat  istiqamətində 
 
4. toponim  tədqiqatları  istiqamətində 
 
İlk  elmi  fəaliyyətinə  müəllimliklə  başlayan  S.  Babayev  həmişə  elmi  araşdırmaları  və 
mülahizələri  ilə  diqqəti  cəlb  etmiş  və  coğrafiya  elminə  bir  sıra  yeniliklər  gətirmişdir.  1966-cı  ildə  
“Kənd  həyatı  ”  jurnalının  4-cü  nömrəsində  S.  Babayev  Naxçıvan    MSSR  Nazirlər  Soveti  Sədrinin 
müavini  kimi  “Naxçıvan  MSSR-in  su  təsərrüfatı  beşillikdə”  adlı  məqaləsi  ilə  çıxış  etmişdir.  Həmin 
əsərdə  torpaq  və  suların  milliləşdirilməsi  nəticəsində  süni  suvarma  işlərinin  surətli  inkişafından, 
səksənə  yaxın  kəhrizin  bərpası,  10  kəndi  suvarma  suyu  ilə  təmin  edən  Fərhad  arxın  çəkilib 
istifadəyə  verilməsi,  Arazboyu  düzənliyin  bir  sıra  sahələrini  suvarmaq  üçün  Saraclı,  Qorçulu, 
Diyadin,  Qaraçuq  və  Böyükdüz  kəndlərində  su  nasoslarının  işə  salınması,  bir  sıra  göllərin  tikilib 
istifadəyə  verilməsi  və  s.  məsələlərdən  bəhs  edilir:  “Qaraçuq  gölü,  Qanlı  göl,  Qahab  gölü  əsaslı 
surətdə  təmir  edildi  və  onların  ümumi  su  tutumu  1,2  milyon  kub  m-dən,  3,9  milyon  kub  m-ə  qədər 
qaldırıldı.  Batabat  yaylağındakı  3 göl  bərpa edilib  genişləndirildi  ”.   
 
S.Y.  Babayev  1966-cı  ildə  gənc  alimlərin  V  elmi  konfransında    “Naxçıvan  MSSR-in 
landşaft  qurşaqları  və  onların  əhəmiyyətinə  dair”  mövzusunda  çıxış  etmişdir.  Məqalədə  adı  çəkilən 
ərazinin  relyef  və  iqliminin  təsiri  nəticəsində  yarımsəhra,  çöl,  subalp  və  alp  çəmənlikləri  və  qayalıq 
qurşaqlarının  mövcudluğundan  danışılır.  Əsərdə  yarımsəhra  qurşağı,  çöllük  qurşaq,  subalp  və  alp 
çəmənlikləri  qurşağı  və  qayalıq  zona  tədqiqata  cəlb  edilmişdir.  Qeyd  olunan  sahələrin  iqlimi, 
tərkibi,  bitkiləri,  əhatə  dairəsi,  torpaq tipləri,  təsərrüfat  əhəmiyyəti  maraqlı  faktorlarla  təhlil  edilir.   
 
1967-ci  ildə  S.Y.  Babayev  digər  bir  elmi  konfransda  -Azərbaycan  SSR  Elmlər  Akademiyası 
Coğrafiya  İnstitutu  gənc  alimlərinin  VI  elmi  konfransında    “Naxçıvan  MSSR-in  əsas  landşaft 
tipləri”  mövzusu  ilə  çıxış  etmişdir.  Konfransın  materialları  1967-ci  ildə  Azərbaycan  SSR  Elmlər 

- 106 - 
Akademiyası  redaksiya  nəşriyyat  şurasının  qərarı  ilə  Azərbaycan  SSR  Elmlər  Akademiyası 
Nəşriyyatı  tərəfindən  çap  olunmuşdur.  Əsərdə  irimiqyaslı  landşaft  xəritəsində  Naxçıvan  MSSR  -in 
ərazisi  üçün  xarakterik  olan  altı  landşaft  tipi  və onların  xüsusiyyətləri  tədqiqata  cəlb  olunur.   
 
Kənd  təsərrüfatı  S.Y.Babayevin  elmi  yaradıcılığında  aparıcı  mövzulardan  biridir.  Bu 
baxımdan  “Naxçıvan  MSSR-in  kənd  təsərrüfatı  ehtiyatları  və  onlardan  istifadə  edilməsi 
perspektivlərinə  dair”  adlı  məqaləsi  diqqəti  cəlb  edir.  Əsərdə  başlıca  olaraq,  su  və  energetika, 
mineral  xammal  və  kənd  təsərrüfatı  ehtiyatlarından  ibarət  olan  zəngin  təbii  ehtiyatlar  və  mürəkkəb 
coğrafi  şərait  məsələləri  və  onların  izahı  ön  plana  çəkilmişdir.  “Naxçıvan  MSSR    kənd  təsərrüfatı 
ehtiyatları  və  onlardan  istifadə  edilməsi  perspektivlərinə  dair”  adlı  məqalədə  respublikanın  digər 
təbii  sərvətlərindən  -faydalı  bitkilərdən,  arıçılıq  təsərrüfatından,  kənd  təsərrüfatına  ciddi  zərər  vuran 
hadisələrdən  də danışılır.   
 
S.Y.  Babayev  coğrafiya  elmi  ilə  bağlı  bütün  sahələrdə  qələmini  sınamış,  müxtəlif 
mövzularda  elmi  əsərlər  yazmış,  məsələlərə  elmi  münasibət  göstərmiş  və  öz  təklif  və  mülahizələrini 
qətiyyətlə  irəli  sürmüşdür. 
 
1970-ci  ildə  S.Y.  Babayevin  “Qədim  diyarın  təbiəti”  adlı  kitabı  çap  olunur.  Kitabın 
əvvəlində  “Tarixi  vərəqlərkən”  başlığı  altında  yazılan  hissədə  nəinki  Azərbaycan  və  Qafqazın, 
həmçinin  dünyanın  ən  qədim  şəhərlərindən  biri  olan  Naxçıvanın  tarixi,  coğrafiyası,  iqtisadiyyatı, 
mədəni-maarif  istiqamətində  vəziyyəti  və  s.  haqda  məlumat  verilir.  Kitabda  “Naxçıvan  MSSR-in 
coğrafi  mövqeyi,  sərhədləri  və  ərazisi”    başlığı  altında  maraqlı  məlumatlar  verilmişdir.  Həmin 
hissədə  Muxtar  Respublikanın  sərhəd  xəttinin  ümumi  uzunluğu,  sərhədlərin  harada  başlayıb  harada 
qurtarması,  ölkənin  ərazisi  və s. haqqında  danışılır. 
 
S.Y.  Babayev  qeyd  edir  ki,  Naxçıvan  ərazisindəki  fiziki-coğrafi  amillər  uzun  müddət 
öyrənilməmişdir.  Belə  ki,  Muxtar  Respublikanın  ərazisindən  keçən  bəzi  tədqiqatçı  və  səyyahlar 
orada tədqiqat  işi  aparmağı  qarşılarına  məqsəd  kimi  qoymamışdır” 
 
Hazırda  dünyanın    ən  qlobal  problemlərindən  biri  olan  ekologiya  məsələləri  S.Y.  Babayevin 
elmi  yaradıcılığında  müəyyən  yer  tutmuşdur.  Bu  mövzu  onun  “Naxçıvan  MSSR-in  su  təsərrüfatı  və 
ekoloji  problemlər”  adlı  əsərinin  ana xəttidir.    
 
S.Y.  Babayev  bütün  elmi  yazılarında  qarşıya  qoyduğu  problemə  və  onun    həlli  istiqamətində 
görüləcək  işlərə  münasibət  bildirir.  Bu  məqalədə  də  S.  Babayev  qeyd  edir  ki,  nəinki  Muxtar 
Respublikamızın,  həmçinin  Azərbaycanın    incilərindən  sayılan  Batabat  göllərini  qorumaq,  bizcə, 
hamının  və  hər  kəsin  vətəndaşlıq  borcudur.  Bunun  üçün  vaxtında  düşünmək  və  əməli  tədbirlər 
görmək  lazımdır.   
 
1999-cu  ildə  “Elm”  nəşriyyatı  tərəfindən  S.  Babayevin  “Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının 
coğrafiyası”  kitabı  nəşr  edilmişdir.  Həmin  kitabda  müxtəlif  başlıqlar  altında  Naxçıvanın  coğrafiyası 
təhlil  olunmuşdur.  Bundan  başqa,  kitabda  Səfərəli  Babayevin  əvvəlki  kitabında  toxunmadığı 
maraqlı  bir  başlıq-“Naxçıvan  MR-də  təbiəti  mühafizənin  vəziyyəti”  adı  altında  beş  maraqlı  məqalə 
verilmişdir.  Bunlardan  “Suların  mühafizəsi  vəziyyəti”  və  “Bitki  örtüyünün  mühafizəsi  vəziyyəti”  
məqalələri  diqqəti  cəlb  edir. 
 
S.Y.  Babayevin  Naxçıvan  MR  təbiətinin  qorunmasına  dair  araşdırmaları  hazırda  dünyanın 
ən  qlobal  məsələlərindən  olan  ekoloji  problemlərin  həll  edilməsi  üçün  atılan  mühüm  addımlardan 
biri  və həmin  elmin  inkişafına  kömək  edən amillərdəndir.   
 
S.Y. 
Babayev 
xalqımızın 
folklor  yaradıcılığına  bələd  olan  alim  idi.  Onun  elmi 
yaradıcılığında  çox  saylı  əfsanə  və  rəvayətlərinin  adı  çəkilir,  onlar  haqqında  maraqlı  fikirlər  irəli 
sürülür.  lakin  alimin  bu  nümunələrində  əsas  məqsəd  və  marağı  toponimlər,  onların  ərazisi,  elmi 
izahı  və  s.  məsələlərdir.  S.Y.  Babayevin  “Ağ  qaya  əfsanəsi”    məqaləsi  də  bu  qəbildəndir.  Əsər 
1984-cü  ildə  “Elm  və  həyat”    jurnalının  11-ci  sayında  çap  edilmişdir.  Əsərdə  Naxçıvan  şəhərindən 
20-22  km  şimal-qərbdə  yerləşən  Çalxanqala  kəndi  və  bu  kənd  ərazisindəki  toponimlər  elmi  təhlilə 
cəlb  edilir.  Oradakı    e.  ə    II  minilliyin  sonu,  I  minilliyin  əvvəllərində  müdafiə  məqsədilə  tikilmiş 
Oğlanqala,  Çalxanqala,  Ağ  qaya,  Bəzəkli,  Qırmızı  daş,  Dar,  Günortadaşı,  Əjdaha  yolu,  Əjdaha 
cəmdəyi  kimi  çoxsaylı  toponimlər  aydınlaşdırılır,  onların  yaranma  izləri  xalq  əfsanələrində  axtarılır. 
 
S.Y.  Babayevim  toponim  araşdırmaları  bir  daha  sübut  edir  ki,  Naxçıvan  bölgəsindəki 
toponimlərin  hamısı  türk  mənşəlidir.  Bu,  təbiidir,  çünki  çox  qədim  dövrlərdən  Naxçıvan  MR 

- 107 - 
ərazisində  türk  mənşəli  etnoslar  yaşamışlar.  Erməni  tarixçiləri  Naxçıvan  bölgəsi  haqqında  cəfəng 
fikirlər,  uydurma  və  yalanlar  söyləyərək  bu  qədim  və  ulu  torpağın  ermənilərə  məxsus  olduğunu 
yazsalar  da,  çox  qiymətli  və  qədim  məxəzlər  bu  bədnam  mülahizələri  rədd  edir,  ermənilərin  heç 
vaxt  bu  ərazidə  aparıcı  rol  oynamadıqlarını  bildirir.  Bu  baxımdan,  S.Y.  Babayevin  “Naxçıvanın  bəzi 
etnotoponimləri”  adlı  məqaləsi  diqqətəlayiqdir.  Əsərdə  Kəngərli,  Qaraxanbəyli,  Əlixanlı,  Muğan, 
Xələc  və s. etnotoponimləri  elmi  tədqiqata  cəlb  edilir.   
 
Coğrafi  adlar  S.Y.  Babayevin  ömrü  boyu  müraciət  etdiyi  mövzulardandır.  Onun  “Türk 
dünyası”  dərgisində  çap  edilən  “Naxçıvanda  bəzi  yer  adları”    məqaləsi  də  həmi  mövzudadır.  Əsərdə 
qədim  və  müxtəlif  yer  adları  ilə  zəngin  olan  Naxçıvan  bölgəsindəki  Biçənək,  Vənənd,  Qazançı, 
Qaraçuq,  Dəmirçi,  Əlincəqala,  Keçili,  Qaraxanbəyli,  Əlixanlı,  Püsyan,  Alışar,  Kərki,  Günnüt, 
Muğan,  Tırkeş,  Tumbul,  Xalxal  və Xələc  kimi  yer  adları  haqqında  mülahizələri  irəli  sürmüşdür. 
 
Oğuz  türklərinin  tarixini  əks  etdirən,  dünyanın  bir  çox  dillərinə  tərcümə  olunan  və  200  ildən 
artıq  bir  dövrdən  başlayaraq  tədqiqat  mövzusuna  çevrilən  “Kitabi  Dədə  Qorqud”  dastanları  ilə  bağlı 
məlumatları  dəqiqləşdirmək  üçün  Qorqudşünaslar  böyük  əmək  sərf  etmiş,  lakin  coğrafi  baxımdan 
onun  tədqiqi  son  dövrlərə  qədər  qənaətbəxş  hesab  edilməmişdir.  Əsərdə  S.Y.  Babayev  diqqətdən 
kənarda  qalmış  30-dan artıq  toponim  olduğunu  qeyd edir.   
 
S.Y.  Babayev  “Dədə  Qorqud-da  Naxçıvan  toponimləri”  adlı  məqaləsində  Şərur,  Əlincə 
qalası,  Göy  göl,  Ağqaya,  Salaxan,  Qara  çoban  düzü  kimi  elmi  aləmdə  müxtəlif  mübahisəli  fikirlərə 
səbəb olan  toponimlərə  aydınlıq  gətirir  və bəzi  adlar  haqqında  maraqlı  mülahizələr  irəli  sürür. 
 
“Kitabi-Dədə  Qorqud”:  Əkrək  və  Səkrəkin  səfər  marşrutu  barədə  qeydlər"  əsərində  alimin 
əldə  etdiyi  nəticələrdən  biri  Şərukun  Şərur  düzü  olduğudur. 
 
S.Babayevin  “Kitabi  Dədə  Qorqud”  un  Naxçıvanda  izləri”  məqaləsi  də  araşdırmalara,  tarixi 
və  coğrafi  dəlillərə  əsaslanır.  Əsərdə  Naxçıvanın  “Dədə  Qorqud”  un  əsas  yaşayış  məskənlərindən 
biri  olması  təsdiq  edilir.  S.  Babayev    “Kitabi  Dədə  Qoqud”  boyları  və  onlardakı  personajlarla 
əlaqədar  50 -dən artıq  toponim  müəyyənləşdirmişdir. 
 
S.  Babayevin  toponim  tədqiqatlarının  sistem  halında  təhlili  göstərir  ki,  o,  coğrafi  adlara 
obyektiv  yanaşmanın  məsuliyyətini  hiss  və  dərk  etdirməklə  yanaşı  mühüm  rol  oynamış  və  bu 
məsələnin  həlli  yollarını  göstərmişdir.   
 
Alim  “Kitabi-  Dədə  Qorqud”  dastanları  ilə  bağlı  yüzdən  çox  toponimi  hadisələrin  ardıcıllığı 
baxımından  sistemləşdirmişdir.  Həmçinin  dastanla  əlaqədar  əlliyə  yaxın  toponimin  Naxçıvan 
ərazisində  olduğunu  elmi  dəlillərlə  sübut  etmişdir. 
 
S.Babayevin  “Naxçıvanın  itirilmiş  torpaqları”  məqaləsi  də  maraqlı  aktual  bir  mövzuda 
yazılmışdır.  Əsər  həm  tarixi,  həm  coğrafi,  həm  də  milli-mənəvi  dəyərlər  baxımından  
əhəmiyyətlidir.  Əsərdə  Naxçıvanın  tarixi  torpaqları,  ərazisi  haqqında  keçmiş  və  indiki  məlumatlar 
müqayisə  edilir,  bu mövzu  ilə  əlaqədar  tarixi  sənədlərdən  bəhs  edilir. 
 
Səfərəli  Babayevin  “Əlincə  qalası  qəhrəmanlıq  rəmzidir”  məqaləsi  tarixi  coğrafi  etimoloji 
baxımdan  diqqəti  cəlb  edir.  Əlincə  qalası  müdafiə  qalası  olub  Culfa  rayonunda  Əlincə  çayın  sağ 
sahilində  Xanağa  kəndi  yanında  monolit  bir  qaya  parçasını  xatırladan,  hündürlüyü    1700  m  olan,  hər 
tərəfdən  sıldırım  yamaclı  Əlincə  dağının  üstündə  yerləşir.  Bu  qala  Azərbaycan  xalqının  yadelli 
işğalçılara  qarşı  apardığı  mübarizə  tarixi  ilə  sıx  əlaqədar  olub,  onun  yenilməzlik,  cəsurluq  və 
qəhrəmanlıq  rəmzidir. 
 
S.  Babayevin  “Naxçıvan  diyarının  təbiət  abidələri”  məqaləsi  daha  maraqlı  bir  mövzuda 
yazımışdır.    Əsər  insanların  maddi  və  mənəvi  tələblərini  ödəyən  canlı  və  cansız  varlıqlar,  tükənməz 
sərvətlərə,  mürəkkəb  relyefə,  müxtəlif  landşafta,  bitki  örtüyünün  təzadlı  çalarlarına,  talalar  şəklində 
sədalı  dağ  meşələrinə,  200-dən  artıq  mineral  su  mənbələrinə,  400-  ə  qədər  çay  və  çay  qollarına, 
özünəməxsus  faunaya  malik  olan  Naxçıvan  MR-in  təbii  abidələrinə  həsr olunub. 
 
Yuxarida  qeyd  olunanlardan  görünür  ki,  prof.S.  Babayev  Azərbaycan  coğrafiyasının 
inkişafında  onun  Naxçıvan  MR  ilə  bağlı  coğrafi  məlumatlarla  zənginləşməsində  xüsusi  rol  oynamış,  
Naxçıvan  ərazisindəki  fiziki-coğrafi  amilləri  ayrıca  öyrənən  elm  xadimi  olmuşdur. 
 
 
 

- 108 - 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.Babayev  S.Y.  “Naxçıvan  MSSR-in  əsas  landşaft  tipləri”,  Azərbaycan  SSR  Elmlər 
Akademiyası  Coğrafiya  İnstitutu  gənc  alimlərinin  VI  elmi  konfransının  materialları,  Bakı 
Azərbaycan  SSR Elmlər  Akademiyası  nəşriyyatı,  1967. 
 
2. Babayev  S.Y. “Qədim  diyarın  təbiəti”,  Bakı,  Azərbaycan  Dövlət  Nəşriyyatı,  1970. 
 
3.  Babayev  S.Y.  “Naxçıvanda  Kitabi-Dədə  Qorqud  toponimləri”,  Bakı,  “Yeni  nəşrlər  evi” 
1999.  
 
4. Babayev  S.Y. “Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  coğrafiyası”  , Bakı,  “Elm”,1999. 
 
5.  Babayev  S.Y.  “Naxçıvan  MSSR-in  düzənlik  landşaft  kompleksi”,  “Coğrafiya 
cəmiyyətinin  əsərləri”,  Bakı,  Azərbaycan  SSR Elmlər  Akademiyası  Nəşriyyatı,  1968. 
 
6.  Babayev  S.Y.  “Naxçıvan  MSSR-in  su  təsərrüfatı  və  ekoloji  problemlər”,  “Elm  və  həyat”, 
Bakı,  “Kommunist”,  1989, N-11. 
 
7.  Babayev  S.Y.  “Naxçıvan  MSSR-in  kənd  təsərrüfatı  ehtiyatları  və  onlardan  istifadə 
edilməsi  perspektivlərinə  dair”,  Naxçıvan  Kompleks  Zonal  Təcrübə  Stansiyasının  “Elmi  əsərlər” 
seriyası,  V buraxılış,  Bakı,  “Kommunist”,  1968. 
 
8. Babayev  S.Y. “Naxçıvanda  bəzi  yer adları”  “Türk  dünyası”,  Ankara,  1996. 
 
9.  Babayev  S.Y.  “Ermənilərin  Zaqafqaziyaya  gəlişi  və  demoqrafik  proseslər”,    Prometey,    Bakı, 
2000.