TƏBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE

РЕЗЮМЕ 
Ибрагимов М.Г. 
Принципы лечения и дистинфарктной стенокардин. 
 
Постинфарктная  стенокардия  явдяется  классической  формой  острого  коронарного 
синдрома  (ОКС). 
 
В  ряде  случаев  после  развития  инфаркта  миокарда  приступы  стенокардии  прекращаются. 
Но  иногда  после  пренесенного  инфаркта  миокарда  приступы  стенокардии  продолжаются  или 
через  некоторое  время  повторяются.  В  связи  с  остаточным  стенозом в очаге инфаркта все клетки 
не подвергаются  частъ интенсивно  функционирует,  происходит  перегрузка  сердечной  мышщы. 
 
Этот  синдром  объясняет  необходимостъ  проведения  своевременных  мероприятий 
снижение  смертности  и  уменъшение  риска  рецидивирующего  и  повторного  ТМ,  снижение 
частоты 
повторных 
ангинозных 
приступов, 
обеспечение 
реваскуляции. 
Учитывая 
вжшеизложенное,  следует  сортифицироватъ  болъных  с  различной  степенъю  риска,  назначатъ  им 
адекватное лечение  и наблюдатъ за течением и исходом  болезни.    
 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  28  aprel  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 09) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Tibb üzrə fəlsəfə doktoru, dosent  S.Əliyev
 
 

- 114 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 3 (68) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 3 (68) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 3 (68) 
 
İSA ABDULLAYEV 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
 Naxçıvan Diaqnostika Müalicə Mərkəzi 
[e-mail] 
UOT:616/618 
 
YAYILMIŞ  PERİTONİTLƏRİN  MÜALİCƏSİNİN NƏTİCƏLƏRİNİN 
YAXŞILAŞDIRILMASINDA   CƏRRAHİ MANİPULYASİYALARIN 
TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İLƏ YANAŞI,  İMMUN STATUS VƏ SİTOKİN  PROFİLİ   
GÖSTƏRİCİLƏRİNİN  KORREKSİYASININ  ƏHƏMİYYƏTİ 
 
 
Key words:  Diffuse Peritonitis, ozonized perftoran, glutoxim.  
   Ключевые  слова:  Распространенный  перитонит,  озонированный  перфторан, 
глутоксим.   
 
           Giriş.  Yayılmış  peritonitlərin  (YP)  cərrahi  müalicəsinin  qeyri-qənaətbəxş  nəticələrinin 
yüksək  hədlərdə  qalması,  abdominal  cərrahlığın  ən  qədim  və  ən  aktual  problemlərindən  biri  olan 
peritonitlərin  müalicəsində  cərrahi  texnikanı  daim    təkmilləşdirməyi,  homeostazın,  metabolizmin  və 
immun  statusun  korreksiyasını  tələb  edir  (4, 9, 10, 23, 29, 33).  
          YP  zamanı  cərrahi  müdaxilə  dövründə  aparılan  ənənəvi  manipulyasiya  və    sanasiya  üsulları 
ilə  periton  qişasının  dərinliklərinə  nüfuz  etmiş  mikrofloranı  radikal  olaraq  təmizləmək  mümkün 
deyildir.  Məhz  bu  fonda  get-gedə  inkişaf  edən        infeksiya,  toksemiya,  metabolizm  proseslərindəki 
dəyişikliklər,  faqositozda,  immunitetin  hüceyrə,  humoral  və  sitokin  həlqələrindəki  pozğunluqlar  bir 
sıra,  öz-özünə  idarə  olunan  zəncirvari  patoloji  reaksiyaların,  o  cümlədən  sistemin  iltihaba  reaksiyası 
sindromunun  (SİRS)  meydana  çıxmasına  gətirib  çıxarır  (4, 9, 10, 23, 24, 29, 33).  
Bu    isə  YP  zamanı  əməliyyat  dövrdə  patoloji  ocağın  daha  radikal  olaraq  aradan  qaldırılmasını, 
əməliyyatdansonrakı 
dövrdə 
isə 
endogen 
intoksikasiyanın 
(Eİ) 
və 
immunsupressiyanın 
formalaşmasının  universal  mexanizmlərini  nəzərə  almaqla,  infeksiya  mənbəyinə,  Eİ  mənbələrinə  və 
prosesin  sonrakı  inkişafının  bütün  mərhələlərinə,  immun  və  antioksidant  status  pozğunluqlarına 
qarşı  daha  səmərəli  müalicə  tədbirlərinin  işləyib  hazırlamasını  və  klinik  tətbiqini  tələb  edir.  Buna 
nail  olmaq  üçün,  əməliyyatdansonrakı  dövrdə,  toxumaların  hipoksiyasının  azaldılmasına,  metabolik 
və  immunoloji  pozğunluqların  yerli  və  sistem  səviyyəsində  tənzimlənməsinə,  yalnız  patogenetik 
cəhətdən  əsaslandırılmış  farmakoloji  və efferent  terapevtik  vasitələrdən  istifadə  edilməsi  vacibdir. 
Tədqiqatın  məqsədi.  YP  zamanı  cərrahi  müdaxilə  dövründə  aparılan  ənənəvi  manipulyasiya 
və    sanasiya  üsullarının  təkmilləşdirilməsinin,  antihipoksant  ozonlaşmış  perftoranın  (OP)  və 
metabolik  immunomodulyator  qlutoksimin  (Qt)  birgə  tətbiqinin  xəstəliyin  kompleks  müalicəsinin 
nəticələrinə  təsirinin  öyrənilməsidir. 
Tədqiqatın  material  və  metodları.  Bu  məqsədlə  aparılmış  tədqiqatlar  YP  diaqnozu  ilə 
cərrahi  müdaxilə  keçirmiş  348  xəstəni  əhatə  edir.  348  xəstədən  202-i  kişi  (58,0±2,6%)  və  146-ı 
qadın  (42,0±2,6%)  olmuşdur.  YP-yə  daha  çox  16-40  yaşlı  şəxslərdə  rast  gəlinmişdir.  Peritonitin 
nozoloji  səbəbləri  içərisində  ən  çox  destruktiv  appendisitə  (69  xəstədə),  perforativ  qastroduodenal 
xoraya  (62  nəfərdə),  kəskin  destruktiv  xolesistitə  (56  şəxsdə)  və  qeyri-onkoloji  mənşəli  kəskin 
bağırsaq  keçməzliyinə  (52  xəstədə)  təsadüf  edilmişdir.  Xəstələrin  35,3±2,6%-i  xəstəliyin 
başlanmasından  24  saatdan  çox  keçən  bir  müddətdə  əməliyyat  olunmuşdur.  Xəstələrin  ağırlıq 
dərəcəsi  Manheymin  peritoneal  indeksinə  (MPİ)  əsasən  qiymətləndirilmişdir:  141  xəstədə  MPİ-I 
(40,5±2,6%),  119-da  MPİ-II  (34,2±2,5%)  və  88-də  MPİ-III  (25,3±2,3%).  Həmçinin,  xəstələr  SİRS 
nöqteyi-nəzərindən  də  qiymətləndirilmişdir  və  348  xəstədən  122-də  (35,1±2,0%)  SİRS  əlamətləri 
aşkarlanmamışdır.  SİRS-in  aşkarlandığı  226  xəstədən  isə  SİRS-in  bir  meyarı  54,  2  meyarı  56,  3 

- 115 - 
meyarı  60  və  4  meyarı  56  xəstədə  olmuşdur.  YP  fonunda  SİRS-in  2  və  daha  çox  meyarı  olan  172 
xəstədə  abdominal  sepsisin  (AS) olması  müəyyən  edilmişdir.   
Bu  xəstələrdə  appendektomiya  zamanı  soxulcanabənzər  çıxıntı  güdülünün  işlənməsi  bizim 
təklif  etdiyimiz  üsulla  aparılmış  (2,  5),  patoloji  ocaq  aradan  qaldırıldıqdan  sonra,  qarın  boşluğunun 
sanasiyası,  fokuslaşdırılmış  hipertenzion  hidropressiv  peritoneal  lavaj  üsulu  ilə,  antiseptik 
məhlullarının  təzyiq  altında  vurulması  ilə  həyata  keçirilmiş  (1,  4),  qarın  boşluğunun  drenajlanması, 
drenajlama  sahəsini  artırmaq  və  drenajlama  müddətini  uzatmaq  məqsədi  ilə,    novşəkilli  və      
saçaqlı  drenaj  boruları  ilə  aparılmış  (4,  8,  18,  19),  əməliyyatdan  sonrakı      dövrdə        aparılacaq 
peritoneal  lavajın  effektini  maksimuma  çatdırmaq  üçün  bizim  təklif  etdiyimiz  drenajlama  üsulundan 
istifadə  edilmiş  (17),  intraabdominal  endolimfatik  ozonoterapiya  (4,  20,  21)  və  idarəolunan  davamlı 
lokal  hipotermiya  üsullarından  (4, 11) 
 
istifadə  edilmişdir.
 
Aparılan  ümumi  müalicənin  və  peritoneal  sanasiyanın  xarakterindən  asılı  olaraq  xəstələr  iki 
klinik  qrupa  bölünmüşdür. 
Müqayisə  qrupuna  (birinci  qrupa)  234  xəstə  daxil  edilmişdir.  Bu  xəstələrdə 
immuntənzimlənməsiz  ümumən  qəbul  edilmiş  bazis  konservativ  terapiya  və  peritoneal  sanasiya 
aparılmışdır.    
Əsas  qrupa  (ikinci  qrupa)  daxil  olan  xəstələr  ümumən  qəbuledilmiş  bazis  konservativ 
terapiya  fonunda  aparılan  ümumi  müalicənin  və  peritoneal  sanasiyanın  növündən  asılı  olaraq  iki 
yarımqrupa  bölünmüşdür.  Birinci  yarımqrupa  daxil  olan  53  xəstədə,  xəstənin  ağırlıq  vəziyyəti,  MPİ 
üzrə  ağırlıq  dərəcəsi  və  Eİ-nin  dərinliyi  nəzərə  alınmaqla  ümumi-venadaxili  və  yerli  –  peritondaxili 
olmaqla   (OP) istifadə  edilmişdir. 
Bu  xəstələrdə  ümumən  qəbuledilmiş  kompleks  bazis  terapiya  tədbirlərilə  yanaşı 
əməliyyatönü  dövrdən  olmaqla  venadaxilinə  1  ml/kq  dozada  5  mq/l  konsentrasiyada  OP 
yeridilmişdir.  Cərrahi  əməliyyatın  gedişində  peritoneal  sanasiyasının  sonunda  qarın  boşluğuna  1 
ml/kq  dozada  2,5  mq/l  konsentrasiyada  OP  vurularaq  drenaj  boruları  2  saatlığa  bağlanmışdır. 
Əməliyyatdansonrakı  dövrdə  MPİ  I  ağırlıq  dərəcəsində  olan  xəstələrə  venadaxilinə  OP 
köçürülməmişdir.  MPİ  II  ağırlıq  dərəcəsində  olan  xəstələrə  əməliyyatdan  sonrakı  dövrün  ikinci 
sutkasında  venadaxilinə  və  qarın  boşluğuna  1  ml/kq  dozada  2,5  mq/l  konsentrasiyada  OP 
vurulmuşdur.  MPİ  III  ağırlıq  dərəcəsində  venaya  günaşırı  cəmi  iki  dəfə  və  qarın  boşluğuna  isə  cəmi 
bir  dəfə  əməliyyatdansonrakı  dövrün  ikinci  sutkasında  1  ml/kq  dozada  2,5  mq/l  konsentrasiyada  OP 
köçürülmüşdür. 
Əsas  qrupun  ikinci  yarımqrupunda  61  xəstədə  YP-nin  bazis  müalicə  tədbirləri  kompleksinə 
OP  və  Qt  müştərək  ümumi  və  yerli  ozono-  və  immunoterapiya  əlavə  edilmişdir.  Tərəfimizdən  ilk 
dəfə  işlənib  hazırlanaraq  klinik  praktikaya  tətbiq  edilən  bu  üsulda  OP  və  Qt  peritonitin  ağırlıq 
dərəcəsi,  endogen  intoksikasiyanın  dərinliyi  və  immunoqrammanın  göstəriciləri  nəzərə  alınmaqla 
hər  bir  xəstə  üçün  ciddi  fərqli  və  fərdi  dozalanmış  rejimdə  və  variantlarda  işlədilmişdir.  II 
yarımqrupun  bütün  xəstələrinə  əməliyyatönü  dövrdə  venadaxilinə  1  ml/kq  dozada  5  mq/l 
konsentrasiyada  OP  köçürülmüş,  2  ml  1%-li  Qt    vurulmuş  və  cərrahi  müdaxilə  zamanı  peritoneal 
sanasiyanın  sonunda  periton  boşluğuna  1  ml/kq  dozada  5  mq/l  konsentrasiyada  OP  çilənərək  drenaj 
boruları  2  saat  bağlanılmışdır.  Drenaj  boruları  açıldıqdan  sonra  qarın  boşluğuna  2,0  ml  3%-li  Qt 
yeridilmişdir.  Əməliyyatdansonrakı  dövrdə  MPİ-I  ağırlıq  dərəcəsində  I
0
-li  endogen  intoksikasiya, 
hüceyrə  immunitetinin  supressiyası  və  humoral  immunitet  aktivliyinin  artması  fonunda  ilk  üç  gün 
ərzində  hər  gün  venadaxilinə  2,0  ml  1%-li,  periton  boşluğuna  isə  2,0  ml  3%-li  Qt  vurulmuşdur. 
MPİ-II  ağırlıq  dərəcəsində  dərin  endogen  intoksikasiyası  və  immunosupressiyası  olan  xəstələrə  
əməliyyatdansonrakı  2-ci  sutkada  venadaxilinə  və  periton  boşluğuna  bir  dəfə  1  ml/kq  dozada  2,5 
mq/l  konsentrasiyada  OP  vurulmaqla  yanaşı  5  gün  venaya  2,0  ml  1%-li  və  5  gün  isə  intraperitoneal 
2,0  ml  3%-li  Qt  yeridilməsi  davam  etdirilmişdir.  MPİ-III  ağırlıq  dərəcəsində  III
0
-li  endotoksikozu 
və  immunparaliçi  olan  xəstələrdə  isə  əməliyyatdansonrakı  dövrdə  OP  1  ml/kq  dozada  2,5  mq/l 
konsentrasiyada  günaşırı  olmaqla  cəmi  2  dəfə  venaya,  həmən  doza  və  konsentrasiyada 
əməliyyatdansonrakı 
dövrün 
2-ci 
sutkasında 
bir 
dəfə 
qarın 
boşluğuna 
yeridilmişdir. 
Əməliyyatdansonrakı  dövrdə  1%-li  Qt  2,0  ml  olmaqla  7-10  gün  müddətində  hər  gün  venaya  və  2,0 
ml  3%-li  dozada  isə  5-7 gün  periton  boşluğuna  vurulmuşdur. 

- 116 - 
Periferik  qanda  dinamikada  əməliyyata  qədər  və  əməliyyatdansonrakı  1-3,  5-7  və  10-14 
sutkada  limfositlərin  fenotip  tərkibi  (CD3+  -  T-ümumi  limfositlər,  CD4+  -  T-helperlər,  CD8+  -  T-
supressorlar,  CD19+  -  B-limfositlər)  monoklonal  antitellərdən  istifadə  etməklə  qeyri-düzünə 
immunoflüoressensiya  metodu  ilə  və  zərdab  immunoqlobulinləri  (Jg  A,  M,  G)  “Pars  Azmun”  (İran) 
firmasının  reaktiv  dəstilə  immunoturbidometrik  üsulla  təyin  edilmişdir.  Xəstələrdə  həmçinin, 
faqositar  indeksi  (Fİ) və dövran  edən immunokompleks  (DİK) də öyrənilmişdir. 
Sitokin  profilinin  vəziyyəti  əməliyyata  qədər,  əməliyyatdansonrakı  3  və  7-ci  sutkalarda  qanda 
TNFα, İL-4 və İL-8 konsentrasiyasının  İFA üsulu  ilə  təyininə  əsasən  qiymətləndirilmişdir. 
Xəstələrdə  lipidlərin  peroksidləşməsi  (LPO)  –  antioksidant  müdafiə  (AOM)  sistemi 
göstəricilərindən  olan  dien  konyuqatları  (DK),  malon  dialdehidi  (MDA)  və  katalaza  aktivliyi  (KAT) 
eritrositlərdə  dinamikada  əməliyyata  qədər  və  əməliyyatdan  sonra  dövrün  1-3,  5-7,  10-14-cü 
sutkalarında  öyrənilmişdir  (26). 
        Endogen  intoksikasiya  markerlərindən  olan  orta  molekullu  peptidlər  (OMP)  qanda  və  sidikdə 
В.В.  Николайчук  с  соавт.  (32)  üsulu  ilə  təyin  edilərək,  plazmadakı  OMP  miqdarının  sidikdə  olan 
OMP 
miqdarına 
nisbəti  olan  ifrazetmə  indeksi  (İİ)  hesablanmışdır.  Dinamikada  qanda 
intoksikasiyanın  leykositar  indeksi  (İLİ),  qanda  qalıq  azot,  sidik  cövhəri,  kreatinin,  ümumi  zülal  və 
albumin  səviyyəsi  də öyrənilmişdir.   
Həmçinin,  xəsətlərdə  qaraciyərin  bir  sıra  funksional  göstəriciləri  (ümumi  bilirubin,  qələvi 
fosfotaza  –  QF,  Alanin  Aminotransaminaza  –  ALT,  Aspartat  Aminotransaminaza  –  AST)  və  bir  sıra 
elektrolitlərin  (K
+
, Na
+
 və Ca
2+
) miqdarı  da təyin  edilmişdir.   
12 praktik  sağlam  şəxsin  analoji  göstəriciləri  norma  kimi  götürülmüşdür. 
Alınan  nəticələr  variasion  statistika  və  Uilkokson-Manna-Uitni  meyarından  istifadə  etməklə 
qeyri-parametrik  üsulla  işlənilmişdir.  Alınmış  göstəricilərin  müqayisəsi  və  qiymətləndirilməsi  üçün 
müqayisə  qruplarında  “Şanslar  nisbəti”  (ŞN)  və  bu  göstəricinin  95%-li  “etibarlılıq  intervalı”  (Eİ) 
hesablanmışdır. 
Nəticələr  və  onların  müzakirəsi.  Aparılmış  tədqiqatlar  YP  diaqnozu  ilə  daxil  olan  xəstələrdə 
qanda  DK,  MDA,  OMP,  İLİ,  qalıq  azot,  sidik  cövhəri,  kreatinin,  sidikdə  OMP  miqdarının, 
həmçinin,  plazmadakı  OMP  miqdarının  sidikdəki  OMP  miqdarına  nisbəti  olan  İİ  səviyyəsinin 
artması,  qaraciyərin  bir  sıra  funksional  göstəricilərinin  (ümumi  bilirubin,  ALT,  AST,  QF) 
yüksəlməsi  fonunda  qanda  KAT  aktivliyinin,  ümumi  zülal  və  albumin  konsentrasiyasının,  K
+
,  Na
+
 
və  Ca
2+
 
kimi  elektrolitlərin  miqdarının  azalması  müəyyən  edilmişdir.  Lipoperoksidləşmə 
proseslərinin  intensivləşməsi  fonunda  antioksidant  sistemdəki  supressiya  halının  və  Eİ-nin  dərinliyi, 
eləcə  də  qaraciyərin  funksional  göstəricilərində  və  elektrolit  balansındakı  dəyişikliklər  də  YP-nin 
MPİ üzrə  ağırlıq  dərəcəsindən  birbaşa  asılı  olmuşdur  (7, 14). 
Hər  iki  qrupun  xəstələrində  MPİ-I  ağırlıq  dərəcəsində  qanda  DK,  MDA,  OMP,  İLİ,  kreatinin, 
qalıq  azot,  sidik  cövhəri,  ümumi  bilirubin,  ALT,  AST,  QF,  KAT  aktivliyi  kimi  göstəricilərin 
mülayim  artımı  fonunda  ümumi  zülalın,  İİ-nin,  albumin  və  elektrolitlərin  (K
+
,  Na
+
  və  Ca
2+
) 
miqdarının  azalması  hüceyrə  (CD3+,  CD4+,  CD8+  -  limfositlərin,  Fİ  və  CD4+/CD8+  nisbətinin 
azalması)  və  humoral  immunitetdə  (CD19+  -  limfositlərin,  Ig  A,  M,  G  konsentrasiyasının  və  DİK 
səviyyəsinin),  həmçinin,  sitokin  balansında  olan  pozğunluqlarla  (normaya  nisbətən  qan  zərdabında 
statistik  dürüst  TNFα  konsentrasiyasının  2,9  dəfə,  İL-8  və  İL-4  səviyyəsinin  isə  müvafiq  olaraq  3,3 
və 6,0 dəfə  artması)  müşayiət  olunmuşdur  (7, 27,  28) 
 Əməliyyatdansonrakı 
dövrdə  müqayisə  qrupunda  MPİ-I  ağırlıq  dərəcəsində  ənənəvi 
kompleks  bazis  terapiya  tədbirləri  fonunda  qanda    lipoperoksidləşmə  məhsullarının  və  Eİ 
markerlərinin  tədricən  azalması,  ümumi  zülalın,  albuminin  və  elektrolitlərin  miqdarının  artması, 
qaraciyərin  funksional  göstəricilərinin  və  İİ-nin  normallaşmağa  doğru  istiqamətlənməsi  qeyd  edilir, 
lakin  tam  normallaşma  baş  vermir.  Əməliyyatdansonrakı  dövrün  10-14-cü  sutkasında  normadan 
statistik  dürüst  olaraq  qanda  CD3+  -  limfositlərin  miqdarı  11,6%,  CD4+  –  16,3%,  CD8+  –  3,2%,  Fİ 
–  4,7%  aşağı,  əksinə  CD19+  –  limfositlərin  səviyyəsi  19,2%,  Ig  A  –  25,2%,  Ig  M  –  14,5%,  Ig  G  – 
8,1%  və  DİK  –  31,4%  yüksək  olaraq  qalır.  Əməliyyatdansonrakı  dövrün  7-ci  sutkasında  xəstələrdə 
TNFα və İL-8 konsentrasiyasının  bir  qədər azalsa  da, İL-4 səviyyəsi  daha da artır.   

- 117 - 
Əsas  qrupun  1-ci  yarımqrupunda  bazis  müalicə  tədbirləri  kompleksinə  OP  ilə  yerli  və  ümumi 
OT-nin  daxil  edilməsi  LPO  prosesləri  intensivliyini  daha  erkən  dövrdə  azaltmağa,  Eİ-nin  aradan 
qaldırılmasına, 
qaraciyərin 
fermentativ 
funksiyasının, 
elektrolit 
və 
zülal 
mübadiləsinin 
normallaşmasına  müsbət  təsir  göstərir.  OP  ilə  yerli  və  ümumi  OT  tədqiqatın  sonuna  bu  xəstələrdə 
T-  və  B-immuniteti  göstəricilərinin  normallaşmağa  doğru  sürətini  əhəmiyyətli  dərəcədə  artırmaqla 
yanaşı,  sitokin  disbalansının  aradan  qalxmasına  da pozitiv  təsir  göstərir. 
Əsas  qrupun  2-ci  yarımqrupunda  ənənəvi  bazis  terapiya  fonunda  OP  və  qlutoksimlə  müştərək 
yerli  və  ümumi  OT  və  immuntənzimləmə  müşahidənin  sonuna  öyrənilən  bütün  göstəricilərin 
normallaşmasına,  o  cümlədən  sitokin  profilindəki  disbalansı  əhəmiyyətli  dərəcədə  aradan 
qaldırmağa  imkan  verir. 
MPİ-II  ağırlıq  dərəcəsində  müqayisə  qrupunun  xəstələrində  əməliyyatönü  dövrdə  qanda 
normadan  statistik  dürüst  DK  miqdarı  2,5  dəfə,  MDA  –  2,3  dəfə,  OMP  –  72,0%,  sidik  cövhəri  – 
70,2%,  qalıq  azot  –  94,9%,  kreatinin  –  90,6%,  ümumi  bilirubin  –  2,2  dəfə,  İLİ  – 6,1 dəfə, ALT – 3,1 
dəfə,  AST  –  3,4  dəfə,  QF  –  2,1  dəfə  çox  artsa  da,  ümumi  zülal  18,2%  (p<0,001),  albumin  –  18,9%, 
İİ  –  25,6%,  KAT  aktivliyi  –  32,7%  (p<0,001),  K
+
  –  27,6%  (p<0,001),  Na
+
  –  6,7%  (p<0,001)  və 
Ca
2+
  –  27,2%  (p<0,001)  azalır.  Həmçinin,  bu  xəstələrdə  normaya  nisbətən  qanda  CD3+  - 
limfositlərin  miqdarı  26,4%  (p<0,001),  CD4+  -  32,0%  (p<0,001),  CD8+  -  16,4%  (p<0,01), 
CD4+/CD8+  -  18,6%  (p<0,001),  Fİ  –  15,1%  (p<0,05),  Ig  A  –  30,5  (p<0,01)  aşağı,  lakin  CD19+  - 
miqdarı  normadan  78,0%  (p<0,001),  Ig  M  –  22,4%  (p<0,05),  Ig  G  –  23,5%  (p<0,001),  DİK  –  2,4 
dəfə  yüksək  hədlərdə  olur.  Eyni  zamanda  sağlam  şəxslərin  göstəricilərindən  statistik  dürüst  qanda 
TNFα konsentrasiyası  3,1 dəfə,  İL-8 – 3,2 dəfə  və İL-4 – 3,8 dəfə  yüksək  olur. 
Əsas  qrupun  1-ci  yarımqrupunda  OP  ilə  yerli  və  ümumi  OT-nin  aparılması  LPO  proseslərinə,  Eİ-ya, 
qaraciyərin  funksiyasına,  zülal  və  elektrolit  mübadiləsinə,  immunitetə  və  sitokin  profili 
göstəricilərinə  daha səmərəli  təsir  göstərir  (16). 
 
Əsas  qrupun  2-ci  yarımqrupunda  cərrahi  müdaxilə  və  ənənəvi  bazis  müalicə  fonunda  OP  və 
Qt  müştərək  yerli  və  ümumi  olmaqla  tətbiqi  öyrənilən  göstəricilərdə  daha  erkən  pozitiv 
normallaşdırıcı  dinamikaya  səbəb  olur.  Belə  ki,    tədqiqatın  sonuna  ilkin  göstəriciyə  nisbətən 
statistik  dürüst  DK  səviyyəsi  50,8%,  MDA  –  51,5%,  OMP  –  31,0%,  İLİ  –  78,5%, CD19+ - 33,8%, 
Ig  M  –  12,1%,  Ig  G  –  22,9%,  DİK  –  38,8%,  ALT  –  63,5%,  AST  –  70,4%,  QF  – 42,5%, TNFα – 
44,9%,  İL-8  –  54,7%  azalır,  lakin  CD3+  miqdarı  isə  33,5%,  CD4+  -  45,0%,  CD8+  -  17,6%, 
CD4+/CD8+  -  27,3%,  Ig  A  –  44,9%  artır.  Lakin  İL-4  konsentrasiyası  ilkin  göstəriciyə  nisbətən  artsa 
da, müqayisə  qrupundakı  analoji  göstəricidən  44,5% az olur. 
MPİ-III  ağırlıq  dərəcəsində  əməliyyatönü  dövrdə  xəstələrdə  olan  ağır  endotoksikoz  halına 
(qanda  normadan  statistik  dürüst  DK  miqdarı  3,0  dəfə,  MDA  –  3,1  dəfə,  OMP  –  2,3  dəfə, qalıq azot 
–  2,3dəfə,  sidik  cövhəri  –  2,1  dəfə,  kreatinin  –  2,5  dəfə,  ümumi  bilirubin  –  2,3  dəfə,  İLİ  –  8,0  dəfə, 
sidikdə  isə  OMP  –  3,2  dəfə  çox  olur,  əksinə  statistik  dürüst  KAT  aktivliyi  42,5%,  ümumi  zülal  – 
22,0%,  albumin  –  29,6%,  ),  K
+
  –  32,6%,  Na
+
  –  11,0%  və  Ca
2+
  –  35,9%  azalır.  ALT,  AST  və  QF 
səviyyəsi  normal  göstəricidən  4,7;  3,9  və  2,7  dəfə  yüksək  olur)  və  immunosupressiyaya  (normadan 
statistik  dürüst  CD3+  miqdarı  39,6%,  CD4+  -  51,7%,  CD8+  -  18,2%,  Ig  A  –  4,2%,  Ig M – 40,5%, 
Ig  G  –  38,0%,  Fİ  –  19,5%,  TNFα  –  47,2%  az,  əksinə  CD19+  - 82,0%, DİK – 3,8 dəfə, İL-8 – 4,1 
dəfə  və  İL-4  –  5,3  dəfə  çox  olur),  fərdi  differensə  olunmuş  dozada  OP  ilə  sistem  və  yerli  OT  ilə 
yanaşı  Qt  lokal  və  sistem  immuntənzimləmə  istər  müqayisə,  istərsə  də  əsas  qrupun  1-ci 
yarımqrupuna  nisbətən  daha  səmərəli  təsir  göstərir.  Müşahidənin  sonuna  Eİ-nin  ağırlığının 
azalması,  immunsupressiyanın  və  sitokin  disbalansının  aradan  qalxması,  zülal  və  elektrolit 
mübadiləsinin,  qaraciyərin  funksional  göstəricilərinin  daha  çox  normaya  yaxınlaşması  qeyd  edilir 
(28).  
Həmçinin,  OP  ilə  intraperitoneal  sanasiya  tibbi  ozonun  bakterisid  təsiri  hesabına 
əməliyyatdansonrakı 
dövrün 
3-cü 
sutkasından 
etibarən 
periton 
boşluğunun 
tam 
dekontaminasiyasına  nail  olmağa  və qarın  boşluğundakı  iltihabi  prosesi  ləğv  etməyə  imkan  verir. 
Özündə  perftoranın  və  tibbi  ozonun  xüsusiyyətlərini  birləşdirən  OP-nin  yerli  və  ümumi  tətbiqi 
LPO  proseslərinin  intensivliyini  azaldaraq  KAT  aktivliyini  artırmağa  imkan  verməklə  yanaşı 
bakterisid, 
detoksəedici, 
iltihab 
əleyhinə,  mikrosirkulyasiyanı  yaxşılaşdırıcı  təsir  göstərir, 

- 118 - 
toxumaların 
oksigenlə 
təchizatını 
yaxşılaşdıraraq 
metabolizmi 
aktivləşdirir. 
Metabolik 
immunmodulyator  və  detoksikator  Qt-in  OP  ilə  birgə  ümumi  və  yerli  olmaqla  kompleks  bazis 
terapiya  tədbirləri  kompleksinə  daxil  edilməsi  immunitetin  hüceyrə,  humoral  və  sitokin 
həlqələrindəki  pozğunluqlara  daha  erkən  dövrdə  pozitiv  təsir  göstərməyə,  Eİ-ni  azaltmağa, 
qaraciyərin  funksional  göstəricilərinə,  zülal  mübadiləsinə  və  qanın  elektrolit  tərkibinə  normallaşma 
istiqamətində  daha səmərəli  təsirli  dinamikaya  səbəb olur. 
         Əməliyyatdansonrakı 
dövrdə 
peritoneal 
sanasiya  aparmaq  üçün  qarın  boşluğunun 
drenajlanması  zamanı  drenaj  borularının  öz  funksiyalarını  uzun  müddətə  və  daha  səmərəli  yerinə 
yetirmək  məqsədi  ilə  tərəfimizdən  işlənib  hazırlanmış  novşəkilli  və  müxtəlif  variantlı  saçaqlı  drenaj 
borularından  istifadə  edilməsi  drenajlanan  boşluqdakı  möhtəviyyatın  antiseptik  məhlullarla 
durulaşaraq  asanlıqla  xaric  olmasına  şərait  yaradır,  həmçinin  bağırsaq  keçməzliyinin,  bitişmələrin 
və  digər  qarındaxili  ağırlaşmaların  əmələ  gəlməsinin  qarşısını  alır  (3,  4,  6,  20). 
Əməliyyatdansonrakı  dövrdə  peritoneal  sanasiya  məqsədi  ilə  OP-dən  və  fokuslaşdırılmış 
hipertenzion  hidropressiv  peritoneal  lavajdan  istifadə  edilməsi  periton  boşluğunun  daha  erkən 
sanasiyasına  imkan  verir  (3, 4, 12 ).
   
Əməliyyatdansonrakı  qarındaxili  erkən  ağırlaşmaların  diaqnostikasını  yaxşılaşdırmaq  məqsədi 
ilə  sindromlu  yanaşma  əsasında  qarındaxili  erkən  ağırlaşmaların  diaqnostik  alqoritminin  işlənib 
hazırlanaraq  klinik  praktikaya  tətbiqi  qarındaxili  ağırlaşmaya  vaxtında  dürüst  diaqnoz  qoymağa, 
adekvat  müalicə  taktikası  seçməyə,  təkrari  əməliyyatlara  göstərişlərin  düzgün  təyin  etməyə, 
diaqnostik  relaparotomiyaların  qarşısını  almağa  və  daha səmərəli  nəticələr  əldə  etməyə  imkan  verir. 
Ümumilikdə 
cərrahi 
müdaxilə 
keçirmiş 
348 
xəstədən 
126-da 
(36,2±2,6%) 
əməliyyatdansonrakı  müxtəlif  ağırlaşmalara  təsadüf  edilmişdir:  41,9±3,2%  (98  xəstə)  müqayisə 
qrupunda  və  24,6±4,0%  (28  xəstə)  əsas  qrupda  [ŞN=0,45;  95%  Eİ  (0,27-0,74);  p<0,05].  OP  ilə 
aparılan  ümumi  və  yerli  OT  irinli-iltihabi  ağırlaşmaların  rastgəlmə  tezliyini  müqayisə  qrupunda 
olan  35,0±3,1%-dən  əsas  qrupun  1-ci  yarımqrupunda  24,5±5,9%-ə,  OP  ilə  birgə  yerli  və  ümumi 
olmaqla  Qt  tətbiqi  isə  2-ci  yarımqrupda  14,8±4,5%-ə  endirməyə  imkan  vermişdir  [ŞN=0,32;  95% 
Eİ (0,15-0,68); p<0,05]. 
Əməliyyatdansonrakı  dövrdə  davam  edən  peritonitə  (11  xəstə),  qarın  boşluğunun  absesinə  (11 
xəstə),  erkən  bitişmə  mənşəli  bağırsaq  keçməzliyinə  (17  xəstə)  və  bağırsaq  tikişlərinin  tutarsızlığına 
(4  xəstə)  görə  43  xəstədə  (12,4±1,8%)  relaparotomiya  aparılmışdır:  35  xəstədə  (15,0±2,3%) 
müqayisə  qrupunda  və  8  xəstədə  (7,0±2,4%)  əsas  qrupda  [ŞN=0,43;  95%  Eİ  (0,19-0,96);  p<0,05]. 
Məhz  yerli  və  sistem  OT  və  immuntənzimləməsi  hesabına  əsas  qrupda  relaparotomiyaların  sayı  2,1 
dəfə  azalmışdır. 
Ümimilikdə  348  xəstədən  əməliyyatdansonrakı  dövrdə  81-i  ölmüşdür  (23,3±2,3%):  müqayisə 
qrupunda  62  (26,5±2,9%)  və  əsas  qrupda  19  (16,7±3,5%)  [ŞN=0,55;  95%  Eİ  (0,31-0,98); p<0,05]. 
Əsas  qrupun  1-ci  yarımqrupunda  10  (18,9±5,4%),  2-ci  yarımqrupunda  isə  9  (14,8±4,5%)  ölüm 
hadisəsinə  təsadüf  edilmişdir.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  MPİ  üzrə  ağırlıq  dərəcəsi  artdıqca  ölüm  faizi 
də  artır:  MPİ-II-də  –  29,4±4,2%  və  MPİ-III-də  –  58,0±5,3%.  Həmçinin  ölüm  faizi  SİRS  meyarları 
sayından  asılı  olmuşdur.  Belə  ki,  YP  SİRS-in  2  meyarı  ilə  müşayiət  olunan  hallarda  ölüm  hadisəsi 
olmamışdır.  Bütün  ölüm  halları  AS  fonunda  baş  vermişdir  və  bu  xəstələrdə  SİRS  meyarlarının  sayı 
3, yaxud  4 olmuşdur. 
Nəticələr: 
1.
 
Yayılmış 
peritonitlər 
zamanı 
immunitetin 
hüceyrə 
və 
humoral 
həlqələrindəki 
immunsupressiyanın  və  sitokin  profilindəki  disbalansın  dərinliyi,  lipoperoksidləşmə  proseslərinin 
intensivliyi,  endogen  intoksikasiyanın,  zülal  və  elektrolit  mübadiləsinin,  qaraciyərin  funksional 
göstəricilərinin  səviyyəsi  peritonitin  MPİ üzrə  ağırlıq  dərəcəsindən  asılı  olur. 
2.
 
 Xəstənin  və  MPİ  üzrə  peritonitin  ağırlıq  dərəcəsi  nəzərə  alınmaqla  yayılmış  peritonitlərin 
kompleks  müalicəsinə  fərdi  və  fərqli  dozada,  rejimdə  və  konsentrasiyada  ozonlaşmış  perftoratanla 
birgə  metabolik  immunomodulyator  qlutoksimin  ümumi  və  yerli  olmaqla  daxil  edilməsi  immun 
homeostazdakı  supressiya  halını  və  sitokin  disbalansını  daha  erkən  dövrdə  tənzimləməyə, 
lipoperoksidləşmə  proseslərinin  intensivliyini  və  endogen  intoksikasiyanın  dərinliyini  azaltmağa, 
zülal 
mübadiləsinin,  qanın  elektrolit  tərkibinin  və  qaraciyərin  funksional  göstəricilərinin 

- 119 - 
normallaşmasını 
tezləşdirməyə, 
peritoneal 
dekontaminasiyanı 
və 
reparativ 
prosesləri 
sürətləndirməklə  periton  boşluğundakı  iltihabi  prosesi  daha  tez  aradan  qaldırmağa  və  beləliklə  də, 
cərrahi  müalicənin  nəticələrini  əhəmiyyətli  dərəcədə yaxşılaşdırmağa  imkan  verir. 
3.
 
Yayılmış 
pritonitlər 
zamanı 
ənənəvi 
manipulyasiya 
və 
 
sanasiya 
üsullarının 
təkmilləşdirilməsi  fonunda  ozonlaşmış  perftoran  və  qlutoksimlə  sanasiya  peritonun  daha  erkən 
dövrdə  dekontaminasiyasına,  iltihabi  prosesin  və  drenajlanmamış  ocaqların  formalaşmasının 
qarşısını  almağa,  beləliklə  də relaparotomiyaların  sayını  azaltmağa  imkan  verir. 
4.
 
Əməliyyatdansonrakı  dövrdə  qarın  daxili  erkən  irinli-iltihabi  ağırlaşmaları  vaxtında 
aşkarlamağa,  düzgün  müalicə  taktikası  seçməyə  və  diaqnostik  relaparotomiyalardan  imtina  etməyə 
imkan  verən  diaqnostik  alqoritmin  klinik  praktikaya  tətbiqi  ölüm  faizini  əhəmiyyətli  dərəcədə 
azaldır.