ƏDƏBİYYAT
1.
Azərbaycan etnoqrafiyası: 3 cilddə, I c., baş red. Bünyadov T.Ə. Bakı, Şərq-Qərb, 2007, 544 s.
2.
Azərbaycan etnoqrafiyası: 3 cilddə, II c., baş red. Bünyadov T.Ə. Bakı, Şərq-Qərb, 2007, 384 s.
3.
Bünyadov T.Ə. Azərbaycanda maldatlığın inkişaf tarixindən. Bakı, 1969, 120 s.
4.
Qasımov H.Z. Naxçıvan Muxtar Respub-likası florasının etnobotaniki tədqiqinə dair //
Naxcıvan Dövlət Universitetinin Elmi əsərləri, Naxçıvan, Qeyrət, 2013, № 2, s. 94-98
5.
Nəsirli M.H. Yasayış evinin mənşəyinə dair. // Bakı, 1977, AEM, III bur., s.90
6.
Seyidov M.M., İbadullayeva S.C., Qasımov H.Z., Salayeva Z.K. Şahbuz Dövlət Təbiət
Qoruğunun flora və bitkiliyi. Elmi metodiki vəsait. Naxçıvan, Əcəmi, 2014, 524 s.
7.
Talıbov T.H., İbrahimov Ə.Ş. Naxçıvan Muxtar Respublikası florasının taksonomik spektri.
Naxçıvan, Əcəmi, 2008, 364 s.
ABSTRACT
Hilal Gasimov
Etnobotanic and floristic analysis of plants used in household and construction
Article deals with etnobotanic and floristic analysis of some useful plants found in the flora
of the Nakhchivan Autonomous Republic used in household and construction.
Species growing in the forests of our Republic such as walnut, hazel, elm, oak, ash,
hornbeam, yew, lime, cornel, hawthorn, medlar, juniper and etc.were widely used to make
household items and utensils, farm tools and vehicles, they were also widely utilized for
construction purposes.
РЕЗЮМЕ
Гилал Касымов
Этноботанические и флористические анализ растений, используемых
в домашнем хозяйстве и строительстве
Статья посвящена этноботанические и флористические анализа некоторых полезных
растений, найденных во флоре Нахчыванской Автономной Республики, используемых в
домашнем хозяйстве и строительстве.
Видов, произрастающих в лесах нашей республики, таких как грецкий орех, орешник,
вяз, дуб, ясень, граб, тис, извести, кизила, боярышника, мушмулы, можжевельника и др.
широко используется для предметов домашнего обихода и утвари, сельскохозяйственных
орудий и машин , они также широко используются для целей строительства.
NDU-nun Elmi Şurasının 28 aprel 2015-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə
olunmuşdur (protokol № 09)
Məqaləni çapa təqdim etdi: Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
M.Piriyev
НАХЧЫВАН ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТ ЕТ И. ЕЛМИ ЯСЯРЛЯР, 2015, № 3 (68)
- 31 -
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
С ЖЫЕНТЫФЫЖ WО РКС , 2015, № 3 (68)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ УНИВЕРСИТ ЕТ . НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 3 (68)
HÜSEYN NOVRUZOV
Naxçıvan Dövlət Universiteti
UOT: 57.8
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASINDA YAYILMIŞ SİLVİLƏR VƏ
MİLÇƏKQAPANLAR FƏSİLƏSİNƏ DAXİL OLAN QUŞLARIN AUTEKOLOGİYASI
Açar sözlər: areal, politipik, monotipik, monomorf, autekologiya
Keywords: areal, politypical, monotypic, monomorphic, autecologiy
Ключевые слова: ареаль, политический, монотипический, мономорфический,
ayтэкология
Naxçıvanda quşların öyrənilmə tarixi 3 dövrə ayrılır. Birinci dövr uzaq keçmişdən XV əsrə
qədərki dövrü əhatə edir. Həmin dövürdə Naxçıvanın quşlarına dair tədqiqat işləri aparılmamışdır.
Quşlara aid məlumatlar yalnız tarixi sənədlərdə və bədii ədəbiyyatda dağınıq halda yayılmışdır.
İkinci dövr XV əsrdən XX əsrin ortalarına qədərki dövrü əhatə edir. O dövrün yüksək
xüsusiyyəti quşlar haqqında elmi dəllillərin zooloji ədəbiyyata daxil edilməsidir ki, bu da Qafqazın,
İranın və başqa ölkələrin ədəbiyyatında öz əksini tapmışdır.
Üçüncü dövr XX əsrin ortalarından başlamış indiyə qədərki vaxtı əhatə edir. Bu dövr üçün
səciyyəvi əlamət ornitofaunanın kəmiyyət göstəriciləri hesab edilə bilər. Bu dövrdə Azərbaycanda
olduğu kimi Naxçıvanda da quş növləri dəqiqləşdirilmiş, bir sıra növlərin yaşayış tərzi və yayılması
ətraflı öyrənilmişdir.
Naxçıvan MR-in ornitofaunası 1955-57-ci illərdə A.İ.Xanməmmədov tərəfindən tədqiq
edilmiş və dəyərli məlumatlar toplanmışdır.Tədqiqat işi Muxtar respublikanın müxtəlif bölgələrində
aparılmış və 190 növ quşun yayıldığı öyrənilmişdir.
Muxtar respublikada quş faunasının öyrənilməsinə dair sonrakı tədqiqatlar 1978-2000-ci
illərdə bizim tərəfimizdən aparılmış və əlavə olaraq burada 28 növ quşun yayıldığı aşkar edilmişdir.
Həmçinin bu quşların biotopu, yazda gəlmə və payızda köçüb getmə vaxtları dəqiqləşdirilmişdir ki,
bunlarında əksəriyyəti limnodofil və qismən dendrofil qrupa daxil edilmişdir. Həmin quşların
bəzilərinin çoxalma biologiyası, arealı, lələkdəyişməsi, köçmə ardıcıllığı və.s ətraflı öyrənilmişdir.
2000-ci ildən sonra aparılan ornitoloji tədqiqatlarda AMEA Naxçıvan bölməsi Bioresurslar
İnstitutunun əməkdaşlarının böyük rolu olmuşdur.
Silvilər və milçəkqapanlar fəsiləsinə daxil olan quşların öyrənilməsinə dair iшин ясасы 2013-
2015-жi иллярдя Нахчыван МР яразисиндя апарылан орнитолоъи тядгигатлара əsaslanmışdır.
Тягдигатын йериня йетирилмяси цчцн топланан материаллар шяхси експедисийаlar вя чюл
тяжрцбяляриня эедилян вахтларда ялдя едилмишдир.
Материалын йыьылмасында вя онун сонрадан ишлянмясиндя орнитолоъи вя еколоъи
тядгигат методуна ясасланaraq qушларын аuтеколоъи хцсусиййятляри, биолоэийасы вя гида
характери комплекс ишляр ясасында юйрянилмишдир. Силвиляр вя милчякгапанларын
фясил дяйишкянлийи вя эялиб-эетмя вахtlары мцяййян едилмишдир. Щяр бир ландшафтда
йувалайан, даими олан вя гышлайан нювляри мцяййян етмяк цчцн мцшащидя обйекти
олараг Аразбойу дцзянлик вя онунла баьлы олан даьлыг зоналар götürülmüşdür.
- 32 -
Bütün landşaftlar üzrə silvilər və milçəkqapanlar fəsiləsinə daxil olan quşların təsnifatı
Azərbaycanın quşları təsnif edilmiş ədəbiyyat materiallarına əsasən verilmişdir.
Фясиля: Силвиляр – Сйлвиидаe
1. нюв: Бцлбцлц енлигуйруг – Жеттиа жеттиа Темм.
2. нюв: Назикдимдик гамышлчыл – Лусжиниола меланопоэoн Темм.
3. нюв: Гаратойуьу гамышçıл – Ажрожепщалус арундинажеус Линн.
4. нюв: Ири зювзяк – Щипполаис паллида Щемп.
5. нюв: Гырьы силви – Сйлвиа нисориа Бежщат.
6. нюв: Охйан силви – Сйлвиа щортенсис Эм.
7. нюв: Гарабаш силви – Сйлвиа атрижапилла Линн.
8. нюв: Баь силвиси – Сйлвиа борин Бодд.
9. нюв: Боз силви – Сйлвиа жоммунис Латщам.
10. нюв: Аьбыь силви – Сйлвиа мустажеа Менетр.
11. нюв: Кюлэялик йарпaгэцдяни – Пщйллосжопус cоллубита Виеilл.
12. нюв: Сарыгарын йарпагэцдян – Пщйллосжопус нитiдус Блйтщ.
Фясиля: Милчякгапанлар – мусжижапидae.
1. нюв: Ала милчякгапан – Мусжижапа щйполеuжа Палл.
2. нюв: Аьбойун милчякгапан – Мусжижапа Албижоллис Темм.
3. нюв: Боз милчякгапан – Мусжижапа стриата Палл.
Göründüyü kimi muxtar respublika ərazisində silvilərin 12 növü, milçəkqapanların isə 3 növü
yayılmışdır. Onların autekologiyasına dair əldə etdiyimiz məlumatlar aşağıdakı kimi olmuşdur.
1. Bülbülü enliquyruq- Cettia cetti Temm.
Polimorf növdür. Naxçıvan faunasına –cettia cetti orientalis yarımnövü daxildir. Arealı Qərbi
Avropa , Kiçik vəÖn Asiya, Şimal Qərbi Afrika və Zaqafqaziyada yerləşir. Qışda Fars körfəzi və
Hindistanın Şimal-Qərb ərazilərinə köçür. Naxçıvanda yuvalayan quş hesab edilə bilər. Çünki
çoxalma dövründə müşahidə edilir. Muxtar Respublika ərazisində bu quşa aprel ayının ikinci
yarısında dağ çaylarının ətrafında təsadüf olunur. Xüsusilə hündür ot bitkiləri və kollarla zəngin
olan sahələrdə özlərinə məskən salır. Ordubad rayonunun Tivi kəndində müşahidə apararkən (22
may 2014-cü il) bu quşlara rast gəlsək də yuvasını tapa bilmədik. A.İ.Xanmmədov bu quşun ərazidə
yuvaladığını göstərir (1960).
2. Nazikdimdik qamışcıl-Lusciniola melanopogon Temm.
Polimorf növdür. Naxçıvan faunasına Lusciniola melanopogon mimica yarımnövü daxildir.
Arealı Avropa, Misir, Fələstin, Suriya, Orta Asiya, İran, İrak və Zaqafqaziya rayonlarında yerləşir.
Qışda arealının cənubuna və Pakistana köçür. Naxçıvnada yuvalayan quş hesab edilə bilər. Çünki
çoxalma dövründə müşahidə edilir.Muxtar respublika ərazisinə bu quşlar aprel ayının əvvəllərində
gəlir və Araz düzənliyində olan qamışlı kanallarda məskən salır. May ayında qamışlar arasında
yuva qurub çoxalır. Avqust ayının sonunda cavan quşlarla birlikdə köçüb gedirlər.
3. Qaratoyuğu qamışcıl-Acrocephalus арундинажеус линн.
Полиморф нювдцр. Нахчыван фаунасына номинал йарымнювц дахилдир. Эeниш
йайылмыш нювдцр. Апеалы Авропа, Шимал-Гярби Африка, Кичик Асийа, Ирак, Иран,
Монголустан, Чин вя Йапонийада йерляшир. Нахчыванда йувалайан гуш щесаб едиля биляр,
чохалма дюврцндя мцшащидя олунур.
Апрел айында эялян гушлар mухтар rеспублика яразисиндя 2000 метр йксяклийя гядяр
олан гамыш басмыш су щювзяляри йахынлыьында юзляриня мяскян салырлар. Хцсусиля
- 33 -
Аразбойу дцзянликдя чохсайлы олур. Май айында гамышлар арасында йува гуруб
чохалырлар.
Бу гуш Нахчыван фаунасына илк дяфя бизим тяряфимиздян гябул едилмишдир.
13.05.1983-жц ил тарихдя ялдя едилмиш фярдин (♂) кцтляси 29, 4 г, ганадынын узунлуьу
100,2 мм олмушдур. Ийул айында бу гушун йувасындан учмуш балаларына раст эялмяк
олур. Бюйцмцш балалар сентйабр айында йашлыларла бирликдя кючцб эедирляр.
4. Ири зювзяк – Щипполаис паллида Щемп.
Полиморф нювдцр. Нахчыван фаунасына Щипполаис паллида елаеижа йарымнювц
дахилдир. Апеалы Пиреней йарымадасы, Балкан йарымадасы, Орта Aсийа, Кичик вя Юн
Асийа, Ярябистан йарымадасы, Шимали Африка, Гафгаз вя Загафгазийда йерляшир. Гышда
Шимал вя шярги Африкайа кючцр. Нахчыванда йувалайан гуш щесаб едиля биляр, чцнки
чохалма дюврцндя мцшащидя олунур.
Мухтар rеспубликанын аран зонасында йайылмышдыр. Апрелин сонунда эялян гушлар
коллугларда вя баьларда мяскян салыб, май айында коллар цзяриндя йува гуруб чохалырлар.
Чохалмадан сонра августун икинжи йарысында кючцб эедирляр.
5. Гырьы силви – Сйлвиа нисориа Бежщат.
Нахчыван фаунасына номинал йарымнювц дахилдир. Ареалы Гярби Авропа, Орта
Асийа, Иран, Яфганыстан, Чин və Монголустанда йерляшир. Гышда Шярги Африкайа
кючцр. Нахчыванда йувалайан гуш щесаб едиля биляр. Она эюря ки, йалныз чохалма
дюврцндя мцшащидя едилир.
Яразийя апрел айында эялян гушлар Аразбойу дцзянликдя олан коллугларда мяскян
сalırlaр. Май айында коллар цзяриндя гойдуглары йува йер сятщиндян тяхминян 1-2 метр
щцндцрдя йерляшир. 16 ийун 2013-жц ил тарихдя Жулфа дцзянлийиндян тапдыьымыз гырьы
силвинин йувасынын диаметри 14 см олуб, ичярисиндя 2 ядяд чиркли аьымтыл рянэли,
цзяриндя боз рянэли халлары олан йумурта вар иди. Ола билсин ки, бу гушлар яразидя
икинжи дяфя чохалырлар.
6. Охуйан силви – Сйлвиа щортенсис Эм.
Полиморф нювдцр. Нахчыван фаунасына Сйлвиа щортенсис эрассирострис йарымнювц
дахилдир. Ареалы Гярби Авропа, Асийа, Шимал-Гярби Африкада йерляшир. Гышда Африка,
Щиндистан вя Ярябистан йарымадасына кючцр. Нахчыванда йувалайан гуш щесаб едиля
биляр, чцнки щяр ил йувалама дюврцндя мцшащидя едилир.
Йазда эялян гушлар 2000 метр йцксяклийя гядяр олан даьлыг зонада йайылыр. Чох вахт
даь йамажларында мцшащидя олунур. Чохалмадан сонра жаван гушларла бирликдя арана
доьру енирляр. Лакин орада чох галмыр вя 5-20 эцндян сонра кючцб эедирляр.
7. Гарабаш силви – Сйлвиа атрижапилла Линн.
Полиморф нювдцр. Нахчыван фаунасына Сйлвиа атрижапилла доммщоизи йарымнювц
дахилдир. Ареалы гярби Авропа, Азор вя Канар адалары, Йашыл Бурун адасы, Авропа,
Шимал-Гярби Африка, Кичик Асийа, Иран, Гафгаз вя Загафгазийада йерляшир. Гышда
Африканын жянубундан Гвинейа вя Кенийайа гядяр олан сащяляря кючцр. Нахчыванда
йувалайан гуш щесаб едиля биляр, чохалма дюврцндя мцшащидя едилир. Апрелдя эялян
гушлар mухтар rеспубликанын аран вя даьятяйи зонасына йайылараг коллуглар, баь вя
мешялярдя юзляриня мяскян салырлар. Май айынын яввялиндя коллaр вя аьажлар цзяриндя
йува гуруб чохалырлар. Бязи фярдляри илдя икинжи дяфя чохалыр. 02 ийун 2014-жц ил
тарихдя Ордубад районунун Нцс-Нцс кяндиндя йумурта цзяриндя кцрт йатан гарабаш
силвини мцшащидя етдик. Чохалмадан сонра сентйабр айында кючцб эеdirляр.
- 34 -
8. Баь силвиsi – Сйлвиа борин Бодд.
Нахчыван фаунасына номинал йарымнювц дахилдир. Ареалы Авропада йерляшир.
Гышда Тропик вя Жянуби Африкайа кючцр. Нахчыванда йувалайан гуш щесаб едиля биляр,
чцнки чохалма дюврцндя мцшащидя едилир.
Апрелдя эялян гушлар mухтар rеспубликанын баь вя мешяляриндя йайылыр. Йувалама
дюврцндя ися бир гисми чай кянары коллуглара кючцр. Май айында от эювдяляри цзяриндя
йува тикирвя йумурта гойурлар. Августuн сонунда кючцб эедирляр.
9. Боз силви – Сйлвиа жоммунис Латщам.
Полиморф нювдур. Нахчыван фаунасына Сйлвиа жоммунис истеропс йарымнювц
дахилдир. Ареалы Qярби авропа, Кичик Асийа, Иран, Яфганыстан, Пакiстан, Орта Асийа,
Гафгаз, Загафгазийа вя Шимал-Qярби Африкада йерляшир. Гышда Жянуб-Гярби Асийа
(Щиндистанын Шимал-Гярбиня гядяр) вя Aфрикайа кючцр. Нахчыванда йувалайан гуш
сайыла биляр. Она эюря ки, чохалма дюврцндян сонра яразинин щеч бир йериндя мцшащидя
едилмир.
Апрел айында яразийя эялян гушлар Нахчыванын даь мешяляриня гядяр галхырлар.
Ясасян коллуг, мешя вя баьларда юзляриня йува гуруб чохалырлар. 12 ийун 2014-жц ил
тарихдя Шащбуз районунда мцшащидя апараркян боз силвинин юз балаларына йем
вердийинин шащиди олдуг. Пайыз кючмяси дюврцндя бу гушлар мцвяггяти олараг Аразбойу
дцзянлийя енир вя бир нечя эцндян сонра кючцб эедирляр.
10. Аьбыь силви – Сйлвиа мустажеа Менетр.
Нахчыван фаунасына номинал йарымнювц дахилдир. Ареалы Кичик Асийа вя Орта
Асийанын Шярг щиссяси, Ирак, Иран вя Яфганыстанда йерляшир. Гышда Ярябистан
йарымадасынын гярбиня вя Сомали йарымадасына кючцр. Нахчыанда йувалайан гуш сайыла
биляр, йалныз чохалма дюврцндя мцшащидя олунур.
Мартын сонунда эялян гушлар яразинин аран зонасында олан коллуг вя
йашыллыгларда йерляшир вя апрелин ахырларында йува тикирляр. Бу вахта гядяр
эюстярилян ядябиййат мялуматларына ясасян аьбыь силвинин Нахчыванда йувалама
биолоэийасына даир мялумат олмамышдыр. Она эюря биз онун чохалма биолоэийасыны
юйрянмяк цчцн ятрафлы мялумат топламаьа чалыşдыг. Бу мягсядля 2014-жц ил май айында
Ордубад районунда апардыьымыз тядгигат нятижясиндя аьбыь силвинин 5 йувасыны тапа
билдик. Йувалар ясасян коллар вя алчаг бойлу жаван тинэляр цзяриндя гурулур. Йуванын
йердян щцндцрлцйц 1 метрдян артыг олмур. Йуванын материалы бириллик вя чохиллик
биткилярдян, дюшямяси ися йун, аьаж габыгалты лиfляри, тцк вя с. ибарят олур. Йуванын
кцтляси орта щесабла 5-8 г, харижи диаметри 6-8 см, дахили диаметри 4-5 см, дяринлийи ися
4,5-5 см олур. Кянзя кянд ярик баьы кянарында май айында тапдыьымыз йувалардан икиси
цзяриндя мцшащидя апарыб, материал топладыг. Йуvалар бир-бириндян 120 метр мясафядя
йерляшиб бири йемишан колу цзяриндя, диэяри ися жаван ийдя аьажы цзяриндя
гурулмушду. Щяр ики йувада 4 йумурта вар иди.Yумуртадан чыхан балалар тамамиля
чылпаг вя чох ажиз олса да йуvада жями 10-11 эцн галыр. Постембрионал бюйцмянин
биринжи 5 эцнц даща сцрятля эедир. Биринжи эцнц баланын димдийи, дабан дараьы вя
ганады ейни узунлугда олса да сонракы эцнлярдя димдийинин бюйцмяси лянэийир. Бала
дюрд эцнлцк оланда ися даbан дараьынын узунлуьу ганадын узунлуьундан эери галыр.
Чцнки бу заман чалма лялякляри узаныр. Артыг май айынын сонунда бу гушун тязя учан
балаларына раст эялмяк олур. Балалар бюйцдцкдян сонра октйабр айында йашлыларла
бирликдя яразидян кючцб эедирляр.
11. Кюлэялик йарпагэцдяни – Пщйллосжопус жоллйбита Виеилл.
- 35 -
Полиморф нювдцр. Нахчыван фаунасына Пщйллосжопус жоллйбита лорензии
йарымнювц дахилдир. Эениш йайылмыш нювдцр. Ареалы Авропа, Канар адалары, Шимал-
Гярби Африка, Тцркийя, Иран, Яфганыстан, Щималай, Чин вя Гафгазда йерляшир. Гышда
Африка, Юн асийа вя Щиндистана кючцр. Нахчыванда йуvалайан гуш щесаб едиля биляр,
чцнки чохалма дюврундян сонра яразинин щеч бир йериндя мцшащидя едилмир.
Апрелдя эялян гушлар аран зонадан башламыш йцкsяк даьлыг зонайа гядяр коллуг вя
мешялярдя йайылыр. Май айында адятян йердя, бязян ися коллар цзяриндя йува гуруб
чохалырлар. Бу заман даьлыг зонада аран зонайа нисбятян онларын сайы чох олур. Август
айында ися аран зонада йарпагэцдянин сайы чохалыр. Бир мцддят йемляндикдян сонра
сентйабр айында кючцб эедирляр.
12. Сарыгарын йарпагэцдян – Пщйллосжопус нитидус Блйтщ.
Мономорф нювдцр. Ареалы Tüркийя, Иранын Шималы, Яфганыстан, Гафгаз вя
Загафгазийада йерляшир. Гышда Щиндистанын жянуб щиссяси, Шри-Ланка вя Батумийя
кючцр. Нахчыванда йуvалайан гуш щесаб едиля биляр, чцнки йалныз чохалма дюврцндя
мцшащидя едилир. Йазда эялян гуşлар бир нечя эцнлцйя Аразбойу дцзянликдя тез-тез
мцшащидя едилир. Сонра тамамиля сайлары азалыр. Фярдлярин яксяриййяти алп гуршаьына
гядяр даьлыг зонайа гядяр галхыр. Май вя ийун айында аьаж вя коллар цзяриндя йува гуруб
нясил верирляр. Пайыз кючмяси сентйабрын ахырында тамамланыр.
13. Ала милчякгапан – Мусжижапа щйполеужа Палл.
Нахчыван фаунасына номинал йарымнювц дахилдир. Ареалы Гярби Авропа (Балкан вя
Апенnин йарымадасындан башга) вя Шимал-Гярби Африкада йерляшир. Гышда Африка
саванналарына кючцр. Нахчыванда кючяри гуш щесаб едиля биляр, чцнки пайыз вя йаз
кючмяси дврцндя мцшащидя едилир.
Ала милчякгапанын йаз кючмяси апрел айына, пайыз кючмяси ися сентйабр, октйабр
айларына тясадцф едир. Бу заман аразбойу дцзянликдя кичик йашыллыгларда мцвяггяти
мяскян салырлар. Чохалма дюврцндя вя гышда мцшащидя едилмямишдир.
14. Аьбойун милчякгапан – Мусжижапа албижоллис Темм.
Нахчыван фаунасына номинал йарымнювц дахилдир. Ареалы Авропада йерляшир.
Гышда Африканын тропик саванналарына кючцр. Нахчыванда кючяри гуш щесаб едиля
биляр. Она эюря ки, йазда вя пайызда кючмя дюврц бу гушлара орта даь гуршаьындан Араз
вадисинядяк олан сащядя сейряк шякилдя тясадцф олунур. Пайыз кючмяси сентйабр айы
олса да бязян йубанан фярдляриня дя раст эялмяк олур. Гышда вя чохалма дврцндя бу гуша
яразинин щеч бир йериндя раст эялмядик.
15. Боз милчякгапан – Мусжижапа стриата Палл.
Нахчыван фаунасына номинал йарымнювц дахилдир. Ареалы Гярби Авропа, Шимал-
Гярби Африка вя Aсийанын Жянуб-Гярбиндя йерляшир. Гышда Африкайа кючцр.
Нахчыванда йувалайан гуш щесаб едиля биляр, чцнки чохалма дюврцндя тез-тез мцшащидя
олунур. Апрелин орталарында эялян гушлар mухтар rеспубликанын аран вя даь зонасында
эeниш йайылыр. Щятта бязян дяниз сявиййясиндян 2000 метр йцксякликдя мцшащидя
едилир. Бу заман онлар мешя, баь вя даьятяйи коллугларда йерляшир, йуваламаг цчцн
жцтляря айрылырлар. Бязи фярдляри икинжи дяфя йумурта гойуб чохалырлар.
Топладыьымыз материллара ясасян демяк олар ки, Силвиляр фясилясиня дахил олан
гушларын щамысы йувалайан гушлар олуб, чохалмадан сонра яразини тамамиля тярк
едирляр. Милчякгапанлар фясилясиня аид олан гuшлардан ися йалныз бири йувалайан,
икиси иsя кючяри гушлардыр.
- 36 -
Эюстярилян нювлярдян аьбыь силви, боз милчякгапан, гаратойуьу гамышжыл,
назикдимдик гамышжыл, баь силвиси вя боз силви мухтар республиканын бцтцн
бюлэяляриндя йайылараг йува гуруб чохалырлар.
2005-жи илдя 9 мин 118 ща сащядя йарадылан «Аразбойу Дювлят Тябият йасаглыьы»
Нахчыванын фаунасына мцсбят тясир эюстяряряк, щям дя гушларын сай тяркибинин
артмасына сябяб олмушдур. Апардыьымыз тядгигат заманы щяр ики фясиляйя даир ялдя
етдийимиз материаллар Нахчыванын орнитофаунасынын юйрянилмясиндя бюйцк
ящямиййятя маликдир.
ЯДЯБИЙЙАТ
1. Ханмяммядов А.И. Нахчыван МССР-ин авифаунасына даир материаллар. Бакы –
1960.
2. Т.Талыбов. Нахчыван Мухтар Rеспубликасында надир щейван нювляри вя онларын
эенефондунун горунмасы. Бакы – 1990.
3. Щ.М. Новрузов. Нахчыван МР-ин дцзянлик зонасында орнитофаунанын мювсцм
хцсуsиййятляри. НДУ-нун хябярляри: №9. 2006.
4. Щ.М.Новрузов. Нахчыван МР-дя орнитофаунанын мцасир вязиййяти вя
пeрспективляри. НДУ-нун елми хябярляри, 2009.
5. Г.Т.Мустафайев вя башгалары. «Орнитолоэийа». Бакы – 2005.
ABSTRACT
Q.Novruzov
Autecology of birds including silvis and muscicapidae family spreading in the Nakhchivan
Autonomous Republic.
Ornithological researches were held in different regions of Nakhchivan Autonomous Republic
for leaning autecology of birds including silvis and muscicapidae family. It was cleared that 12
species of silvis, 3 species of were spread in this area.
РЕЗЮМЕ
Г. Новрузов
Аутэкология распространенных славок и мухоловок входящих в семейства птиц в
Dostları ilə paylaş: |