Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

 
AMIRIY VA FUZULIY 
Zebo QOBILOVA, 
Filologiya fanlari doktori (Qo‘qon DPI) 
Annotatsiya: 
Maqolada Amiriy va Fuzuliy ijod chashmalarining o’zaro 
izdoshlik va novatorlik jihatlariga e’tibor berilgan. Amiriyning Fuzuliy g’azallariga 
tatabbu’ va taxmislaridan namunalar tahlil qilingan, g’oyaviy-badiiy xususiyatlari 
xususida so’z yuritilgan. 
 
Kalit so’zlar: 
tatabbu’, taxmis, radif, muxammas, g’azal, mavzu, g’oya, 
badiiyat. 
Аннотация:
В статье обращено внимание на взаимное продолжение и 
новаторские аспекты истоков творчества Амири и Физули. Анализируются 
интерпретации Амири газелей Физули, обсуждаются их идейно-
художественные особенности. 
Ключевые слова:
татаббу, тахмис, радиф, мухамас, газель, тема, идея, 
художественность. 
Annotation
: The work of Amiri and Fuzuli is mentioned in the article 
attention is paid to the mutual follow-up and innovative aspects of Amiri's 
interpretations of Fuzuli's ghazals are analyzed, and their ideological and artistic 
features are discussed. 
Key words:
tatabbu', takhmis, radif, mukhamas, ghazal, theme, idea, 
artistry. 
Sharq she’riyatida dunyoviylik, islomiy ruh va tasavvuf ohanglari o‘zaro 
omuxta bo‘lib kelganligi ma’lum. Zulma’naynlik mumtoz shoirlar ijodining asosiy 
xususiyati edi. An’anaviylikning ustuvorligi ko‘plab bir-biriga yaqin va o‘xshash 
she’ru baytlarning yaratilishiga ham sabab bo‘lgan. Biroq bu yaqinlik hech qachon 
biror-bir 
shoirning mutlaq taqlidi bo‘lib qolmagan, aksincha, Sharq 
umumshe’riyatining mazmun va shakliy taraqqiyotiga turtki bergan. 
“XVIII asr oxiri – XIX asr avvali o‘zbek adabiyotiga eng ko‘p ta’sir qilgan, 
binobarin, o‘z asarlari bilan bu davr adabiyoti taraqqiyotida juda katta rol o‘ynagan 
shoirlardan biri ulug‘ ozarbayjonlik Fuzuliydir, - deb yozadi V.Zohidov. – Bu 
ajoyib so‘z ustasining, ayniqsa, tili, uslubi, muhabbat kuylari deyarli hamma 
shoirlar ijodida chuqur iz qoldiradi. “Kima”, “holima”, “xoram”, “etmaz”, 

---

850 
“o‘lmisham”, “dushdim”, “no‘la”, “ver”, “cho‘x” va hokazolar qator o‘zbek 
shoirlari ijodiga bevosita o‘shal ustoddan kirib keladi. Fuzuliy she’rlariga 
muxammaslar yoziladi”[1, 194-195]. Chunki “Fuzuliy turkiy g‘azal uslubini 
kamolot cho‘qqisiga ko‘targan buyuk siymolardan biri sanaladi. Uning g‘azallari 
ravon va musiqiyligi, o‘ynoqiligi 
bilan, go‘zal tashbehlarga boyligi bilan ko‘ngillarni band etadi. [2, 102]
Amiriyning ham qator she’rlarida Fuzuliyga izdoshlik qilganini ko‘rish 
mumkin. U Fuzuliy g‘azallariga bir necha tatabbu’ yozadi, taxmislar bog‘laydi. 
“bengzatdim”, “ayduqcha”, “cho‘x”,”topan”, “bo‘lan”, “chekan”, “o‘lan”, “qilan”, 
“vor”, “ko‘ran”, “kezdigidur”, “sinduran”, “sonur”, “yo‘x”, “do‘ndirmish”, 
“verub”, “edan”, “vermish”, “verdi”, “o‘sonmaydur”, “verancha”, “dun”, 
“dushdi”, “o‘sondim”, “sonuram”, “o‘kush” kabi fuzuliyona so‘zlarni g‘azallari 
matniga olib kiradi. Xususan, “cho‘x”, “do‘ndurmish” radifli g‘azallar bitadi.
G‘am ilojin may etar – aydi Fuzuliy ham Amir, 
 
 
Ey asiri domi g‘am, bir go‘shai mayxona tut [5, 63], - 
kabi baytlarida salafi fikrini tasdiqlaydi va rivojlantiradi.
Aslida shoirning mazkur g‘azali ham buyuk salafining: 
Ey asiri domi g‘am, bir go‘shai mayxona tut, 
 
 
Tutma zuhhoding muxolif pandini, paymona tut,- [4, 46]
matla’i bilan boshlanadigan g‘azali ta’sirida yozilgan. Lekin Amiriy qofiya va 
radifda Fuzuliyga ergashsa-da, g‘azalda bevosita uning fikrlarini davom 
ettirmagan. Balki ishq mavzuida alohida, o‘ziga xos g‘azal yaratgan. Chunki 
baytma-bayt solishtirilganda ular orasida yaqinlik, umumiylik yo‘qligini ko‘ramiz. 
Xatto g‘azalning matla’ida ham muayyan tafovutlar ko‘zga tashlanadi: