Тофиг щаъыйев

 

379. Ammənin nəzər və şəfqət məhkəməsində mühəyya qaziləri. 

Ammənin  nəzər  və  Ģəfqət  məhkəməsində  bilazat  ğubernator 

kəndüsi  sədrniĢində olturub yuxarı zemski sudun iki posniĢini və 

ğ

ubernə  mağistratının  iki  posniĢini  və  yuqarı  rasprava 

məhkəməsinin  iki  posniĢinləri  oltururlar.  Əgər  ğubernədə  bu 

məhkəmələr  olur  isə  və  bunlardan  bə‘zi  olmadıqda  məhkəmeyi-

məzburda hökm məclisi olunmayacağı xud kəndüdən mə‘lumdur. 

Və  əgər  külli  və  cüz'i  xüsusiyyət  əhvalundan  vüquf  təhsil  etməgə 

ehtiyac vaqe olunur isə, məhkəmeyi-məzburda olturub, iĢləri vəznü 

təfəkkür  etməkçün  boyarzadələrün  pridvaditeli,  yəni  sərvərini,  ya 

Ģə

hər  baĢlığını  də‘vət  etməgə  nəzər  və  Ģəfqət  məhkəməsinə  iznü 

rüxsətdir

2

.      

 

382.  İmperatori-ə'zəm  həzrətlərinin  nəzər  və  şəfqət    məhkə-

məsinə təslim olunan xəzinəsi. 

Nəzər və Ģəfqət  məhkəməsinə  üç yüz  

səksanıncı  maddədə  zikr  olunan  Ģeylərüŋ  icra  və  iqaməti  için 

                                                 

2

 Йеня орада, с. 83.

 

1

 Мязиди – иззят вя мцгяддяс падшащи-язим императоричя Yeгатерина санийя 

щязрятляринин ъям‘и Русиййя империйясиндя яйалятлярüŋ низам вя тяртиби iчiн 

иъад вя имла олунмуш гануни-ъядидядир. Петербург, 1780.  

2

 Эюстярилян мянбя, с. 137. 

*

 Газанъ вя эялириндян. 

 

493 

ğ

ubernənüŋ  təhsil  və  iradından

*

  hasil  imperatori-ə‘zəm 

həzrətlərinüŋ  xəzinəsündən  bir  dəfədə  on  beĢ  rüblə  əta  və  bəxĢ 

olunur  və  nəzər  və  Ģəfqət  məhkəməsinə  təhrirən  əmr  olunur  ki, 

uĢbu  aqça  ilə  məzkur  içad  və  bünyadın  həqiqət  əlhal  özün(ün) 

mənfəətinə etməgə mübaĢirət edə və hər kizbi, mən‘i boĢ yerə tələf 

olunmaya, Və ya ki qeyri müamilə özün(ün) sərf olunub və ya xilaf 

iste'mal və hiylə həyanətilə küllüsi və bə‘zisi zaye' və tələf olmaya və 

bu  aqçayi-mənfəət  təriqilə  və  ya  vəsiqəli  rəhn  ilə  boyarzadələrin 

bankiyə verilən rəsəm və qanuni özin müamiləyə vermək nəzər və 

Ģə

fqət məhkəməsinə iznü rühsət olunur...

1

 

Diqqəti  çəkən  birinci  odur  ki,  bu  mətnlər  saf  Azərbaycan 

dilindədir - qanunlar Azərbaycanın Rusiya imperiyasına qatılma-

sından  əlli  il  (1813-cü  ilki  qismən  ilhaqı  nəzərə  alsaq,  33  il)  əvvəl 

yazılmışdır.  Çarın  bu  məcəlləni  imperiya  daxilində  olan 

Volqaboyu,    Şimali  Qafqaz,  Sibir  türklərinin  dilinə  yox,  məhz 

Azərbaycan  dilinə  tərcüməsini  nə  ilə  izah  etmək  olar?  Ancaq 

onunla  ki,  hansı  türk  dilində  yazılsa,  yalnız  o  xalq  özü  başa 

düşəcəkdi,  Azərbaycan  dilindəkini  isə,  görünür,  bütün  türk 

xalqlarının  ziyalıları,  məmurları  anlamışlar.  Buna  görə  də  X1X 

əsrdə  rus-Avropa  səyyahları  Azərbaycan  dilinin  Şərqdəki 

mövqeyini  fransız  dilinin    Avropada  işlənməsi  ilə  müqayisə 

edirdilər.   

   

Göründüyü  kimi,  bu  mətnlərdə  bir 

oturmaq  feili  «olturmaq» 

şəklində  verilib  (tatar,  balkar,  qaraçay…dillərindəki  kimi),  bir  də 

xəyanət  və  rüxsət  sözlərinin  hərəsi  bir  dəfə  h  ilə  yazılmışdır 

(Osmanlı  türkcəsindəki  kimi).  Ancaq  müşahidələr  göstərir  ki, 

rüxsət sözü birinci mətndə məhz x ilə gedib, eyni zamada  xəzinə

 

sözü hər dəfə x ilə yazılıb. Deməli, h yazılışını mətbəə xətası – nöqtə 

düşməsi saymaq gərəkdir.     

Rus  sözlərinin  bu  mənbədəki  işlənilmə  ənənəsi  XIX  əsrdə  və 

XX  əsrin  əvvəllərində  davam  edir,  mətnlərdə  rus  terminolo-

giyasının  azərbaycanca  izah-qarşılığı  verilir: 

obĢestvennay  prizre-

niye,  yə‘ni  ammənin  nəzər  və  Ģəfqət  məhkəməsi;  boyarzadələrin 

pridvaditeli, yə‘ni sərvəri və s. (sonralar eynən «Əkinçi» qəzetində 

                                                 

 

1 

Həmin mənbə, с. 138-139. 

 

494 

olan kimi). Göstərişlərin dilində rus sözləri geniş işlənir, fonetik və 

qrammatik baxımdan tamam azərbaycancalaşmır

*

. 

Ümumiyyətlə  isə,  buradakı  dil  tarixən  azəbaycanca 

yazılmış nümunəvi sənəd dillərindən biridir.            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 

*

 Бундан  яввялки  ясрлярдя  Hиндушащ  Нахчывани  лцьятиндя

  

  

تخت  (тяхт) - 

تَرك  (кирявят  вя  йа  кырават)  вя  Щябибинин  дилиндя 

вину  (вино)  рус  сюзляри 

ишлянир: Дур уру, ей сагийи-мящру, бизя, Сун бярц бир гач гядящ 

вину бизя. 

«Дядя  Горгуд»да  М.Ерэинин  вя  Ф.Зейналовла  С.Ялизадянин 

шайкалу 

охудуьу  сюзц  Щ.Араслы  вя  О.Шаиг 

шапгалы  охуйур:  «Гантуралы  эялди,  qара 

шапгалы  тякура  салам  верди».  Бизъя,  дцрцстц  будур,  шайга/шайка  мяна  

вермир.  

 

 

 

495 

ТОФИГ  ЩАЪЫЙЕВ 

 

АЗЯРБАЙЪАН  

ЯДЯБИ  ДИЛИНИН 

ТАРИХИ 

 

 

(I hissə) 

 

 

Бакы – «Елм» – 2012  

 

 

 

 

 

 

«ЕЛМ» РЕДАКСИЙА-НЯШРИЙЙАТ 

ВЯ ПОЛИГРАФИЙА МЯРКЯЗИ 

 

 

Директор:    

Шириндил Алышанлы 

 

 

Компцтер  

тяртибчиси:    

Насир Алышанлы 

 

Техники 

редактор:   

Сябущи Гящряманов 

 

 

 

 

 

  

 

Форматы: 60х90 

1

/16. Щяъми: 29,75 ч.в.     

Тиражы:      . Сифариш №  126. 

Гиймяти мцгавиля ясасында 

 

«Елм» РНПМ-нин мятбяясиндя чап едилмишдир  

(Истиглалиййят, 8) .      

 

 

 

496 

                                                 

2

  

3

  

4

  

1

  

2