To’lov balansini tuzish tamoyillari

Yaponiya to'lov balansi²

T.B	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019
Joriy opr	144	145	217	127	59	33	60	64	71	76	77	89
Savdo bls	56	58	108	-4	-54	-90	-63	-59	-58	-56	-62	-53
Exp (tov)	751	546	734	789	776	695	716	766	804	847	890	938
Imp( tov)	-695	-489	-625	-793	-830	-785	-779	-826	-862	-903	-951	-991
Xiz. blns	-38	-35	-34	-39	-51	-36	-36	-36	-36	-36	-36	-36
kredit	194	176	202	234	232	222	219	219	228	232	241	245
debit	-55	-41	-47	-51	-55	-54	-51	-51	-53	-54	-56	-57
Jor.sof transferlar	-13	-12	-12	-14	-15	-10	-10	-10	-10	-10	-10	-10
Kapital bls	-5,4	-5	-5	0,4	-1	-7,6	-4	-4,1	-4,1	-4,1	-4,1	-4,1
Moliya bls	210	183	266	182	54,2	74	56	60	67	72	73	85
Sof FDI	87	61	71	117	120	134	105	111	110	116	114	122
Sof portfel	278	219	151	-162	41	-260	10	10,2	8	7	5	9,5
Boshq.invest	-186	-125	-0,1	55	-67	15	-54	-52	-53	-52	-49	-48
Zaxira aktiv	31	27	43	172	-38	39,5	-4,5	7,2	1,8	0,9	2,8	1,8
xatolar	47,7	32,7	41	38,4	3,9	-42	0	0	0	0	0	0

XVF tomonidan taqdim etilgan ushbu ma’lumotlardan ko’rinadiki, bunda AQSh dan farqli o’laroq Yaponiya to’lov balansining aksincha joriy operatsiyalar qismi aktiv bo’lib, u kapital va moliyaviy operatsiyalar qismidagi defetsitni yopishga ketadi. Endi nega kapital qismida defitsitligini izohlasak, ma’lumki ushbu qismdagi ko’rsatkichlar- ning keskin tebranishi Yaponiyga xos xususiyatga aylanib bo’lgan, va bunga sabab sifatida eng avval yapon investitsiyasining xorijiy mamlakatlarga keskin o’sishi bo’lib, bu yaponiyada ishchi kuchi qimmatligi, resurslarning taqchilligi va ularning chetdan olib kelinishi qimmat. Shu o’rinda aytish joizki Yaponiya neftning 90%ni, temirning 70%dan ortig’ini import qiladi.

Iqtisodiy jihatdan yana bir rivojlangan davlatlardan yana biri bu Germaniya bo’lib, uning to’lov balansi ham o’ziga xosligi bilan ajralib turadi. Umuman olganda yevropa mamlakatlari balansida faqrli jihatlar deyarli mavjud emas, lekin Germaniya biroz farq qiladi. Avval yevroda to’lov balansini tuzish yo’llarini haqida qisqacha aytib o’tsak.
Yevropa Hamjamiyatida to’lov balansini davlatlararo tartibga solish quyidagi usullar orqali amalga oshiriladi:
• bojxona bojlarini bekor qilish (1968 y. 1 iyuldan boshlab, bojxona Ittifoqi tuzilgan,
boshqa uchinchi tomonlar uchun yagona tashqi tarif belgilangan);
• soliq tizimining birxillashtirilganligi;
• tovarlar eksportini kreditlashtirish talablarining kelishilganligi.
Shunday qilib, to’lov balansini tartibga solish birmuncha murakkablashdi. Qo’llaniladigan instrumentlar kengaydi, ularni iqtisodiy siyosatning boshqa shakllari bilan uyg’unlashtirilgan holda qo’llash tizimli tus oldi. Odatda, to’lov balansini barqarorlashtirish - iqtisodiyotni sog’lomlashtirish, inflyatsiyani cheklash, byudjetdagi taqchillikni qisqartirish va boshqa tadbirlar bilan birgalikda amalga oshiriladi.
Ammo, to’lov balansidagi taqchillikni kamaytirish vazifasi aksariyat hollarda, xo’jalik faoliyatini kengaytirish, byudjet xarajatlarini oshirish, foiz stavkalarini pasaytirish kabilarni talab qiluvchi iqtisodiy siyosat - iqtisodiy o’sish va bandlikni ta’minlash vazifasi bilan to’qnashadi. To’lov balansining eng samarali sog’lomlashtirish vositasi - bu, harbiy xarajatlarni, shu jumladan, tashqi harbiy xarajatlami qisqartirish orqali erishiladi.
Xususan Germaniya to’lov balansiga kelsak, u joriy operatsiya qismidagi savdo balansining har doim profitsitdaligi orqali umuman to’lov balansini muvozanatlashti-rishidir. Qisqa qilib aytganda savdo balansi Germaniya uchun juda muhim to’lov balansi elementi vazifasini o’taydi. Ammo bu qolgan yevropa mamlakatlari to’lov balansiga salbiy ta’sir o’tkazmoqda. Bu haqda keyinroq. Hozir esa Germaniya to’lov balansi va unga doir statistic ma’lumotlar, ularning tahliliga to’xtalsak.
To’lov balansidan ko’rinadi savdo balansi o’sish trendiga ega, o’zi savdo balansining o’sish yoki kamayishi evro qiymatiga bog’liqdir, agar yevro qimmatlasa baho oshadi va eksport kamayadi, bu o’z o’rnida savdo balansiga ta’sir qiladi, yoki aksincha. Ba- lansda kapital va moliyaviy operatsiyalar qismida doimiy salbiy qoldiq o’sishi kuza- tilayotganini Yaponiyada bo’lgani singari kapitalning chetga investitsiyalar ko’rinishi- da chetga oqib ketishi bilan izohlash mumkin.
Germaniya to’lov balansining savdo balansi rekord darajada ko’tarilishi, ya’ni deyarli 201 mlrd(xizmatlar bn) ga yetishi, va kelgusida ham 0,3% o’sishi va bu 3,8% o’sish ko’rsatkichigacha yetishi bir tomondan Germaniya uchun ancha muqobil shart, lekin qolgan evropa mamlakatlari uchun anchagina noqulay muhitni yaratib, ularning ba- lanslariga salbiy ta’sir o’tkazmoqda. Ular importlari eksportdan kamligini Germaniya- dan ko’rishmoqda. Bu haqda xususan XVF bosh prezidentining birinchi o’rinbosari David Lipton Berlinda Germaniya moliya vaziri Volfgang Shoyble bilan bo’lin o’t- gan uchrashuvda ta’kidlab o’tdi. Ammo bunga nemis amaldorlar qat’iy qarshi chiqdi- lar. Ular evrozonadagi iqtisodiy sustlikka dahlsizliklarini ta’kidladilar. Ularning ayti- shicha, ular ham eksport salohiyatini oshirsin, sifat, narx kabilarni muvofiqlashtirib raqobat muhitini yaratsin degan fikrni keltirishdi. Ammo javobni o’zingiz o’ylang, ular o’z mahsulotlarini qayerga eksport qilsin, butun evrohudud bozori deyarli Germaniya qo’lida, Krugmanning ta’kidlashicha ular eksportni o’zga sayyoraga qilishiga to’g’ri keladi. Aslida ushbu balans 6% dan o’smasligi kerak, bu Bryusselda bo’lgan EK tomonidan belgilangan bo’lib, buzilgan holda sanksiyalar qo’llash ko’zda tutilgan. Germaniya savdo balansi o’sishi 7,9% gacha bo’lishi va bu jarimaga tortilishi ehtimoli bor. Ilovada ushbu davlatlar to’lov balansi va unga bevosita ta’sir etuvchi statistik ma’lumotlar keltirilgan.