Tuychiyeva Ravshanoy Quchqarxojayevna
Yüklə 248,35 Kb.
|
|
Ko„rib qo„ying Agar istasam men ham sizlarga o„xshay olaman, hatto
hammalaringdan o„tib ketaman. Men qalbimda muhabbat bilan yashamoqchi bo„ldim. Lekin bo„lmadi. Chunki muhabbat halollik va kamsuqumlikni taqozo qildi. Sizlarning davrangizda halol va kamsuqum bo„lish esa qurol-aslahasiz holda och yirtqichlar qarshisidan chiqib qolish bilan teng bo„ldi va men qurbonlar berdim: oilam buzildi, o„glim o„ldi, o„zim hayotimning ma‟nosi bo„lgan kasbimni yo„qotdim. Nihoyat, pichoq borib suyakka taqaldi va ko„nglimda gurillab yonayotgan muhabbat olovi so„ndi. Uning o„rnini mudhish muzlik muzlik qopladi. U o„z nomi bilan dunyoga keldi: Nafrat! Endi men va sizlar o„rtamizdagi tilmoch mana shu bo„ladi!...” 30 deyishni ich-ichidan istaydi. Ayni paytda, Yusuf nafrat 29
30
32
o„tining butunlay so„nib qolishini ham istamasdi. Uningcha bu olov shafqatsiz dunyoning mahv etuvchi izg‟irinlaridan kishini bir qadar himoya qiluvchi edi. Lekin Yusufning bag‟rida qanday paydo bo„lgan bo„lsa, shunday shiddat bilan erimoqqa boshladi. Romandagi har bir personaj o„quvchiga yetarli saboq bera oladi. ”Romanning asosiy qahramoni Yusuf timsolida o„tkinchi hayot kemasida omonat chayqalayotgan odamlarning botinan va oxiran kurash jarayoni aks ettiriladi. Yusuf o„z-o„zi bilan qattiq kurashadi. Natijada ilmga, halollikka, intilgan Yusuf mol-dunyo hamda nopoklik yo„lidan ketayotgan Yusufni yengadi. Bu jarayon osonlikcha ro„y bermaganligi asardagi Mirazim, Said, Amir obrazlarining qiyosiy talqinida yanada yaqqolroq namoyon bo„ladi,” 31 -deydi adabiyotshunos Yo„ldosh Solijonov. Yusufning bolaligidan xayollarini o„g‟irlagan afsonaviy tog‟-Ulug‟tog‟ ham ramziy obraz. Ulug‟tog‟ – o„z nomi bilan millatning yuksak orzulari, ideallari, milliy mustaqil kabi ijtimoiy ramzlar ifodasi. Yusufning ko„zlari qadalgan Ulug‟tog‟ – uning nekbin kayfiyati ramzi. Bosh qahramon xarakteri, unga yuklangan g‟oyaviy vazifa – romanning o„q ildizi. Muvozanatni ta‟minlash orzusi romanning leytmotivini tashkil qiladi”. Yusuf bolalikni eslab, sog‟inib o„rtanadi, qishloqdagi yaqinlari mehridan taskin topadi. Yusuf fikrda yakdil, u chin dildan millat mustaqilligini, milliy ozodlikni o„zining shaxsiy oilaviy baxtidan, xotirjamligidan ham ustun qo„yadi. Shu ma‟noda Yusuf obrazi – millatparvar, vatanparvar, ko„tarinki ruhiyatga ega inson. Romandagi tarixchi Muhammadjon aka davri o„tgan odam obrazidir. U o„zining yolg‟on asosga qurilgan hayotini tushunib yetadi. Shuning uchun ko„zi ochiq ketadi. Qushlarning qafasdan chiqarib yuborilishida inson erkiga ramziy ishoralar beradi. Muhammadjon aka o„zi sevgan qushlarini ozodlikka qo„yib yuborar ekan: “Bu yerda bog‟lar ham qolmadi, tog‟lar ham. Hammasini yakson qilib, bag‟rini tilib, Paxtazorga aylantirishdi bular!.. Bor, qushim, uch, endi, uch! Lekin bilib qo`y, oson bo„lmaydi. Oson bo„lmaydi-yu, baribir ozodlikka nima yetsin. Bor, bora qol, erkin havolarda uch endi, uch, uch, uch!..” deya qushlarga 31 Solijonov Y. Haqiqatning sinchkov ko‟zlari. –Toshkent, 140-141 betlar 33
murojaat qiladi. Qahramonning mazkur monologida chuqur ijtimoiy, umuminsoniy, ayni paytda milliy dard bor. Qushlarning ozodlikka qo„yilishi ramziy ma‟noda o„zbek xalqining rus mafkurasi tushovlaridan qutulishidir. Paxta plantatsiyasiga aylantirilgan mamlakat , bog‟i ham, tog‟i ham vayron etilgan yurt bu – O„zbekiston edi. “Muhammadjon aka Yusufning umr yo„lini, e‟tiqod-a‟molini qat‟iy belgilab olishga yordam bergan, o„z shaxsiy yo„lini topishga shamchiroq bo„lgan odam obrazidir,” 32 -deydi M. Qo„chqorova o„z maqolasida. Asardagi eng yirik, ta‟sirchan obraz – Amir o„zbek adabiyotida yangi obraz. Asar an‟anaviylik tamoyilari asosida yaratilgan bo„lsa-da, Amir obrazlar tizimida yozuvchining novatorona yondashuvidan darak beradi. Amir obrazi atrofida ko„plab munozarali fikrlar bildirilgan. Ularni o„rgangan holda va o„z qarashlarimiz asosida quyidagi fikrlarni keltirish mumkin. Amir obrazi asardagi eng xarakterli timsol. U mavjud o„tmish davrining xos kishisidir. Dinga erkinlik berilgach, uning mezonu muvozanatini saqlay olmagan Amir bilan bog„liq ba‟zi epizodlar Mashrabning qarashlarini eslatadi. Amir ruhi va tani sog‟ bo„lishiga qaramasdan, jinnixonaga tashlanadi. Amir sog‟lom bo„la turib, o„zini jinnilikka solishga majbur bo„ladi. Jinnilar qo„lida pati yulib tashlangan musicha qiyofasida ramziy ma‟noda u o„zini ko„radi. Yozuvchi jinnixonadagi bemorlar aslida davlat va jamiyatni aldab, ko„z bo„yamachilik qilib, bu yerda o„zlarining jinoyatlarini yengillatish uchun yotganlarni ham tanqid ostiga oladi. Yusuf akasi bilan bo„lgan suhbatda uni bu yo„ldan qaytarishga, tushuntirishga, dinga haddan ortiq mukkadan ketish, berilish tasavvufga olib borishini, bu yo„lda hatto ustozi yo„qligini aytadi. Har narsada bo„lganidek dinda ham me‟yor bor. Amir o„zi yashayotgan hayotda o„z orzulariga erisha olmagach, qondirilmagan mayllar – o„z orzusidagi hayot, erishilmagan muhabbat – uning keyingi qismatida o„z izini qoldirdi. Amir obrazi bilan bog„liq tasvirlarni kitobxon ruhiy qiynoqlar va tizginsiz savollarsiz befarq o„qiy olmaydi. Bir tomondan uning xatti-harakatlari, o„y-fikrlari to„g„ridek, ammo masalaning ikkinchi tomoni ham borki, u inson taqdiri bilan 32 Qo‟chqorova M. “Muvozanat” romanida shartli ramzlar//O‟zbek tili va adabiyoti. 2014, 4-son 38-bet. 34
bog„liq masaladir. Eng muhimi, Amir o„z ong-shuuri bilan din va jamiyat, hayot haqidagi qarashlarini muvozanatlashtira olmadi, og„ib ketdi. Asarda Manzura o„z qarashlari, hayotiy munosabatlari bilan ajralib turadi. Manzura diplomatiya universitetida o„zbek tilidan dars beradi, fan nomzodi. “Universitetda obro„yi ham joyida, hamma uchun u – Manzura Sodiqovna. U ishida shunchalik mavqega egaligiga, hurmatga egaligiga qaramay, uning asosiy maqsadi eri – Said. O„z ishiga vaqti va qobiliyatining bir qismini sarflasa, oilasi – bolalariyu erining huzur halovati uchun to„qqiz qismini bag‟ishlaydi 33 . Aslida Manzura oilada o„z hukmini o„tkazadigan ayollardan emasdek tuyuladi. U erini hurmat qiladi. Lekin u tabiatan qaynoq fe‟lli, tezfikr, o„ylab mulohaza yuritadiganlardan. Bunday holatni u Saidning ishdan haydalgandagi voqeadan so„ng qilgan harakatlaridan ko„rish mumkin. Agar eri qamaladigan bo„lsa, to„plagan bor mol-mulki musodara qilinishini bilib, mast holatda turgan Saidga imzo qo„ydirib oladi. U bu ishlar haqida Saidga ertasi kuni hushiga kelgan paytda izoh beradi. Manzura zohiran oilada risoladagidek ayol. Mehribon ona, ajoyib rafiqa, jamiyatda o„z o„rniga ega mutaxassis. Biroq botinan oilada Saidni boshqarish prinsipi asosida yashaydi. Barcha masala uning “donoligi, tadbirkorligi” asosida hal bo„ladi. Qaltis vaziyatlarda ham makkorona aql bilan ko„radiki, bunda erining fikri va ishtiroki ham muhim emas. Akademik M.Qo„shjonov kitobga yozgan so„zboshisida muallifning maqsadi roman chop qildirib, ko„zga tashlanish emasligni, uning hayot haqida, unda yuz berayotgan keskin burilishlar to„g„risida, o„ta ziddiyatli vaziyatlar xususida chuqur o„ylashini aytgan edi. Bu xususida professor D.Quronov – muallif iloji qolmagan, yozilmasa bo„lmaydigan holat yuzaga kelganida dilidagini qog„ozga to„kkan, - deya fikr bildiradi. Munaqqid bosh qahramonga o„zini hammaslak bilib, uning qalbidan kechayotgan keskin burilishlar holati, orzu-umidlari sarob bo„lishi, hayot to„lqiniga qarshilik qila olmay goh u, goh bu qoyalarga urilib surinishlarini, muhit 33 Hamdam U. Muvozanat. –T., ”Sharq” 2007.109-bet. 35
“tuhfalari” evaziga ko„rayotgan moddiy turmush qiyinchiliklari natijasida oxiri sohasini o„zgartirib yangi bir faoliyat boshlash xususida jiddiy to„xtamga kelishi, umuman olganda, muvozanat yo„qotib qo„yilgan holatni his etganini aytadi. Shu bois – “Ulug„bek ko„pchiligimiz, ayniqsa, qirq yosh chegarasidagi avlod ruhiyatiga ko„zgu tutgandek bo„ldi”, - deb yozgandir, ehtimol. Bu haqida mualllifning o„zi suhbatlarning birida shunday izoh beradi: “Aslida, asar muallifning yoshi hali o„ttizga ham to„lmay yozilgan – 29 da. Lekin qahramonlarning yoshi biroz kattaroq – 35-40 o„rtasida. Bugun mening o„zim ham ana shu yoshga – qirqqa kirdim. “Xo„sh, nega qahramonimning yoshini qariyb o„n yilga katta qilib ko„rsatdim?” degan savolni men o„zimga ko„p berganman. Chunki asar yozilayotgan paytda hali 30 ga ham to„lmagan kishilar “Muvozanat”dagi yukni ko„tara olmaydi deb o„ylaganman. Qarasam, mening tengdoshlarimning o„y-xayollari boshqa narsalar bilan bandga o„xshaydi. Romanda aks etgan dardli g„oyalar bilan esa taxminan 40 yosh chegarasidagi avlod qiziqayotgandek ko„rindi. Shu ma‟noda Dilmurod Quronov haqli” 34 Asarda chigal taqdirlar qismati muvozanat mezonida tasvirlanadi. Ularning umumiy jihati yuraklardagi tenglik mezoni buzilganida edi. Asar qahramonlarining biri ziyoli, ilm olish, o„z bilimini kimgadir ulashish, yangilik yaratish xayoli bilan yashaydi: ikkinchisi pul, mol-dunyo, boylik yig„ishga yo„l izlagan: uchinchisi, mansabga ega bo‟lish, katta amal kursisiga o„tirish, odamlarni boshqarish orzusida yongan shaxslar. Asarda ma‟lum muddat amaldorning ishi yurishadi. Lekin u o„tirgan kursi sinadi. Tadbirkorning esa tashqi tomondan to„q, baxtli ko„ringan oilasi aslida ichidan yemirilgan edi. Ziyoli bo„lishiga qaramay, to„liq baxtga erisholmagan qahramon muhit zarbiga dosh berolmaydi. Demak, boshda do„st bo„lgan romandagi uch qahramon, ma‟lum davr sinovida nimadir yo„qotdi. Obrazlarning taqdiri shu yerda to„liq hal etilmaydi. Bu kitobxonni chuqur mulohaza qilishga chorlaydi. Chunki bunday his-tuyg„ular siz-u bizning qalbimizdan o„tishi tabiiydir. Demak, biz tahlil etishga urinayotgan masalaga 34 Ali U. Adabiyot – sehrli olam// Ko„ngilga sayr. –Toshkent., 2009-yil. 181-bet. 36
binoan, yozuchining romaniga xos xususiyat bo„lgan qahramonlar taqdirini tugal Yüklə 248,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|