Tuychiyeva Ravshanoy Quchqarxojayevna
-fasl. “Isyon va itoat” romani - novatorona yondashuv mahsuli
Yüklə 248,35 Kb.
|
|
2-fasl. “Isyon va itoat” romani - novatorona yondashuv mahsuli
“Isyon va itoat” romanida tanlangan mavzu markazida yana inson va uning ichki dunyosi masalasi turadi. Insonni ham eng go„zal yaratiq, ham qismat oldida eng ojiz ekanligi tasvirlanadi. Asar noana‟anaviy usulda yaratilgan. Unda inson ruhiyati keng ko„lamli tasvirlanadi. Modernistik bayonchilik asosiga qurilgan asarda realistik tasvir bilan mifologik qarashlar uyg„unlashib ketadi. Muallif bu romanda tanlangan mavzu orqali inson azaldan adashishga, gunoh qilishga moyil va oqibat yana ichki bir his tufayli Yaratgan, balki o„z vijdoni oldida kechirim so„rashini aytmoqchi bo„ladi. Odam bolasida xato, yomonlik qilish, gunohga botishi aynan yoshlik davrida yuz beradi. Jo„shqin umrning ming bir yo„llaridan o„tib, keksaygani sayin hayot haqida o„z xulosasini beradigan va o„zini-o„zi tahlil qiladigan bo„ladi. Natijada qalbidagi isyonkorlik ruhiyati o„rniga 38
itoatkorlik, hayotga teran ko‟z bilan boqish holati vujudga keladi. Bu haqida tanqidchi Sanjar Sodiq quyidagicha fikr bildiradi: “Inson erkinlikka, baxt- saodatga erishmog„i uchun, birinchi navbatda, Yaratganga itoat qilishi zarur, degan qarash, asar voqealarining o„zagini tashkil etadi. Bu g„oyani muallif romandagi asosiy qahramonlardan biri bo„lmish tabib tilidan mana bunday bayon etadi: “Men nihoyat isyon azobidan forig„ bo„lib, ozodlikka chiqqandim. Ozodlikning ismi esa itoat edi... Shunda qarshimda hayotning mazmuni, tug„ilish va o„lishning ma‟nosi yarq etib namoyon bo„lganday edi: u itoatda, insonlik qismatiga ko„nikishda edi. Yo„q, bu shunchaki ko„r-ko„rona ko„nikma emasdi, balki anglash va tushunishdan keladigan buyuk itoat – Yaratganga tobelik edi”. 35 “Isyon va itoat” romanida voqealar muallif tomonidan hikoya qilinadi. Asar markazida esa Akbar obrazi turadi. Tadqiqotchi L.Rahimova asardagi Akbar obraziga quyidagicha ta‟rif beradi: “Akbar o„z olamidagi ziddiyatlar bilan kurashar ekan, hayotga teranroq nazar tashlashga urinadi, hayotning o„tkinchi ekanligiga, inson umri azizroq ekaniga yana bir bor ishonch hosil qiladi”. 36 Akbar o„zi istaganidek, yashashni xohlagan, bag‟rini o„rtagan yoshlik gulxanida qovurilib, qancha ko„chalarga bosh suqmadi. Axiyri, keksalik unga izlagan “ma‟ni” sini topib berdi. Adabiyotshunos Bahodir Sarimsoqov qayd qilganidek: “Real borliqdagi, inson ruhiyatidagi turli-tuman o„zgarishlar va kechinmalarni ijodkor o„z ongi, dunyoqarashi, estetik ideal, g„oyaviy maqsadi orqali sintez qilish oqibatida badiiy obraz shakllanadi. Shu sababli ijodkor yaratgan har bir yangi obraz yangi bir xilqat, yangi bir kashfiyotdir”. Yozuvchining “Isyon va itoat” romanidagi obrazlar ham bu borada alohida e‟tiborga molik. Tursunboy Jontalash, Larisa xola, Diana kabilar ana shunday obrazlardir. Tursunboy Jontalash obrazi romanda mehnatkash, har qanday vaziyatda ham mehnatni birinchi o„ringa qo„yadigan inson sifatida gavdalanadi. U “mehnat qilgan odam xor bo„lmaydi” degan naqlga ishonib kun kechiradi. 35 Sodiq S. Isyonning hududi bormi... itoatning-chi?// O„zbekiston adabiyoti va san‟ati, 2004-yil, 12- noyabr 36
39
Demak, muallif shunday obrazlarni yaratish barobarida insoniylikka xos jihatlarni bir muncha tadqiq qiladi. Diana egri yo„ldan qaytib, butunlay o„zgaradi. Unda vijdon tuyg‟usi o„z ahamiyatini ko„rsatadi. Tabib bir umr bemorlarni davolab keladi. Zamonaviy tibbiyotning yutuqlari, ayniqsa, ba‟zi olimlarning Yaratganni mensimay, undan o„zib ketmoqchi bo„lganlariga chidolmaydi, ularning shakkokliklari tabibni bu dunyoga sig‟dirmaydi. Yozuvchi bunday xarakterlarni jamlay olgan. Jamiyatdagi turli qatlamlarni birlashtira olgan. Asar kompozitsiyasi ham o„ziga xos. Unda epigrafdan samarali foydalanilgan. Asar uch qismdan iborat bo„lib, har bir qism o„z ichida bir necha bo„limlardan iborat. Asarga “Xudo bo„lmaganingdan keyin ko„rgan kuning nimayam bo„lardi” jumlasi epigraf qilib olingan. Ushbu talqin ham Mashrabning qarashlarini yodga soladi. Ana shu jumlaning o„zida insonning o„rni, itoat o„z tajassumini topgan. Ma‟lumki, “Epigraf o„zining aforistik mazmuni bilan asar mohiyatini ochib beradi. Ba‟zan ekspozitsiya vazifasini o„tashi, o„quvchini asar voqeligiga olib kirib, unga ilk ma‟lumotlarni berishi mumkin” 37 Asarning kompozitsiyasida Olloh tomonidan dunyoning yetti kunda yaratilishi va insoniyatning ajdodlari bo„lgan Odam Ato va Momo Havo haqidagi rivoyat alohida o„rin tutadi. Yozuvchi undan shunday ustalik bilan foydalanadiki, asar davomidagi voqealar o„sha maxsus usul atrofida uyg„unlashib, asosiy voqelikka parallel rivojlanib boradi. Yozuvchi o„sha voqealarga go„yo o„quvchini tayyorlab boradi, voqeaning davomini o„zicha tahlil qiladi. Rivoyat ushbu romanda chuqur hayotiylik kasb etgan, tasvirni samimiyligi bilan boyitgan. U roman sujeti va kompozitsion qurilishida muvofiq va mutanosib joylashib, voqealar maromini saqlashda muhim rol o„ynagan, unga lirik ohang bag‟ishlagan. Ayni shu jihatiga ko„ra ham adabiyotshunos Dilmurod Quronov “ko„hna muammoning yangi talqini” 38 deya e‟tirof etadi. 37
38
Б 280 40
“Ma‟lumki, qadimiy rivoyatlar, mif va afsonalarga murojaat qilish hozirgi adabiyotning muhim tamoyillaridan biri bo„lib qoldi. Biroq bunga oddiy xalq og‟zaki ijodidan o„zlashtirish deb qarash yetarli emas. Ko„hna mif va afsonalarga murojaat qilar ekan, hozirgi zamon san‟atkori davrning muammolarini tahlil qilish, kechayotgan jarayonlar mag‟zini chaqish uchun xalqning ming yillik tafakkuri va tajribasini yordamga chaqiradi.” 39 Momo Havoning man etilgan mevadan yeyishi vositasida Akbarning o„z hayotidan ma‟ni izlab “yangi muhabbat”ga duch kelishini oldindan bashorat qilinadi: “Iblis qasoskor bo„ldi. Yüklə 248,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|