Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi

 
16.2. 
Bog’cha 
yoshidagi bolalarda ehtiyoj va qiziqishlarning tarkib 
topishi 
Har bir odamning shaxsini xarakterlashda uning extiyoji va 
qiziqishlari juda katta ro`l o`ynaydi. Odam tirik mavjudot sifatida juda ko`p 
narsalarga muhtoj bo`ladi, ya`ni uning har doim juda ko`p extiyojlari 
bo`ladi. 
Ehtiyoj deganda biz odamning biror narsaga muxtojligini, ya`ni biror 
narsaga nisbatan kuchli talabini tushunamiz. Ana shu nuqtai nazardan 
olganda, odamning turli narsalarga nisbatan bo`lgan extiyojlari uni 
harakatga undovchi omil hisoblanadi. Biroq, har qanday muhtojlik ham 
odamni harakatga solaveradi. Masalan, ana shunday holni bolalarda 
o`yinga bo`lgan extiyojida juda yaqqol ko`rish mumkin. 
Odamda paydo bo`ladigan ehtiyojlarning hammasi miyaning faoliyati 
bilan bog`liq bo`ladi. Ehtiyojlar odamning miyasida aks etib, u 
е
rda kuchli 
qo`zg`alish manbaini, ya`ni optimal qo`zg`alish manbaini yuzaga keltiradi. 
Ana shuning uchun odamda paydo bo`ladigan har qanday ehtiyoj 
qondirilishni ta`lab qiladi. Masalan, ovqatga, toza havoga bo`lgan 
ehtiyojlarni qondirmasdan odamning yashashi mutlaqo mumkin emas. 
Tarixiy taraqqiyot jarayonida odamda organik extiyojlardan tashqari 
ma`naviy ehtiyojlar, madaniy ehtiyojlar ham yuzaga kelgan. Masalan, har 
bir odamda boshqa odamlar bilan munosabatda bo`lish, badiiy adabiyot 
o`qish san`at asarlarini tomosha qilish va o`zi ham ijod qilish, musiqa 
eshitish kabi faqat odamlargagina hos bo`lgan ma`naviy, madaniy ehtiyojlar 
bor.

---

252 
Odam o`zining hayoti davomida ayrim narsalarni juda ko`p martalab 
takrorlay borishi natijasida turli odatlarni kasb etadi. Ana shunday odatlar 
mustahkamlanib, takrorlayverish natijasida bora-bora ehtiyojga aylanib 
qoladi. Masalan, har doim ozoda yurish ehtiyoji, har ishda saranjomlik 
tartiblik ehtiyoji kabilarni ko`rsatish mumkin. 
Odamda turli ehtiyojlardan tashqari, har sohaga oid qiziqishlar ham 
yuzaga kela boshlaydi. Lekin har bir odamning qiziqishlari o`ziga hos, ya`ni 
boshqa odamlarning qiziqishlaridan farq qilishi mumkin. Masalan, juda 
ko`p odamlar fudbo`l o`yiniga qiziqadilar, ayrim odamlarda esa bunday 
qiziqish bo`lmaydi. 
Ana shu nuqtayi nazardan olganda, qiziqish deb odamning biror 
narsaga nisbatan bo`lgan moyilligini tushunamiz. Qiziqish bilan diqqat 
o`rtasida uzviy aloqa bor. Chunki odam nimaga qiziqsa, shu narsaga 
ko`proq diqqatini qaratadi. Shuning uchun qiziqish har doim barqaror 
diqqatni yuzaga keltiruvchi kuch hisoblanadi.
Odamning shaxsiy hususiyatlarini xarakterlashda ko`rsatib 
o`tiladigan qiziqishlar mustahkam qiziqishlari bo`lib, bundan tashqari 
epizodik, ya`ni tez orada o`tib ketadigan qiziqishlari ham bo`ladi. 
Bog`cha yoshidagi bolalarning turmush tajribalari juda oz bo`lganligi 
tufayli har narsaga nisbatan juda qiziquvchan bo`ladilar. Ularni har bir 
yangi narsa, yangi xodisa o`ziga jalb qila beradi. Lekin ularning qiziqishlari 
hali mustahkam, ya`ni ularning shaxsiy hislatlariga aylanmagan bo`ladi. 
Bolalarning qiziqishlari katta odamlarning qiziqishlaridan shu jixatdan farq 
qiladiki, ularning qiziqishlari juda emotsional bo`ladi, ya`ni ularni 
zavqlantiradi. Ma`lumki, bolalar arzimagan narsadan ham zo`r hayajonga 
tushaveradilar. 
Bolalarda mustaxkam, barqaror qiziqish maktabda fan asoslarini 
o`zlashtirish jarayonida sekin astalik bilan bilina boshlaydi. Bolalarda ijodiy 
hayot uchun zarur bo`lgan mustaxkam qiziqishlarning tarkib topishi uchun 
maxsus ta`lim- tarbiyaviy ish olib borilishi lozim. Masalan, bolalarga rasm 
solishga, musiqaga konstruktorlikka, o`simliklarni parvarish qilishga 
qaratilgan qiziqishlar turli mashg`ulotlar paytida tarkib topa boshlaydi.