Xalqımızda azadlıq, müstəqillik fikirlərini daha da gücləndirmiş oldu



Yüklə 19,75 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə65/80
tarix31.01.2017
ölçüsü19,75 Mb.
#7086
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   80

ƏLYARBƏYOV Tərlan bəy Abdulla bəy oğlu (28.11.1892, Şamaxı  -  15.2.1956,  Bakı)  - hərb i  xadim, general-

mayor  (1944).  Tiflis  hərbi  mə ktəbin i  b itirmişdir  (1914).  Hərbi  xid mətə   rus  ordusunda  başlamış, 

Birinci dünya müharibəsində (1914-18) Şa ma xı polku  tərkib ində rota və batalyon ko mandiri olmuş, 

alman cəbhəsində döyüşlərdə iştira k et mişdir. Azə rbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti o rdusu yaradılmağa  

başlayanda onun sıralarına qoşulmuş, əvvəlcə p iyada alayında  xid mət etmiş, sonra isə Bakı şəhəri 

və  onun  rayonlarının  hərbi  rə isi  təyin  edilmişdir.  Bu  vəzifədə   o,  Ba kı  şəhəri  və  onun  ətraf 

rayonların ın  əhalisi  arasında  hərb i  çağırış  işinin  təşkilinə  başçılıq  etmişdir.  Azərbaycan  Xalq  

Cü mhuriyyətinin  hərb i  naziri  Səməd  bəy  Mehmandarovun  təşəbbüsü  ilə  təsis  edilmiş  yeddi  hərbi 

rəislikdən biri olan hə min və zifənin yaradılmasından  məqsəd də hərbi çağırış və səfərbərlik  işində 

mövcud  nöqsanları  aradan  qald ırmaq,  bu  sahədə  yol  verilən  əy intilərin  qarşısını  almaq  id i. 

Cü mhuriyyətin  süqutuna  qədər  Bakı  və  onun  rayonlarının  hərb i  rəisi  vəzifəsin i  icra  edərkən  

T.Əlyarbəyov podpolkovnik rütbəsində idi. 



Aprel çevrilişindən (1920) sonra çağırış və səfərbərlik sahəsində kifayət qədər təcrübəyə malik o lduğu üçün Tərlan 

bəy  Əlyarbəyov  yüksək  hərbi  vəzifələ rdə  işlə miş,  1923-29  illərdə  A zərbaycan  Sovet  Sosialist  Respublikası  hərb i 

ko missarının  kö məkçisi  və  ərazi  idarəsin in  rəisi  vəzifəsində  çalışmışdır.  1927  ildə  M.V.Frunze  adına  Hərb i  Akademiya 

(Moskva) yanında Ali  ko manda heyəti kursunu bitirmişdir.  1930-38  illərdə  Cənubi  Qafqazın  mü xtəlif hərbi  məktəblərində 

işləmişdir.  M.V.Frun ze  adına  Hərb i  Akademiyanı  b itirmişdir  (1941).  Əlyarbəyov  Böyük  Vətən  müha-ribəsi  (1941-45) 

illərində 416-c ı atıc ı d iviziyanın ko mandiri, Azə rbaycan SSR  xa lq  maarif ko missarının  müdafiə  işləri ü zrə  müavini,  402-c i 

atıcı div iziyanın  ko mandiri,  58-ci korpusun ko mandir  müavini,  1946-48  illərdə Azərbaycan SSR  maarif nazirin in  müdafiə 

işləri  ü zrə  müavini  olmuş,  1948  ildə  istefaya  çıxmışdır.  1925-31  illərdə  A zərbaycan  Mərkəzi  İcraiyyə  Ko mitəsinin 

üzvlüyünə namizəd seçilmişdir. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (2-ci çağırış) depu- 

 


390 

 

tatı olmuşdur. Lenin ordeni, Qırmızı Bayraq, Qırmızı Ulduz o rdenləri və medallarla təltif olun muşdur. 



 

Əd

:.  Nəzirli  Ş.,  Azərbaycan  generalları,  B.,  1991;  Боков  Ф.Е.,  Бессмертный  подвиг  сынов  Азербайджана,  Б.,  1971; 

Азербайджанская ССР  в период Великой Отечественной войны 1941 – 1943 гг., сб. документов и материалов, в двух томах, т 1, 

Б., 1976. 

ƏMANƏT  KASSALARI  VƏ  KĠÇĠK  KREDĠT  MƏSƏLƏLƏRĠ  ĠDARƏS Ġ  -  A zərbaycan  Xalq   Cü mhu-

riyyətinin   təsərrüfat-iqtisadi  həyatını  can landırmaq   və  pul  dövriyyəsini  tən zimlə mək  məqsədilə   yaradılmış  quru m.  Bu 

qurumun  funksiyasını  həyata  keçirən  vəzifə,  əsasən,  Dövlət  bankına  həvalə  olun muşdu.  Bank  həmin  vəzifəni  daha 

mü kəmməl şəkildə yerinə yetirmək üçün onunla əlaqədə işləyən və ya onun göstərişləri əsasında fəaliyyət göstərən digər 

idarələ rlə ə məkdaşlıq et mə li  idi.  Bunların sırasında əmanət kassaları birinc i yer tuturdu. Ona görə də Azərbaycanın əmanət 

kassalarını işə salmaq üçün 1919 il oktyabrın  11-də Parlament A zərbaycan dövlət əmanət kassalarının  nizamnamələrini, ştat 

cədvəlini  və  smeta larını  təsdiq  etdi.  Bakı,  Gəncə,  Ağdaş,  Göyçay,  Zaqatala,  Qaza x,  Quba,  Nu xa  (Şə ki),  Salyan,  Şa ma xı, 

Şuşa və s. xəzinədarlıqları və onların qeydiyyatında olan poçt-teleqraf kassalarındakı mərkəzi əmanət kassalarını açdı. 

Əmanət kassaların ın vəzifəsi artıq pul kütləsini dövriyyəyə cəlb etmək  idi.  Bundan əlavə, Dövlət bankına əmanət 

kassaları  vasitəsilə  daxil  olan  vəsait  hökumətin  göstərişinə  uyğun  olaraq,  bank  tərəfindən  istifadə  edilirdi.  Azərbaycanın 

dövlət əmanət kassaları Rusiyadakı əmanət kassaları üçün səciyyəvi olan forma və prinsiplər əsasında fəaliyyət göstərsə də, 

bu kassaların ölkə həyatının iqtisadi və siyasi şəraitindən doğan bəzi ö zəllikləri də vardı: 

Azərbaycan  Xalq   Cü mhuriyyətinin  ö zünün  faizli  kağızları  o lmadığ ına  görə,  ə manət  kassalarının   öz  passivlərini 

yerləşdirmə k,  habelə  ma liyyə  nazirin in  təsdiq  etdiyi  siyahıya  əsasən  və  ya  onun  göstərişi  ilə  ə manətçilər  üçün  onların 

tapşırığına görə hər cür faizli kağızlar almaq hüququ vardı. Dövlət faizli kağ ızlar buraxacağı təqdirdə bu tədbir əhəmiyyətli 

ola bilər, eləcə də yerli ipoteka kağ ızla rın ın mə zənnəsinin möhkə mlən məsinə xid mət edərdi. 

Əmanət  kassalarının  əməliyyatlarını  in kişaf  etdirmək  və  pul  dövriyyəsinin  qaydaya  salın masına,  yəni  əmanət 

kassalarında  çek  dövriyyəsinin  tətbiqinə  kömək  etmək  məqsədi  ilə  maliyyə  nazirliyi  bu  sahədə  dəyişikliklər  aparılmasın ı 

nəzərdə tutmuşdu. Əmanət kassalarına nə zarət və  rəhbərlik üçün Azərbaycan dövlət əmanət kassaları idarəsi yaradılmışdı. 

Ona kiçik kredit idarələrinə rəhbərlik və nəzarət etmək də həvalə olun muşdu. 

1920  il  yanvarın  15-də  Parlamentin  təsdiq  etdiyi  qanuna  uyğun  olaraq,  əsas  kapitalın  yarad ılması  və  artırılması 

üçün kiçik  kred it idarələrinə borc verilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Bundan ötrü Azərbaycan əmanət kassaları və kiçik  kredit 

idarələ rin in sərəncamındakı  xüsusi fonda xə zinə vəsaitindən 2  milyon  manat ayrılma lı  idi.  Aprel işğalı (1920) nəticəsində 

digər ma liyyə quru mları kimi ə manət kassaları və kiç ik kredit idarələ rin in fəa liyyəti də yarımçıq qa ldı. 



ƏMƏK  MÜFƏTTĠġ LĠYĠ  -  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  dövründə  əməyin  mühafizəsi,  əmək  haqqının 

dərəcələrini  və  ə mə k  münaqişələrini  tənzimləyən  höku mət   qurumu.  1919  il  avqustun  5-də  yaradılmışdı.  Əmə k  nazirliy i 

bundan  əvvəl  ticarət  və  sənaye  nazirliy i  nəzd indəki  fabrik  müfəttişliyin in  xid mətindən  istifadə  edird i.  Yeni  mü fəttişliyin 

yaradılması  ilə  əməy in  mühafizəsinə  nəzarət  işi  bir  idarədə  cəmləşdi;  onun  nəzarət  funksiyası  A zərbaycan  Xalq 

Cü mhuriyyətinin bütün ərazisinə şamil o lunurdu. 

Ölkənin  8  bölgəsinin  hər  birində  rayon  müfəttişi  vardı  və  onlar  Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  əmək  mü fəttiş-

liy inin  tabeliyində  fəaliyyət  göstərirdilər.  Mürəkkəb  münaqişələr  yarandıqda,  tətilləri  dayandırmaq,  kolle ktiv  müqavilələ r 

hazırlamaq  və  əmək  haqqının  ödənilməsi  dərəcələrini  müəyyən  etmək  üçün  razılaşdırıcı  ko missiyalar  çağırılması  kimi 

tədbirlər həyata keçirilirdi. 

ƏMƏK NAZĠRLĠYĠ, A  z ə r b a y c a n   X a l q  C ü m h  u r i y y ə t i  H ö k u m ə t i n i n  Ə m ə k  N a z i r l i y 

i -A zərbaycan Xalq  Cü mhuriyyətində əmə k  münasibətlərini və bununla bağlı digər prosesləri tənzimləyən höku mət orqanı. 

Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku mətin in 1919 il 21 yanvar tarixli qəra rı ilə təsis olun muşdu. Ölkədə ha kimiyyətin  tez-

tez  dəyiş məsi  nəticəsində  Azə rbaycan  sənayesinin  xaotik  vəziyyətə  düşməsi  ə mə k  na zirliy inin   yaran masına  s əbəb  oldu. 

Müxtəlif  quru mlar  arasında  yaran mış  münaqişəli  məsələlərin  dü zgün  həllində  əmək  nazirliyinin  ü zərinə  çox  ağ ır  və 

məsuliyyətli və zifə düşürdü. Bu  məqsədlə ə mək nazirin in 1919 il  26 yanvar tarixli qərarı  ilə ko llekt iv  müqavilən in şərtləri 

bir sıra dəyişikliklərlə bərpa olundu,  iş verənlərlə  işə götürülənlər arasındakı  münasibətləri tənzimləyən bir sıra dekrət və 

qərarlar  qəbul  edildi,  ə məy in  mühafizəsi  ü zərində  bütün  nəzarət  işləri  na zirliyin  tabeliyində  cə mləşdirildi.  Fəa liyyət 

dairəsini daha da genişləndirən nazirlik bütün imkanlardan  istifadə edərək, ə məklə  kapital arasında qarşılıqlı  münasibətləri 

tənzimlə mə k funksiyasını da öz üzə rinə götürmüşdü. 

Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti  Parla menti ə mək nazirliyin in təşəbbüsü ilə  1919  il  mart ın  10-da nazirlik yanında 

fəhlə  məsələ lərinə dair  xüsusi məşvərət şurasının yaradılması haqqında qanun qəbul etdi.  Qanuna əsasən, həmin  məşvərət 

şurası bilavasitə əmək nazirinin sədrliyi  ilə  10 nəfər ü zvdən (5 nəfəri  iş verənlər, 5 nəfəri  isə işə götürülənlər tərəfindən) 

ibarət olma lı  idi. Na zirlik, tədricən, köhnə rejimin fəhlə  məsələ lərinə aid normativ aktla rının qanunvericilikdə əhə miyyətini 

itirmiş  maddələrin i  dəyişdirir,  ölkədə  istehsalın  səviyyəsinin  yüksəldilməsi,  əməyin  müdafiəsi,  işçi  bazarın ın  yaradılması 

üçün  bir  sıra  mühüm  tədbirlər  görməyə  başlayırd ı.  Bu  vəzifələri  yerinə  yetirmək  üçün  əmək  müfəttişliyin in  təşkili, 

mədənlə rdə  münaqişələrin  həlli,  məhkə mə lərin  yarad ılması,  xəstələrə  yard ım  kassaların ın  açılması,  Qafqa z  Sığorta 

Cə miyyətini yarad ılması, hə mkarlar ittifaqla rı haqqında təlimat ların hazırlan ması və s. tədbirlər həyata keçirildi. Nət icədə, 

neft  sənayesi  və  neft  sənayesi  yanında  yardımç ı  təşkilat larda  arb itraj  yaradılması  barədə  qəra r  layihəsi  hazırlanaraq 

hökumətə  təqdim  olundu.  1919  il  mayın  31-də  Hö ku mət  arbitra j  orqanın ın  təsisi  barədə  qərar  qəbul  etdi.  Bundan  əlavə, 

nazirliyin  yenidən  qurulması,  mədənlərdə  məhkə mə lərin  təşkili,  hə mkarlar  ittifaqları  və  zavod  ko mitələri  barədə  qəra r 

layihələ ri, habelə yeni ko lle ktiv müqavilənin layihəsi ha zırlandı. 

 

 

 



391 

 

Nazirlə r Şurası  1919  il  5 avqust tarixli qərarı  ilə ə mə k nazirliyinin yeni idarə strukturunu yaratdı, həmin strukturun 



əmək  mü fəttişliy inə  aid  h issəsi  təsdiq  olundu,  ümu mi  dəftərxananın  strukturuna  baxıldı  və  onun  tərkibində  yeni  şöbələr 

(qanunvericilik  təklifləri,  mədəni-maa rif,  münaqiş ə  məsələ ləri)  və  ü mu mi  ic ra  -  nə zarət  orqanı  olan  ə mə k  mü fəttişliy i 

yaradıldı. 

Nazirliyin  mədəni-maarif  şöbəsi  rayonların  ə mə k  müfəttişlə ri  və  müəssisələrin  in zibati  aparatların ın  nüma-

yəndələri  ilə  b irlikdə  Azə rbaycan  Cü mhuriyyəti  əra zisində,  ixt isasa  və  milli  tə rkibə  görə  bölunmə klə ,  hər  iki  c insdən  və 

bütün kateqoriyalardan o lan fəh lələrin  əmək haqqı və maddi vəziyyətlərinin dəqiq  qeydiyyatını aparır, fəhlələrə türk dilində 

savad  öyrətmək  üçün  məktəblərin   açılması  barədə  layihə  hazırlayır,  habelə  mədən-zavod  rayonlarında,  təşkilatlarda 

Azərbaycan  xalq ının  tarixi  və  mədəniyyətini,  hə mç inin  iqtisadiyyatı,  kooperativ  və  hə mka rlar  hərə katı  tarixin i  öyrət mə k 

üçün xüsusi kurslar təşkil ed irdi. 

1919  il  o ktyabrın  1-dən  fəaliyyətə  başlayan  münaqişə  məsələləri  şöbəsi  əmək  müfəttişliyinə  bilavasitə  rəhbərlik 

edən  orqan  olmaqla ,  qüvvədə  olan  qanunvericiliyin  tələb lərinə  uyğun  şəkildə  iş  verənlərlə  işə  götürülənlər  arasında  baş 

verən münaqişələrə və onla rın hə llinə nə zarət edirdi. 

Əmək  müfəttişliyi şöbəsindən başqa, bütün şöbələrin kargü zarlıq sənədləri ü mu mi şöbədə cəmləş mişdi.  Nazirliy in 

hazırlad ığı  kollektiv  müqavilə,  bəzi  əlavələr  və  dəyişiklərlə,  Nazirlər  Şurası  tərəfindən  təsdiq  olunmuşdu.  Nazirlik 

mədənlə rdə  məhkə mələ rin   təşkili  barədə  qərar  layihəsi,  hə mkarlar  ittifaqı  və  zavod  ko mitələ ri  haqqında  da  təlimatla r 

hazırlay ırdı. 

Əmək  mü fəttişliyi şöbəsi 1919  il avqustun 5-də təşkil olundu. O vaxta qədər bu  iş üçün sənaye və ticarət nazir-

liy inin  fabrik  mü fəttişliy inin  xid mətlərindən  istifadə  edilirdi.  Əmək  müfəttişliyin in  yaran ması  Azərbaycan  Xalq 

Cü mhuriyyətinin  bütün  ərazisində  əməy in  müdafiəsi  məsələlərinə  nəzarətin  vahid  təşkilatın  sərəncamında  cəmləş-

dirilməsinə imkan  yaratdı. Bu  məqsədlə bütün Cü mhuriyyət əra zisi 8 rayona bölündü. Onlara  ü mu mi rəhbərliyi Azə rbaycan 

Xalq Cü mhuriyyətinin baş əmək mü fəttişliy i həyata keçirirdi. 

İş  verənlərlə  işə  götürülənlər  arasında  mürəkkəb  münaqişələr  yarandıqda,  tətillər  baş  verdikdə  kollektiv 

müqavilələr  hazırlamaq  və  əmək  haqqının  ödənilməsi  üçün  maaş  dərəcələrini  müəyyənləşdirmək  məqsədilə  razılaşdırıcı 

ko missiyalar da yaradılırdı.  1919  il yanvarın 1-dən oktyabrın 15-nə qədər 30 belə  ko missiya yaradılmış və onların 98 iclası 

keçirilmişdi.  Bu  müddətdə fəhlələr tərəfindən nazirliyə 1537 şikayət daxil olmuşdu ki, onlardan da 922-si fəhlələrin  xeyrinə 

həll o lunmuş, 145-nə rədd cavabı verilmiş, 14-ü məhkə məyə verilmiş, 456-sı həll olun ma mış qalmışdı. 

1919  il  apre lin  14-də  Nəsib  bəy  Yusifbəylinin  təşkil  etdiyi  4-cü  Hö ku mət  kabinəsində  Aslan  bəy  Səfikürdski 

ədliyyə nazirliyi ilə bərabər əmək nazirliyinə də  rəhbərlik edirdi. 1919  il dekabrın 24-də yenə də  Nəsib bəy  Yusifbəylinin 

təşkil etdiy i  5-c i  Höku mət  kabinəsində Əh məd  Cövdət Pepinov əkinçilik na zirliy i  ilə bərabər ə mək nazirliyinə də başçılıq 

etdi.  Başqa  nazirliklər  kimi,  əmək  nazirliyin in  də  öz  fəaliyyətini  getdikcə  genişləndird iyi  və  nizama  saldığı  b ir  zamanda, 

1920 il aprelin 27-də, Sovet Rusiyasının hərbi müda xiləsi nəticəsində Azərbaycan Cü mhuriyyətinin varlığ ına son qoyuldu. 

 

Əd.: 

Aзepбaйджанская  Демократиская    Pecnублика  (1918-1920),  Законодательные  акты  (сборник  документов),  Б.,  1998; 

Aдpec-календары Aзepбaйджанской  Pecnублики нa 1920 r.,   B., 1920;   

 

ƏMĠN  ABĠD,  Əh mədov  Əmin  Mütəllib zadə  (1898,Bakı  -    1938)  -  fo lklorşünas-

ədəbiyyatşünas  alim,  şair.  Bakıdakı  rus  gimnaziyasında,  1918-21  illərdə  İstanbul  müəllimlər 

seminariyasında  (Darü lmüəllimin),  1922-26  illərdə  İstanbul  Universitetinin  tarix-filologiya 

fakültəsində   təhsil   almışdır.  1926  ilin  sonunda Bakıya dönən Omin  Abid Türkiyədə  tamamladığ ı  

"Azərbaycan türklərinin  ədəbiyyat tarixi"əsərini   xalq   maarif  ko missarı  Ruhulla A xundova təhvil 

vermişdir.  1927  ildən  başlayaraq,  Əmin  Abid   müəllimliklə  yanaşı,  mətbuatda  məqalələr  dərc  

etdirmiş,  həm  də  fundamental  tədqiqatlar aparmışdır. O, "Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiy-

yəti"  nəzdində  bayatı  külliyyatını  hazırlayaraq,  nəşriyyata  təqdim  et mişdir.  1931  ilin  nəşriyyat 

planına  Əmin   Abidin"Bayatının   türk  xalqları  ədəbiyyatında  qədim  mövqeyi","Azərbaycan 

ədəbiyyatının  qədim  ab idələrindən"  monoqrafiyaları  daxil  ed ilmişdi.  Məhəmməd   Fü zulinin 

"Söhbətül-əsmar" əsərini elm aləminə  ilk dəfə  məlu m edən də Əmin Abid olmuşdur. Türkiyədə təhsil alarkən  Nafiə Şükrü 

qızılə  evlənən  Əmin  Abid  1931  ildə  yenidən  Türkiyəyə  getmiş  və  yalnız  1935  ildə  qayıt mışdır.  Əmin  Abid    1938 

ildə" millətçi",  "pantürkist"  adı  ilə   həbs  dilmiş  və  güllə lən mişdir.  Əmin  Abidin  yaradıc ılığ ını  2  qis mə  bölmə k  o lar:  bədii 

əsərlər  və  elmi  araşdırmalar.  Cü mhuriyyət  dövrünə  qədər,  əsasən,  kiçik  şeir  və  hekayələr  yazan  Əmin  Abid  Cümhuriyyət 

dövründən sonra Türkiyədə " Gültəkin" imzası ilə qələmə aldığı istiqlal şeirləri ilə mühacirətdə mübariz istiqlal poeziyasının 

əsasını  qoymuşdur.  Bu  şeirlər  1927  ildə  "İstiqlal  uğrunda"  kitabında  dərc  olunmuşdur.  1949  ildə  İstabbulda  Mirzəbala 

Məmməd zadənin müqəddiməsi ilə Əmin  Abidin "Bu zlu cəhənnəm" kitabı nəşr edilmişdir. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

392 

 

Əmin Abid in elmi araşdırmaları ço xşaxəlid ir. O, həm fo lklor, həm ədəbiyyat tarixi, həm də milli mətbuat tarixi ilə 



bağlı ço xsaylı tədqiqatlar aparmışdır. "Azəri ədəbiyyatında türkcənin təkamü lü" (1923), "Azərbaycan türklərinin ədəbiyyat 

tarixi"  (1922-27),  "Heca  və zninin  tarixi"  (1927),  "Azərbaycan  sözünün  mənşəyi"  (1926),  "Də rəbəylik  dövrü  a zəri 

ədəbiyyatı"  (1927),  "Azərbaycan  folkloru"  (1929),  "XVII  əsr  Azərbaycan  ədəbiyyatı"  (1935-37),  "Mirzə  Şəfi  haqqında 

yapılan tədqiqlərə b ir baxış" (1929), "Türk el ədəbiyyatına elmi b ir baxış" (1928), "Əşirət dövrü Azərbaycan ədəbiyyatına 

dair vəsiqələ r" (1930), "Türk xalq ları ədəbiyyatında man i növü və Azə rbaycan bayatılarının xüsusiyyətləri" və on larla d igər 

məqa lələ ri dərc olun muşdur. Əmin Abid " Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının və Orxon -Yen isey abidələrin in Azə rbaycanda ilk 

tədqiq edən araşdırıc ıdır. O, Mirzə Şə fi Va zeh və M irzə Fətəli A xundzadə haqqında tədqiqatlar aparmış, əsərlər ya zmışdır. 

 

Əsərləri: 



Gültəkin, Buzlu cəhənnəm. İstanbul, 1949; Ə.Abid (Gültəkin), Buzlu cəhənnəm, B., 1999.

 

 



ƏMĠNOV  Ağakərim  Məşədi  Kərim  oğlu  (1888,  Bakı  -1921,  Bakı)  -  siyasi  və  dövlət  xadimi.  Bakı  kişi  gimna-

ziyasını  (1907),  Peterburq  Dağ-Mədən  Mühəndisləri  İnstitutunu  (1911)  bitirmişdir.  Peterburqda  azərbaycanlı  tələbələrdən 

ibarət hə myerlilə r cə miyyətinin  üzvü o lmuşdur.  Bakıya qayıtdıqdan sonra Sabunçu-Sura xanı neft  mədənlərində  mühəndis 

işləmişdir.  1912  ildə  "Müsavat"  partiyasına  daxil  o lmuşdur.  Rusiyada  Fevral  inqilabından  (1917)  sonra  siyasi  fəaliyyəti 

genişlənmişdir.  Qafqaz  müsəlmanları  qurultayının  (1917,  aprel)  iştirakçısı  olmuş,  "Müsavat"  partiyasının  1-ci  quru ltayının 

(1917, oktyabr) keçirilməsində fəal rol oynamışdır. 

Əminov  Azərbaycan  Milli  Şurasının  "Azərbaycan  Məclisi-Məbusanının  təsisi  haqqında  qanun"una  (1918,  19 

noyabr)  əsasən,  "Müsavat"  partiyasından  Azərbaycan  Xalq   Cü mhuriyyəti  Parla mentinə  seçilmişdi.  A zərbaycan  Xa lq 

Cü mhuriyyətinin  4-cü Höku mət  kabinəsində ticarət və sənaye naziri olmuşdur. Əminov iqtisadiyyatda liberallaşma  xəttinə 

təşəbbüs etmiş, bu sahədə bir sıra  mühü m tədbirlər görü lməsinə nail olmuşdur: neft və neft  məhsul-larının  ma l  mübadiləsi 

aparmadan  Azə rbaycandan  kənara  sərbəst  çıxarılması  haqqında  Hö ku mət  qərarı;  ma l  mübadiləsi  ü zrə  ko mitənin  ləğvi 

haqqında maliyyə-iqtisad ko mitəsinin qərarı; 1919 ilin sonu üçün xa mma lın Azərbaycandan kənara  ixrac şərtləri haqqında 

yeni, liberal  məzmun lu qanunun qüvvəyə min məsi və s. O, sərbəst ticarət, dövlətin iqtisadi inkişaf prosesinə müdaxiləsinin 

məhdudlaşdırılması tərəfdarı olmuşdur. 

Əminov  1918-19  illərdə  "Müsəlman  gecələri"  tədbirinin  əsas  təşkilatçılarından  idi.  O,  Müsəlman  Zəh mətkeş 

Ziyalıları  İttifaqın ın  (1919,  may)  yaradılmasında  da  fəa l  ro l  oynamışdır.  Aprel  işğalından (1920)  sonra  "Azərneft"  siste-

mində işlə mişdir.  

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Əd.: 

Aзepбaйджанская  Демократиская    Pecnублика  (1918-1920),  Законодательные  акты  (сборник  документов),  Б.,  1998; 

Азербайджанская Республика. Документы  и материалы, 1918 – 1920 гг., Б., 1998; 

 

ƏMĠRCANOV  Əbdüləli  bəy  Şirəli  bəy  oğlu  (1870,  Şəki-  1948,  İstanbul)  -  ictimai-siyasi  xadim,  maarifçi.  Şəki 

şəhər məktəbində o xu muş (1876-83),  Tiflisdə Aleksandr Müəllimlər İnstitutunu bitirmiş (1888), 

Şəki şəhər  məktəbinə  müəllim təyin edilmişdir.  19 əsrin sonunda Lənkəranda  müəllim  işləmiş, 

Teymur  bəy  Bayraməlibəyovla  birlikdə  bir  ço x  mədəni-maarif  tədbirlərini  həyata  keçirmişdir. 

Əmircanov  20  əsrin  əvvəllərindən  Bakıda  müəllim,  dövlət  idarələrində  və  mü xtəlif  şirkətlərdə 

mühasib  işləmiş,  mədəni-maarif  cəmiyyətlərinin  işində  yaxından  iştirak  etmiş,  "Nəşri-maarif‖ 

cəmiyyəti  təft iş  ko missiyasının  üzvü,  Ba kı  Müs əlman  Xeyriyyə  Cə miyyəti  sədrinin  müav ini 

olmuşdur.  Rusiyada  Fevra l  inqilabından  (1917)  sonra  siyasi  proseslərə  qoşulmuşdur.  Bakı 

Müsəlman İctimai Təşkilatlarının  Müvəqqəti İcraiyyə  Ko mitəsinin üzvü  idi.  1918  ilin   martında 

bolşevik-daşnakların   müsəlman-türk  əhalisinə  qarşı  həyata  keçirdiy i  soyqırımın ın  qarşısını 

almağa çalış mışdır. 

Əmircanov Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyətinin  2-ci Hö ku mət kab inəsində (1918, iyun-

oktyabr)  ma liyyə  na ziri,  dövlət  nəza rətçisi  (1918,  o ktyabr-dekabr)  olmuşdur.  Azərbaycan  Milli  Şurasının  "Azərbaycan 

Məclisi-Məbusanının  təsisi  haqqında qanun"una  (1918,  19  noyabr)  əsasən  Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  Parla mentinə 

seçilmişdi (1918, dekabr).  Bitərəflər qrupuna daxil olan  Əmircanov Parlamentdə  maliyyə-büdcə və sorğu komissiyalarının 

üzvü  olmuşdur.  O,  xarici  ö lkələrlə  ticarət  əlaqələri  yaratmaq  üçün  1919  ilin   ortalarında  Bakıda  "Dəyanət"  şirkətinin 

təşkilində  ya xından  iştirak  et mişdir.  Aprel  işğalından  (1920)  sonra  İstanbula  mühacirət  et miş,  orada  fəaliyyət  göstərən 

Azərbaycan Milli Mərkə zin in üzvü o lmuşdur. 

 

Əd.:

  Азербайджанская  Республика.  Документы    и  материалы,  1918  –  1920  гг.,  Б.,  1998;  Azərbaycan  Demokratik  Respublikası: 

Azərbaycan hökuməti (1918-1920), B., 1990. 

 

ƏMĠRCANOV  Əliyar (?,  Bakı - ?) - Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti  Parlamentinin   xüsusi qərarına  (bax Xaricə 

təhsil  almağa  göndərilən  azərbaycanlı  tələbələr  haqqında  qərar)  əsasən,  dövlət  hesabına  ali  təhsil  a lmaq  üçün  xaricə 

göndərilmiş  tələbələrdən  biri.  1-ci  Bakı  kişi  realn ı  məktəbini  bitirmiş  (1915),  müsabiqə  yolu  ilə  Moskva  Ali  Texniki 

Məktəbinin  me xanika  şöbəsinə daxil o lmuş,  5 se mestr orada təhsil a lmışdır.  Rusiyada Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra 

geri  qayıtmağa  məcbur  olmuşdur.  Parlamentin  1919  il  1  sentyabr  tarixli  qərarına  əsasən,  təhsilini  davam  etdirmək  üçün 

Rusiyaya göndərilmişdir. Sonrakı taley i barədə məlu mat aşkar o lunmamışdır. 

 

 

 

 


393 

 

ƏMĠROV  Əsəd  bəy  (?-?)-  Azərbaycan  milli  azadlıq  hərəkatının   iştirakçılarından  biri.  Müəssislər  Məclisin in 

çağırılması  üzrə  Mərkəzi  Ko missiyanın  üzvü  olmuşdur.  Azərbaycan  Milli  Şurasının  "Azərbaycan  Məclisi-Məbusanının 

təsisi  haqqında  qanun"una  (1918,  19  noyabr)  əsasən  "İttihad"  partiyasından  Cümhuriyyət  Parla mentin in  tərkib inə  da xil 

edilmişdi. 



ƏMĠROV  Məşədi  Cəmil  Əmiraslan  oğlu  (1875,  Şuşa  -  1928,  Gəncə)  -  musiqi  xadimi,  tarzən,  bəstəkar.  Böyük 

Azərbaycan  bəstəkarı  Fikrət  Əmirovun  atasıdır.  Musiqiçi  kimi  yetişməsinə  məşhur  musiqişünas 

Mir Möhsün Nəvvabın musiqi məclislərinin böyük təsiri o lmuşdur. Məşədi Cəmil ilk vaxtlar Şuşa 

məc -lislərində  xanəndə  Qaragö z  Zülfuqarla  ç ıxış  et miş,  sonralar  Qa rabağ,  Şirvan  məc lislə rində 

həm  tarzən,  hə m  də  xanəndə  kimi  tanın mışdır.  1907  ildən  Gəncədə  yaşamış,  məşhur 

xanəndələrdən  Məşədi  Məmməd  Fə rzəliyevi,  Malıbəyli  Hə mid i  və  başqalarını  tarda  müşayiət 

etmişdir. 1910 ildə Riqanın "Qrammofon‖ şirkətində Əmirovun Azərbaycan musiqiçiləri ilə b irgə 

ifa etdiy i bir sıra muğam və mahnılar qrammo fon valına yazılmışdır. 

Məşədi  Cə mil  1911-13  illərdə  İstanbulda  musiqi  təhsili  almış,  Avropa  və  Şə rq 

bəstəkarla rın ın  əsərləri  ilə  tanış  olmuşdur.  Türkiyədə  milli  Azərbaycan  musiqisinin  q ızğın 

təbliğatçısı  kimi  ç ıxış  etmiş,  ço xlu  konsertlər  vermiş,  "Heyratı"  muğa mını  nota  salmış  və  çap 

etdirmişdir. 1913 ildə vətənə qayıdan Məşədi Cəmil qədim Şərq  musiqi alətləri ud və kanonda da çalmağı öyrənmişdi. Onun 

kanonda  məharətlə  çald ığı  "Bayatı-Şira z"  muğa mı  yüks ək  q iy mətləndirilirdi.  1915  ildə   Məşədi  Cə mil  "Seyfə lmülk" 

operasını bəstələmiş və əsər Sidqi Ruhullanın rejissorluğu ilə Gəncədə tamaşaya qoyulmuşdu. O, teatr sənətinin inkişafında 

da müəyyən rol oynamış, Şuşada və Gəncədə Üzeyir Hacıbəylin in opera və operettalarında Məcnun, Zeyd, Kərəm, Rza bəy 

və b. rolları ifa  et miş, teatr orkestrlərinə dirijorluq et mişdir. 

Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti dövründə (1918-20) ölkənin mədəni həyatında, musiqi məc lislə rində, bayra mlarda, 

xeyriyyə konsertlərində  və digər e l şənliklərində ya xından iştirak et mişdir. Aprel işğalından (1920) sonra Gəncədəki musiq i 

mə ktəbinin təşkilatç ıla rından olan Əmirov 1923 ildən ö mrünün sonunadək bu məktəbin d ire ktoru və müəllimi olmuşdur. 

 

Əd

.:Şuşinski F., Azərbaycanın xalq musiqiçiləri.B., 1970; yenə onun, Народные певцы и музыканты Азербайджана , M., 1979. 


Yüklə 19,75 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   80




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin