ijtim oiy aloqa va m unosabatlarda b o ‘ladilar“ ..., „ishlab chiqarish
m unosabatlarining jam i ijtimoiy m unosabatlardir“ , „ijtimoiy borliq
ijtim oiy ongni belgilaydi, uning aksicha b o ‘lm ay d i...“ , „ijtim oiy
borliq — birlam chi, ijtim oiy ong ikkilam chi h o silad ir...“ , „ishlab
chiqaruvchi kuchlar ishlab chiqarish m unosabatlarini belgilaydi“ .
„Iqtisodiy bazis siyosiy ustqurm ani belgilaydi...14.
Bu fikrlar K. M arks va F. Engelsning jam iy at m ohiyatini
dialektik-m aterialistik ta ’lim ot asosida tushunishlari edi. U lar o ‘z
nazariyalari bilan falsafa oldiga ja m iy a tn i bilish, izoh lash va
tushuntirishni em as, balki uni o'zg artirish vazifasini q o ‘yishadi.
Shu sababli ular o ‘z nazariyalarida „antagonistik form atsiyalar
rivojlanishining m anbayi — sinfiy k u rash d ir“ ..., „sinfiy kurash
sotsialistik revolutsiyaga olib boradi“ .., „sotsialistik revolutsiya sinfiy
kurashning oliy sh ak lid ir"... degan fikrni ilgari suradilar va shular
asosida jam iyatni o ‘zgartirish y o ‘llari va usullari to ‘g‘risidagi siyosiy
m a q sa d la r u c h u n x iz m a t q ilu v c h i q a ra s h la rn i h a m o ‘rtag a
tashlaydilar.
K. M arks va F. Engels o ‘z n az a riy ala rin in g p ro le ta rla r sinfi
u ch u n xizm at qilishini aytib, ,,bu n azariya p ro letaria td a o ‘zining
m o d d iy q u ro lin i to p d i, p ro le ta ria t esa bu n aza riy ad a o ‘zin in g
m a ’naviy q u ro lin i to p d i“ , deyishdi. U la rn in g bu nazariy asi o ‘z
d a v rid a va a y n iq sa , XX a s rn in g b o s h la rid a a y rim k is h ila r
to m o n id a n q o ‘llab -q u v v atlan ib , u n i ja m iy a tn i tu s h u n is h d a va
o ‘zg artirish d a ,,b ird a n -b ir rev o lu tsio n t a ’lim o t“ deb b a h o la n ib ,
ijtim o iy hayotga ta tb iq etish g a k irish ad ilar. Bu t a ’lim o t b ilan
q u ro llan g an rus b o lsheviklari v aziy atd a n fo y d alan g an h o ld a ,
o k ta b r to ‘n ta rish id an keyin R ossiya va u n in g m u sta m la k alarid a
h o k im iy atn i o ‘z q o ‘liga olib, 70 -y ild a n o rtiq ro q m u d d a td a o ‘z
h u k m ro n lig in i o ‘rn atd ilar.
O chig‘ini aytganda, „revolutsion ta ’lim o t“ deb e ’tiro f etilgan
jam iyat to ‘g ‘risidagi bu nazariya, m ohiyat e ’tibori bilan m o d -
diyuncha, bir to m o n lam a ta ’lim ot edi. U ning jam iy atn i inqilobiy
asosda zo ‘rlik bilan tubdan o'zgartirish haqidagi qarashlari insoniyat
b o sh ig a ju d a katta fojealarni soldi. X ususan, sobiq Sovet jam iyati
tajribasida bu nazariyaning k o ‘p ch ilik jih a tla ri tasdiqlan m adi.
Ayniqsa, XX asrning so‘ngida bu nazariya jam iy at taraqqiyotining
yangi talablariga javob bera olm ay qoldi. N atijada, 90- yillarga kelib
sotsialistik lager parchalanib, Sovet Ittifoqi yemirildi. U ning o ‘m ida
Dostları ilə paylaş: