‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I



Yüklə 7,77 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə143/295
tarix02.12.2023
ölçüsü7,77 Mb.
#171704
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   295
Falsafa (1)

,/nutlaq g ‘o y a “
insondan oldin mavjud b o ‘lib, jamiyatdagi barcha hodisa va voqealar, 
jarayonlar shu „m utlaq g ‘oya“ ning begonalashuvidan boshqa narsa 
em asdir.
N em is m u m to z falsafasining so ‘nggi vakili 
L. Feyyerbax 
esa 
jam iyat m ohiyatini din bilan bog‘lab, jam iyatning taraqqiyotini 
dinning taraqqiyotidan keltirib chiqarib izohladi. U ning qarashicha, 
jam iy atni rivojlantirish u ch u n d inn i takom illashtirish, yangi din 
yaratish lozim dir.
X IX asrning o ‘rtalariga kelganda, jam iy at to ‘g ‘risidagi b arch a 
mavjud nazariyalarni o ‘rganish va tahlil qilish asosida 
K. Marks
va 
F. Engelslar 
o ‘zla rin in g ja m iy a tn i d ia le k tik -m a te ria listik
tushunish haqidagi nazariya — tarixiy m aterializm ni yaratdilar.
Bu nazariyaga k o ‘ra, jam iyat o ‘z -o ‘zidan rivojlanuvchi ijtimoiy 
tartib ot, jonli organizm b o ‘lib, uni kishilam ing ijtim oiy-tarixiy 
faoliyatlari yaratadi. Shu bilan birga kishilam ing o 'zla ri ham
jam iyatning m ahsullaridir. Kishilar bir-birlari bilan o ‘zaro muayyan 
ijtim o iy -iq tiso d iy , siyosiy va h u q u q iy , m a d an iy va m a ’naviy 
m u nosabatlarda b o ‘lishib, m oddiy va m a’naviy boyliklar ishlab 
c h iq a ra d ila r. U la r o ‘z la rin in g bu ijtim o iy ish lab c h iq a ris h
faoliyatlari tufayli biologik tu r — od am lar (to ‘dasi)dan insonlarga 
aylangan va kishilik jam iyati kelib chiqqan.
Jam iyat to ‘g ‘risidagi bu nazariyaga k o 'ra , jam iy at h a r doim
m a ’lum ijtim oiy-iqtisodiy form atsiya shaklida m avjud b o 'lad i. 
„M o d d iy ishlab ch iq a rish ja m iy a t hayo ti va ta ra q q iy o tin in g
asosidir“ , „ishlab chiqarish jaray o n id a kishilar o 'z a ro m uayyan
162


ijtim oiy aloqa va m unosabatlarda b o ‘ladilar“ ..., „ishlab chiqarish 
m unosabatlarining jam i ijtimoiy m unosabatlardir“ , „ijtimoiy borliq 
ijtim oiy ongni belgilaydi, uning aksicha b o ‘lm ay d i...“ , „ijtim oiy 
borliq — birlam chi, ijtim oiy ong ikkilam chi h o silad ir...“ , „ishlab 
chiqaruvchi kuchlar ishlab chiqarish m unosabatlarini belgilaydi“ . 
„Iqtisodiy bazis siyosiy ustqurm ani belgilaydi...14.
Bu fikrlar K. M arks va F. Engelsning jam iy at m ohiyatini 
dialektik-m aterialistik ta ’lim ot asosida tushunishlari edi. U lar o ‘z 
nazariyalari bilan falsafa oldiga ja m iy a tn i bilish, izoh lash va 
tushuntirishni em as, balki uni o'zg artirish vazifasini q o ‘yishadi. 
Shu sababli ular o ‘z nazariyalarida „antagonistik form atsiyalar 
rivojlanishining m anbayi — sinfiy k u rash d ir“ ..., „sinfiy kurash 
sotsialistik revolutsiyaga olib boradi“ .., „sotsialistik revolutsiya sinfiy 
kurashning oliy sh ak lid ir"... degan fikrni ilgari suradilar va shular 
asosida jam iyatni o ‘zgartirish y o ‘llari va usullari to ‘g‘risidagi siyosiy 
m a q sa d la r u c h u n x iz m a t q ilu v c h i q a ra s h la rn i h a m o ‘rtag a 
tashlaydilar.
K. M arks va F. Engels o ‘z n az a riy ala rin in g p ro le ta rla r sinfi 
u ch u n xizm at qilishini aytib, ,,bu n azariya p ro letaria td a o ‘zining 
m o d d iy q u ro lin i to p d i, p ro le ta ria t esa bu n aza riy ad a o ‘zin in g
m a ’naviy q u ro lin i to p d i“ , deyishdi. U la rn in g bu nazariy asi o ‘z 
d a v rid a va a y n iq sa , XX a s rn in g b o s h la rid a a y rim k is h ila r 
to m o n id a n q o ‘llab -q u v v atlan ib , u n i ja m iy a tn i tu s h u n is h d a va 
o ‘zg artirish d a ,,b ird a n -b ir rev o lu tsio n t a ’lim o t“ deb b a h o la n ib , 
ijtim o iy hayotga ta tb iq etish g a k irish ad ilar. Bu t a ’lim o t b ilan
q u ro llan g an rus b o lsheviklari v aziy atd a n fo y d alan g an h o ld a , 
o k ta b r to ‘n ta rish id an keyin R ossiya va u n in g m u sta m la k alarid a 
h o k im iy atn i o ‘z q o ‘liga olib, 70 -y ild a n o rtiq ro q m u d d a td a o ‘z 
h u k m ro n lig in i o ‘rn atd ilar.
O chig‘ini aytganda, „revolutsion ta ’lim o t“ deb e ’tiro f etilgan 
jam iyat to ‘g ‘risidagi bu nazariya, m ohiyat e ’tibori bilan m o d - 
diyuncha, bir to m o n lam a ta ’lim ot edi. U ning jam iy atn i inqilobiy 
asosda zo ‘rlik bilan tubdan o'zgartirish haqidagi qarashlari insoniyat 
b o sh ig a ju d a katta fojealarni soldi. X ususan, sobiq Sovet jam iyati 
tajribasida bu nazariyaning k o ‘p ch ilik jih a tla ri tasdiqlan m adi. 
Ayniqsa, XX asrning so‘ngida bu nazariya jam iy at taraqqiyotining 
yangi talablariga javob bera olm ay qoldi. N atijada, 90- yillarga kelib 
sotsialistik lager parchalanib, Sovet Ittifoqi yemirildi. U ning o ‘m ida

Yüklə 7,77 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   139   140   141   142   143   144   145   146   ...   295




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin