Zbekiston davlat jismoniy tarbiya instituti sport inshootlari

SHahar va qishloqda sport inshootlarini qurish
Hozirgi zamonda aholiga xizmat ko‘rsatish jarayonida sport inshootlari zaruriy ahamiyat kasb etadi. SHuni nazarga olgan holda shaharda va qishloqlarda rejalashtirilayotgan sport inshootlari texnik talablarga hamda loyiha talablariga javob berishi lozim.

SHahar va qishloqlarda qanday sport inshootlari rejalashtirish va qurish kerak degan savolga javob berishga harakat qilamiz.

SHahar ko‘p aholi joylashgan va maxsus qaror bilan shahar statusi berilgan joy bo‘lib, ishlab chiqarish korxonalari, zavod, fabrikalar faoliyat ko‘rsatadi hamda qishloq xo‘jaligi uchun mehnat qurollarini ishlab chiqaradi.

Alohida joylashgan turar joylar va uning aholisi 1,5-3 ming bo‘lsa, bu holda uning hududida kompleks jismoniy tarbiya maydonlari, ya’ni gimnastika, engil atletika bilan shug‘ullanish uchun, voleybol, basketbol, futbol maydonlari qurilishi lozim va uning umumiy maydoni 1200 m² dan kam bo‘lmasligi kerak. Bundan tashqari ikkita tenis stoli uchun maydoncha ajratiladi.

Mikrorayonda – alohida joylashgan turar joylar uchun ajratiladigan sport inshootlari quriladi va alohida ajratilgan erdan tashqari bu sport maydonlarini dam olish hiyobonlarda joylashtirish mumkin.

Agar mikroroyonda aholining soni 6 ming odamdan ko‘p bo‘lsa unda kompleks maydonchalar quyidagilardan iborat, ya’ni gimnastika bilan shug‘ullanish uchun maydoncha, voleybol, basketbol, tenis maydonlari va uning umumiy maydoni 6700 m² dan kam bo‘lmasligi kerak. Agar mikrorayonning aholisi 12 ming va undan ortiq bo‘lsa unda umumiy maydon 8400 m² gacha kengaytiriladi.

Aholi zich yashaydigan rayonlarda (24-36 ming aholi) sport markazi qurilishi rejalashtiriladi va u sport markazlarining ikkinchi toifasiga kiradi. Ularga futbol maydoni (96x64 metr) va mashqlar uchun ikkinchi maydon (66x44 metr), ikkita tennis maydoni (36x18 metr har biri),

62
ochiq basseyn (25x10 metr), tir 50 metr va tomoshabinlar uchun bir ming o‘rindiq bo‘lishi kerak.

Umumshahar sport majmualari oliy darajali sport inshootlariga kiradi. SHahar xududida sport inshoot tarmoqlarini qurishdan oldin ajratilgan er uchastkalarini o‘rganib chiqiladi va ular quyidagicha:

• 
  7 yoshgacha bolalar uchun sport majmua uzoqligi 50-100 metr bo‘lishi kerak;
  

• 
  7-10 yoshgacha 150-200 metr;
  
• 
  11-17 yoshgacha 400-500 metr.
  

Rayondagi sport markazi 20 minutli masofada joylashgan bo‘lishi kerak.

Stadion bosh rejasini loyihalashda ko‘p minglik tomashabinlarni evakuatsiya vaqtida turli oqimlarni kesib o‘tmaydigan holda shahar qurilishini va yo‘llarini hisobga olish zarur bo‘ladi. Transport yo‘llarining joylanishi, turli shahar va shaxsiy transport vositalarining to‘xtash joylarida odamlar oqimining tarqalish prinsipi bilan uzviy bog‘liq bo‘lganligi sabali bunda asosiy kirish va ichki magistrallar joylanishi belgilanadi. Kirish joylarida kassa xonalari mo‘ljallanadi. Kassalar chiptali tomoshabinlar oqimidan tashqarida joylashadi.

Bosh rejada stadion uch asosiy qismga bo‘linadi: namoyish (tomoshagoh), o‘quv-mashg‘uloti, xizmat ko‘rsatish qismlari.

Namoyish qismida asosiy sport arenasi va tribunalar, tomoshabinlarga xizmat ko‘rsatish, sportchilar, hakamlar boshqaruvi, matbuot, radio va televidenie xonalari joylashadi.

Unda, shuningdek ochiq va qishki suzish suv havzalari, velotrek, to‘p o‘yinlari va tennis stadionlari joylashgan.

Bu qism tarqatuvchi maydon va evakuatsiya yo‘llari bilan bevosita bog‘langan.

O‘quv-mashg‘ulot qismida sport maydoni va maydonchalari joylashgan bo‘lib, ularning ba’zilari namoyish xarakteriga ega. Bu qismdagi sport inshootlari sportning alohida turlari bo‘yicha ixtisoslashgan. Xizmat ko‘rsatish qismida tomoshabinlarning dam olish maskanlari, kafe, kiosklar, suhbat o‘rindiqlari, sanitariya inshootlari, stadionni ekspluatatsiya qilish bilan bog‘liq inshootlar – xo‘jalik hovlisi, ustaxonalar, oranjereyalar, omborlar va boshqalar joylashgan.

Stadion qurilishida quyidagi talablar muhim ahamiyatga ega:

• 
  shahar qurilish holati – shahar magistrallarining yo‘nalishi, stadion ro‘parasida maydon mavjudligi, tomoshabinlarning evakuatsiya
  

63
yo‘llari, turli shahar transportlari uchun transport tugunlari va boshqalar, ko‘kalamzorlashgan xududlarga va suv xavzalariga stadionning imkon qadar yaqinligi, asosiy sport arenasining tribuna va boshqa sport inishootlari bilan o‘zaro proporsional va kompakt, shuningdek eng ma’qul yo‘nalishda (shimol-janub) joylashishi;

• 
  maydon relьefining yaroqliligi (sport arenaning g‘arbiy tarafidan erda tribunalarni joylash uchun 30% nishablik maqsadga muvofiq); asosiy yo‘nalishda doimiy esuvchi shamollar yo‘nalishi (himoyalash choralari); er ishlari balansini hisobga olgan holda stadion hududini ko‘kalamzorlashtirish va obodonlashtirish; qishki mavsumdagi stadionning xarakteri (konьkida tez chopish, figurali uchish, xokkey, chang‘i tramplin uchun moslamalarni o‘rnatish ehtimoli).
  

Amaldagi stadionlarni loyihalash me’yorlarida (SN 162-58) quyidagi tavsiyalar berilgan:

• 
  tomoshabinlarni evakuatsiya qilishda (stadion tashqarisida) tarqatuvchi maydonning zaruriy o‘lchamlari har bir tomoshabinga 0,5-0,75 m² hisobidan aniqlanadi;
  

• 
  stadionga eng kamida ikki kirish joyi belgilanishi zarur; evakuatsiya yo‘llarining (yo‘lakcha, yo‘l, o‘tish va kirish joyi) eni bir metrga 500 kishi hisobidan aniqlanadi;
  

• 
  bevosita tribunalar oralig‘ida tarqatuvchi maydonlar nazarda
  

tutilgan bo‘lib, bunda, bir tomoshabin o‘rni uchun o‘rtacha kattalikdagi stadionlarda 0,5 m², katta stadionlarda 0,3 m²;

- kirish kassalarining soni 1500 kishiga 1 darcha hisobidan belgilana-
di.

Joyning holatiga qarab, stadionning bosh rejasi shaklan turlicha ko‘rinishda bo‘lishi mumkin.

Har bir shahar, rayon, mikrorayon va alohida joylashgan turar joylarda sport inshootlariga Moskva, Volgograd, Sankt-Peterburg shaharlaridagi stadionlarning bosh rejalari misol bo‘la oladi. Moskva-dagi Lujanskiy nomli stadion bir-biriga perpendikulyar o‘qlari asosida qurilgan.