Ўзбекистон республикаси олий ва

Tarqatma materiallardan namunalar
1-tarqatma material

Ayrim mamlakatlarda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish uchun sarflangan resurslar miqdori, % da (bir birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun). 1-JADVAL

№	Davlatlar	Yonilgi va elektro-energiya	Material-lar	Mehnat	Asosiy fondlar
1	AQSh	100	100	100	100
2	Yaponiya	64,5	90,5	120,5	100
3	Germaniya	82,5	105,5	162,5	125
4	Frantsiya	70,5	100	170	137,5
5	Angliya	70,5	115,0	187,5	137,5
6	Italiya	64,5	95,5	191,5	150
7	Rossiya	300	225	385	190

Jadval raqamlaridan qanday xulosa chiqarish mumkin? Nima sababdan jahon bozoriga chiqish uchun sifatli mahsulot ishlab chiqarishning o’zi kamlik qiladi?


2-tarqatma material

Ayrim mamlakatlarda 100 dollarlik mahsulot ishlab chiqarish uchun qilingan xarajatlar:

№	Davlatlar	Yonilgi va elektro-energiya	Materi-allar	Mehnat	Asosiy kapital (fond)	Umumiy xarajatlar
1	AKSh	8,5	56,5	24,0	4,0	93,0
2	Yaponiya	5,5	51,0	29,0	4,0	89,5
3	Germaniya	7,0	59,0	39,0	5,0	110,0
4	Frantsiya	6,0	56,5	41,0	5,5	109,0
5	Angliya	6,0	65,0	45,0	5,5	121,5
6	Italiya	5,5	54,0	46,0	6,0	111,5
7	Rossiya	25,0	125,5	93,0	7,5	251,0

Bilamizki, xarajatsiz hech bir iqtisodiy faoliyat yuz bermaydi. Lekin har bir xo’jalik yurituvchi sarflagan xarajatlar bir-biridan farq qiladi. Jadval raqamlaridan qanday xulosa chiqarish mumkin? Sizningcha, O’zbekistonda xarajatlar darajasi qanday? Ularni kamaytirish uchun qanday chora-tadbirlar ishlab chiqilib amalga oshirilmoqda?

Tarqatma material 3

S

TC

B

TR

K

C

A

Qachon umumiy xarajatlarga nisbatan tushum (daromad) ko’p bo’lganda iqtisodiy foyda vujudga keladi? (chizmada AV bo’lakda).

A va V nuqtalar ishlab chiqarish hajmini kritik nuqtalari. Unda xarajatlar tushum bilan teng.
Firma Q_A dan Q_R gacha miqdor iqtisodiy foyda oldi, uning maksimal darajasi Q umumtushum TR bilan umumiy xarajatlar TS maksimal miqdorga erishmagan (SK kesma)

4-tarqatma material

Me’yoriy yondoshuv. Bunda me’yoriy daromad me’yoriy xarajatlarga teng. Bu quyidagi grafikda berilgan.

Q dan kam miqdorda (F nuqtadan chap tomonda) MR>MC, Q dan ko’p bo’lsa xarajatlar tushumi ko’p MR
Bundan kelib chiqib optimal variant MR=MC. Bu holda bozorning boshqa tarkibi (monopolistik raqobat, monopoliya, oligopoliya) uchun Ham umumiy.
Ilgari ko’rgandek erkin raqobat uchun me’yoriy daromad bilan narx teng R=MC.
Firma xarajatlari mahsulot bahosidan kam bo’lsagina foyda oladi. Maksimal foyda olish uchun MR=MC, P>ATC bo’lishi kerak.


Javoblar:
Asosiy tayanch tushunchalar:
1b); 2e); 3z); 4y); 5d); 6yo); 7g); 8a); 9v); 10j);


Masala va mashqlar:
1. Agarda student o’qishni tashlasa, o’qish haqining umumiy summasi, faqatgina o’zgaruvchan xarajatlar miqdoriga kamayadi xolos.
2. Albatta yo’q (chunki tomorqaning maydoni va undagi ko’chatlar soni
o’zgargani yo’q).
Yo’q (chunki faqat bir resurs, shakarni ko’paygani bilan boshqa ingredientlar o’zgarmay qoldi).
4. 1) Buxgalteriya xarajatlari:
er solig’i 2x2040 000 so’m;
protsent 140 000 so’m;
amortizatsiya 400 ming so’m;
material, min. o’g’it va boshqalar 700 000 so’m;
ish haqi 600 000 so’m;
Fermer xo’jaligining jami buxgalteriya xarajatlari: 1880 000 so’m;
Iqtisodiy xarajatlar:
mulkka bo’lgan foiz 3 600 000 so’m;
fermer va ayoli maosh sifatida olishi mumkin bo’lgan
summa: 600200600  1 400 000 so’m;
Jami iqtisodiy xarajatlar: 1880360+1400  3 640 ming so’m;
2) Olingan foyda:
a) Buxgalteriya foydasi 3-1,880 = 1,12 mln. so’m yoki 1 120 000 so’m;
b) Iqtisodiy foyda 3-3, 640 =- 0,64 mln. so’m yoki minus 640 000 so’m, ya’ni zarar;
5. 13-masalaga o’xshash echiladi;
6. FS 1, 3, 4, 6, 9
VC 2, 5, 7, 8;
7. Grafik quyidagicha:
O’rtacha xarajatlar AS = 8000 so’m;
O’rtacha o’zgaruvchi xarajat AVC = 5000 so’m;
O’rtacha doimiy xarajatlar AFC = 3000 so’m.
F irma zararga qaramay tarmoqda qolishi kerak, bu unga zararni minimallashtirish imkonini beradi. Chunki 12 ta mahsulot ishlab chiqarsa 12000 so’m zarar ko’radi. Agar ishlab chiqarishni to’xtatsa 36000 so’m zarar ko’radi.

8. 
   525 ming so’m.
   

9. Yo’q. MR3000; MS40300 so’m.
10. 2,43 mln. va 1,65 mln. so’m.
11. 70 mln. so’m.
12. Mart oyida o’rtacha xarajatlar 2000 so’m; o’rtacha doimiy xarajatlar 400 so’m; o’rtacha o’zgaruvchi xarajatlar 1600 so’m; May oyida esa muvofiq ravishda 2100 so’m; 333,3 so’m; 1766,7 so’m;
13.
Masalani echish:

K	L	MR	TR	AR
10 10 10 10 10 10 10 10 10	0 1 2 3 4 5 6 7 8	- 20 34 46 51 46 33 21 -17	0 20 54 100 151 197 230 251 234	0 20 27 33 38 39 38 36 29

A) Me’yoriy mahsulot MR = TR_n – TR_n-1 Jadvalda MR ustunda ko’rinib turibdiki, beshinchi ishchidan boshlab me’yoriy maxsulot pasayishni boshlagan. To’rtinchi ishchida 51, beshinchida 46 (jadvalga qarang).
B) O’rtacha mahsulotni har bir ishchi qo’shilganidan keyin topamiz. Umumiy mahsulotimiz hajmi eng maksimal 251 ga ettinchi ishchini qabul qilinganda erishiladi, 251/7 = 35,9 (jadvalga karang).
V) Me’yoriy MR, o’rtacha AR, umumiy TR mahsulot quyidagi grafikda ko’rsatilgan.

2) Umumiy mahsulot dinamikasi unumdorlikni pasayib borishi qonuniga bo’ysinadi.

Birinchi faza - MR o’sib boruvchi me’yoriy unumdorlik.
Bu fazada me’yoriy unumdorlik MR (20, 34, 46, 51) o’sib boradi. Natijada TR jadal o’sadi.
Ikkinchi faza – me’yoriy unumdorlikni pasayishi namoyon bo’la boshlaydi ( 51, 46). TR ning o’sish sur’ati sekinlashadi. Me’yoriy mahsulot MR pasayadi, lekin hali musbat miqdorga ega.
Uchinchi faza - me’yoriy unumdorlik manfiy natija, ya’ni zarar keltirishini boshlaydi
Shunday kelib, TR egri chizig’i, o’zining maksimal darajasiga etgach, pasayishni boshlaydi.
Me’yoriy mahsulot esa zarar keltirishni boshlaydi.
14. Daromad, buromad. «Daromadga qarab buromad»