Ўзбекистон республикаси олий ва

3-tarqatma material
Iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha o’rtacha nominal ish haqi, so’m

Davr	O’rtacha ko’rsatkich	Sanoat	Trans-port	Quri- lish	Savdo	Axborot bilan ta’min-lash	Sog’liq-ni saqlash	Xalq ta’limi	Moliya va kredit
2000	12492	23166	20259	20299	9901	42387	8566	9967	25046
2001	18424	29797	24002	23193	12312	40228	10853	1930	31401
2001/2000 o’sish % da	47,5	28,6	18,5	14,3	24,4	- 5,3	6,7	19,7	25,4
2002	27511	42747	37882	34405	21677	70008	16227	17262	47672
2002/2001 o’sish % Hisobida	49,3	43,5	57,8	48,3	76,1	74,0	49,5	44,7	51,8

Manba: O’zR Davlat Statistika qo’mitasi


Respublika Hududlari bo’yicha o’rtacha ish haqi, ming so’m

Davr	o’rtacha ko’rsatkich	Nukus	Andijon	Buxoro	Jizzax	Qarshi	Navoiy	Namangan	Samarqand	Termiz	Sirdaryo	Toshkent vil.	Farg’ona	Xorazm	Toshkent sh.
000	2,5	10,6	10,7	12,9	8,8	9,7	21,2	9,9	8,2	9,72	0,7	5,0	0,4	0,1	2,7
001	8,4	13,6	13,8	17,0	12,6	14,1	36,2	13,1	13,4	14,2	6,8	2,3	5,2	13,8	27,2
002	7,5	20,0	20,8	25,2	18,3	21,0	54,5	18,9	19,9	18,2	24,5	5,6	2,7	0,3	0,3

Jadvallarni keyingi yillar ma’lumotlari bilan to’ldiring.
Ko’rsatkichlarni solishtiring. Tahlil qilib izohlang.
Javoblar:
Asosiy tayanch tushunchalar:
1b); 2a); 3g); 4v); 5e); 6d); 7j); 8yo);
Masala va mashqlar:
1. O’rtacha bir soatlik ish haqi Germaniyaga nisbatan Shveytsariyada 89%, Gollandiya 73,3%, Frantsiya 60,7%, Italiyada 56,6%ni tashkil etadi.
4. Umumiy daromad 4913 mlrd. doll. Ish xaqi 81,5%, renta 0,6%, protsent 8,3%, xususiy tadbirkorlar daromadi 9,6%ni tashkil etadi.
5.
Ishchi soni me’yoriy mahsulot
1
2 110000
3 82500
4 55000
5 33000
6 5000
7 6000
8 5500
9 8000
10 5500
Firma 5 ta ishchini ishga qabul qiladi. Chunki 6-ishchi yaratgan me’yoriy mahsulot atigi 5000 so’mni tashkil etadi. Ish haqi esa 30000 so’m.
6. Tabaqalanish asosida qobiliyat, nazariy va amaliy tayyorgarlik, bajariladigan ishning obro’li bo’lish-bo’lmasligi, malaka, mohirligi nomukammal raqobatga asoslanishi, taklif va talab elastikligi ham ta’sir qiladi.
7. 1) Bu nazariy va amaliy tayyorgarlik ko’rish natijasida yuqori malaka talab qiladigan ishlarni bajarish imkonini beradigan insonda jamg’arilgan potentsial.
2) Bu bilim olish, malaka, ko’pincha mohirlikka ega bo’lish va sog’lom bo’lish uchun qilingan xarajatlar, qaysiki kelajakda daromadlarni ko’payishiga olib keladi.
8. Malakasini oshirgandan so’ng 3 yil davomida oladigan daromadi qilgan xarajatlaridan 365714 so’m ko’p. Undan tashqari kelajakda u orzu qilgan lavozimiga erishadi. Demak malakasini oshirgani ma’qul.
9. Insoniy kapitalga investitsiya, shuncha uzoq muddat jarayonida olingan bilim malaka, kelajakda muvaffaqiyatga erishish, jumladan yuqori daromad olishga yo’l ochadi. Jumladan, J. Vulsining shu darajaga etishish imkoniyatida ifodalanadi. Bunday misollarni juda ko’plab keltirish mumkin.
10. Daromad effekti amal qiladi.
11. Tanballik
T/N
1T; 2N; 3T; 4T; 5N; 6T; 7T; 8N(Gerri Bekker);
Testlar
1a); 2a); 3b); 4v); 5v); 6d); 7b);
14-mavzu. Raqobat nazariyasi


Asosiy tayanch tushunchalar:

1. Raqobat 2. Monopoliya 3. Nomukammal raqobat 4. Oligopoliya 5. Mukammal raqobat

6. Sof monopoliya 7. Monopoliyaning maqsadi 8. Jamiyatning sof yo’qotishlari 9. Sun’iy monopoliya 10. Monopsoniya

a) Tarmoqda yagona, o’rnini bosadigan, almashtirib bo’lmaydigan mahsulot sotuvi (ishlab chiqarish).

b) Ishlab chiqarish va bozorda uncha ko’p bo’lmagan, sanoqli firmalar hukmronligi.
v) Iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarining o’z manfaatlaridan kelib chiqib, yuqori daromad olish imkoniga, nufuzli mavqega ega bo’lish uchun boshqalar bilan bellashuvi, kurashi
g) Bir yoki bir necha sotuvchi bozorda narx ustidan nazorat o’rnatish imkoniga ega bo’lgan bozordagi raqobat.
d) Erkin raqobatga asoslangan, cheklanmagan miqdorda bozorga (tarmoqqa) kirish, erkin mustaqil ishlab chiqaruvchilar bozorda narx ustidan nazorat o’rnatish imkoni yo’q bozordagi ideal raqobat.
e) Narx ustidan nazorat o’rnatish yoki ishlab chiqarish hajmini o’zgartirish orqali maksimal darajada daromad, monopol foyda olish
yo) Monopolistik manfaatni ko’zlab korxonalarning birlashuvi.
j) Tarmoqda mahsulot ishlab chiqarish va bozorda yagona firma hukmronlik qilishi.
z) Monopoliyalar tomonidan mahsulot ishlab chiqarish hajmini samarali darajadan kamaytirish natijasida iste’molchi va sotuvchilar uchun ma’lum miqdorda mahsulotni yo’qotilishi, ishlab chiqarishning kamayishi.
i) Yagona iste’molchiga asoslangan bozor.


Masala va mashqlar.

1. Mukammal raqobatga asoslangan tarmoqda 20ta firma faoliyat yuritadi. Mahsulotning bozor bahosi 40. Agar uzok muddatli davrda tarmoqning minimal o’rtacha xarajatlari 30, umumiy xarajatlar esa 60 bo’lsa. Tarmoqni raqobatli muvozanatga yaqinlashuvi ro’y berayapti.. U Holda baho va taklif qanday o’zgaradi.

2. Mukammal raqobatli firma yiliga 20 ming dona telefon ishlab chiqaradi. Ishlab chiqarishning o’rtacha xarajatlari 21500 so’m. O’rtacha o’zgaruvchi xarajatlar 17500 so’m, bozor bahosi 25000 so’m bo’lsa, firma qancha foyda ko’radi.

3. Mamlakatimizda turli shakldagi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan o’z ustunlik mavqeidan foydalanib, har xil qonun buzilishi holatlariga yo’l qo’ymaslik maqsadida monopolist korxonalar Davlat reestriga kiritiladi.

O’zbekistonda 1996 yil monopolist korxonalar soni 827ta bo’lib, mahsulotlar soni 4351ta bo’lgan bo’lsa, 2003 yilga kelib, Davlat reestriga kiritilgan korxonalar soni 386 taga tushdi. Mahsulot (tovar va xizmatlar) esa 247ta. Monopol mahsulotlarning asosiy qismi xizmat ko’rsatish 43%, qurilish materiallari ishlab chiqarish 19%ni tashkil etadi.
2003 yilga nisbatan monopolist korxona va mahsulotlar 1996 yilga nisbatan qancha kamayganini, xizmat ko’rsatish va qurilish bo’yicha monopol mahsulotlar turini hisoblang. U nimadan dalolat beradi? Nima sababdan monopol mahsulotlar xizmat ko’rsatish va qurilish mollari bo’yicha ko’p Buning sababi deb o’ylaysiz?
4. Jadvaldagi raqamlarga diqqat qiling. Keyingi yillar ma’lumotlari bilan to’ldiring. Ular asosida qanday xulosa chiqarish mumkin? Fikringizni izohlang.