‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi
Alisher Navoiy (1441-1501)
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Orazin yopqoch ko‘zimdin sochilur har lalizayosh, Bo‘ylakim, pay do bo ‘luryulduz, nihon bo ‘Igach quyosh.
|
3. Alisher Navoiy (1441-1501)
0 £zbek adabiyotining asoschisi, she’riyat mulkining sultoni, ma’rifatparvar shoir, davlat arbobi Alisher Navoiy 1441 y i] 9 f e v - ralda Hirot shahrida tug'ilgan. Yosh Alisher favqulodda iste’dod egasi bo‘lib, iste’dodining dastlabki ko£rinishlari u uch-to£rt yoshga to‘lgan vaqtlardayoq namoyon bo‘la boshlagan. Shu vaqtda u Farididdin Attorning “Mantiq-ut-tayr” asarini yod oladi. Alisherdagi ilm o £rganishga bo£lgan kuchli qiziqish hamda ishtiyoqni o£z vaqtida anglagan ota-onasi uni 1445 yilda maktabga beradilar. Maktabda tahsil olayotgan chog£larida o‘tmish mutafak- kiriari va o£z zamonasining zabardast shoirlarining ijodlari bilan yaqindan tanishadi. Mazkur davrda badiiy mavjud asarlar mazmu- nini o‘qib-o‘rganish bilan kifoyalanib qolmay, 10-12 yoshidayoq mustaqil ravishda she’iiar yoza boshlaydi. Yosh Alisher tomonidan yaratilgan she’riy misralar o‘zida yuksak badiiy va falsafiy 399 g‘oyalami aks ettirar edi. Chunonchi, uning ustozi Lutfiyga o‘qib bergan quyidagi misralari bugungi kunga qadar she’riyat ixlos- mandlarining xayratiga sazovor bo‘lib kelmoqda: Orazin yopqoch ko‘zimdin sochilur har lalizayosh, Bo‘ylakim, pay do bo ‘luryulduz, nihon bo ‘Igach quyosh. Qomusiy bilimlami chuqur o‘zlashtirgan Alisher Navoiy xalq orasida hurmat-e’tibor qozonadi. Bolalikda birga ulg‘aygan do‘sti sulton Husayn Boyqaro Alisher Navoiyning iste’dodi, bilimi hamda hayotiy qarashlarini yuksak qadrlagan holda uni o‘ziga vazir etib tayinlaydi. Davlat arbobi sifatida faoliyat olib borgan Alisher Navoiy fan va san’atning turli sohalari: adabiyot, tarix, til bilimlari, musiqa, hattotlik, tasviriy san’at hamda me’morchilikning rivoji yoiida amaliy harakatlami olib borish bilan birga yoshlarga ta’lim va tarbiya berish masalalariga ham alohida diqqat-e’tibor qaratdi. Ulug‘ mutafakkir o‘zining “Xamsa”, “Mahbub-ul-qulub”, “Muno- jot” “Vaqfiya”, “Majolis-un-nafois”, “Muhokamat-ul-lug4 atayin”, shuningdek, Abdurahmon Jomiyning “Arba’in” nomli asarining taijimasi sifatida yaratilgan “Chihil hadis” (“Qirq hadis”) kabi asarlarida ta’lim-tarbiya masalalariga oid qarashlarini ifoda etadi. Alisher Navoiy o‘z asarlarida komil inson obrazlarini yaratib, ular qiyofasida namoyon bo‘luvchi ma’naviy-axloqiy sifatlarni ulug‘lagan bo‘Isa, ta’limiy-axloqiy muammolarni yorituvchi asarlarida esa komil insonni shakllantirish jarayonining mazmuni, ushbu jarayonning o'ziga xos jihatlari, yoilari, shakl va usullari borasidagi mulohazalami bayon etadi. Allomaning tasawuridagi komil inson o‘z qiyofasida eng yuksak insoniy fazilatlar mujassam eta olishi lozim. Chunonchi, u ijodkor, qobiliyatli, shu bilan birga ilm-fanga nisbatan muhabbatli bo‘lmog‘i zarur. Alisher Navoiyning qarashlariga ko‘ra, ana shunday sifatiaming sohibi bo‘la olgan insongina o‘z kuchi hamda aql-u zakovatiga ishonadi. o‘z kuchi va aql-u zakovatiga qattiq ishona olgan insongina turli qiyinchiliklarga bardosh bera oladi, u o‘ta murakkab muammolarni ham yechimini topa olishga qodir. Ilm-fan sirlaridan xabardor bo'lishning inson ahamiyatini yoritar ekan, alloma ayni o‘rinda ilmni qorong‘ulikni yoritadigan chiroq, hayot yo‘Iini nurafshon etadigan quyosh, odamlaming haqiqiy 400 |