Zoologiya uzb 2017. indd

6
5
3
1
2
9
8
7
12
11
10
15
14
13
18
16
20
19
4
83-rasm. Kaptar 
skeleti:
1 – bosh; 2 – ustki tum-
shuq; 3 – ostki tumshuq; 
4 – bo‘yin umurtqalari; 
5 – yelka; 6 – ko‘krak 
umurtqalari; 7 – o‘mrov; 
8 – ko‘krak tirgak; 9 – 
to‘sh; 10 – to‘sh toji; 11 
– bol dir; 12 – son; 13 – 
ilik; 14 – oyoq pan ja; 15 
– barmoqlar; 16 – chanoq; 
17 – qanot panjasi; 18 – 
bilak; 19 – qo vur g‘alar; 20 
– dum umurt qalari
17

---

144
8.4. Qushlar sinfi
Oyoq kamari skeleti uch juft chanoq suyagidan iborat. Ular 
umurtqa pog‘onasining bel va dumg‘aza bo‘limlari hamda oldingi 
dum umurtqalari bilan harakatsiz bi 
rikkan.
Kaptar oyoqlarining skeleti yo‘g‘on son, ikkita boldir hamda 
ilik va barmoq suyaklaridan iborat. Ilik suyagi faqat qushlar uchun 
xos bo‘lib, bir necha mayda suyak 
larning birikishidan hosil bo‘ladi. 
Ilik suyagining pastki uchiga barmoq suyaklari kelib tutashgan. Ilik 
suyagi qush tanasini yerdan dast ko‘tarib turadi va qo‘nayotganda 
tanaga beriladigan zarbani kamaytiradi.
Muskullari.
Bir juft katta ko‘krak muskullari massasi boshqa 
barcha muskullar massasiga teng keladi. Ko‘krak muskullarining bir 
uchi yelka suyagiga, ikkinchi uchi ko‘krak toj suyagiga bi 
rikadi. 
Katta ko‘krak muskullari qisqarganida qanotlar tushiriladi. O‘mrov 
muskullarining qisqarishi tufayli qanotlar ko‘tariladi.
Yaxshi rivojlangan oyoq muskullari qushlarning yerda hara-
katlanishiga yordam beradi. Oyoq bo‘g‘imlari orqali paylar o‘t 
gan. 
Paylar uchi barmoqlarga birikadi. Qush shoxga qo‘nganida bu pay-
lar tortiladi va barmoqlar siqilib, shoxni mahkam ushlab turadi. 
Shuning uchun qushlar daraxt shoxida bemalol o‘ti 
rishi va yiqilib 
tushmasdan uxlashi mumkin.
1. Skelet tuzilishining qaysi xususiyatlari qushlarning uchishga moslashganligi 
bilan bog‘liq?
2. Bosh skeleti qanday suyaklardan iborat?
3. Qaysi suyaklar ko‘krak qafasini hosil qiladi?
4. Qanotlar skeleti qanday suyaklardan iborat?
5. Oyoq skeleti qanday suyaklardan iborat?
6. Qushlarning qaysi muskullari kuchli rivojlangan?
1. Qushlarning jag‘lari: 
2. Toj suyagiga birikkan:
a) boshi bilan harakatchan birikkan; 
a) katta ko‘krak muskullari;
b) muguz tumshuqqa aylangan; 
b) o‘mrovosti muskullari;
d) muguz tishchalar bilan qoplangan. 
d) kichik ko‘krak muskullari.
3. Qushlarning ko‘krak qafasini:
a) ko‘krak umurtqalari, qovurg‘alar, to‘sh suyagi hosil qiladi;
b) qovurg‘alar, o‘mrov va to‘sh suyagi hosil qiladi;
d) o‘mrov, ko‘krak, tirsak va umurtqalar hosil qiladi.
Qush muskullari va ularning vazifasini juftlab ko‘rsating.
a) katta ko‘krak; 
1) qanotni ko‘tarish;
b) o‘mrovosti; 
2) yerda harakatlanish;
d) oyoq.
3) qanotni tushirish.

---

145
5-laboratoriya mashg‘uloti