Zoologiya uzb 2017. indd

Qon aylanish sistemasi
ikkita qon aylanish doirasidan iborat. 
Yu 
ragi to‘rt kamerali: ikkita yurak bo‘lmasi va ikkita qorinchadan 
iborat (85-rasm). Shuning uchun arteriya va vena qoni tamoman 
ajralgan bo‘lib, yurakdan tanaga kislorodga boy arteriya qoni kela-
di. Qushlar yuragining ishlashi ularning harakatlanishi bilan bog‘liq. 
Masalan, kaptarning yuragi tinch turganida 165 marta, uchganida 
esa 550 marta qisqaradi. Moddalar almashinuvi jarayoni qushlar 
organizmida juda tez kechganidan, ularning tana harorati o‘rtacha 
42°C ni, ayrim qushlarniki hatto 44,5°C ni tashkil etadi.
85-rasm. Kaptarning qon 
aylanish sistemasi va 
yuragining tuzilishi:
1 – yurak; 2 – o‘pka; 3 – ki chik 
qon aylanish doirasi; 4 – katta qon 
aylanish doi rasi; 5 – o‘ng yurak bo‘l-
masi; 6 – o‘ng yurak qorin chasi; 7 – 
chap yurak bo‘lmasi; 8 – chap yurak 
qorinchasi; 9 – aorta; 10 – o‘p ka 
ar teriya si; 11 – vena; 12 – o‘pka 
venasi
2
1
5
4
3
8
7
6
11
10
9
12
Sezgi organlari.
Qushlarning ko‘zi juda yaxshi rivojlangan. Ayrim 
qushlarning ko‘zi odamnikidan 100 marta o‘tkirroq bo‘ladi. Ular 
rangni ham yaxshi ajrata oladi. Qushlar yaxshi eshitadi, lekin hidni 
yaxshi ajrata olmaydi.
Nerv sistemasi.
Qushlarning bosh miyasi ancha yirik va murakkab 
tuzilgan (86-rasm). Ularning xilma-xil xatti-harakatlari bosh miya-
ning, ayniqsa, oldingi yarimsharlarning kuchli rivojlanganligi bilan 
bog‘liq. Qushlarning miyachasi po‘stlog‘ida burmalar ko‘p bo‘ladi. 

---

148
8.4. Qushlar sinfi
Ularning xilma-xill murakkab harakatlari miyacha bilan bog‘liq. Le-
kin ularning ko‘pchilik xatti-harakatlari (urchish, uya qurish, tuxum 
bosish, bola boqish) tug‘ma instinkt hisoblanadi.
Qushlarning hayoti davomida ham turli xil shartli reflekslar hosil 
bo‘lib turadi. Masalan, tuxumdan chiqqan jo‘jalar dastlab ko‘zga 
ko‘ringan hamma narsani cho‘qib ko‘radi. Keyinchalik ular yeb 
bo‘ladigan va yeb bo‘lmaydigan narsalarni farq qilishni o‘rgana-
di; o‘z egasini taniydigan, uning ovoziga e’tibor beradigan bo‘lib 
qoladi. Qushlarning havoda chamalab yo‘l topish xususiyati ham 
yaxshi rivojlangan. Bu xususiyat qushlarning uchib ketishi va uchib 
kelishida katta ahamiyatga ega.
Qushlar turli tovushlar yordamida o‘zaro aloqa qiladi. Ular 
sayrash bilan birga notinchlik, qo‘rqinch, chaqiriq kabi holatlarni 
bildiruvchi tovushlar chiqarib, o‘z turi individlari bilan o‘zaro 
muno 
sabatda bo‘ladi. Qarg‘a, mayna, qorayaloq va, ayniqsa, 
to‘tilar ayrim so‘zlar va hatto iboralarni eslab qolib, takrorlashi 
mumkin.
1. Qushlarning hazm qilish sistemasi qanday tuzilgan?
2. Qushlar qanday nafas oladi?
3. Qushlarning qon aylanish sistemasi qanday tuzilgan?
4. Qushlarning bosh miyasi qanday tuzilgan?
5. Qushlar hayoti davomida qanday reflekslar hosil bo‘ladi?
6. Qushlarning qaysi sezgi organlari rivojlangan?
1. Kloakaga ochiladigan organlar yo‘li:
a) ichak, oshqozon, jinsiy bezlar;
b) ichak, jinsiy bezlar, siydik;
d) siydik, o‘t, jinsiy bezlar.
2. Qushlar bosh miyasining:
a) oldingi qismi va miyachasi kuchli rivojlangan;
b) o‘rta miya va miyachasi yaxshi rivojlangan;
d) yarimsharlari va miyachasi kam rivojlangan.