Zoologiya uzb 2017. indd

86-rasm. Qush bosh 
miyasining tuzilishi:
A – ustki 
tomondan ko‘ri nishi; B – yon 
tomondan ko‘rinishi: 1 – miya 
katta ya rim sharlari; 2 – o‘rta mi-
ya; 3 – miyacha; 4 – uzun choq 
miya
2
1
4
3
4
2
1
3
B
A

---

149
44-§. Qushlarning ko‘payishi, rivojlanishi va kelib chiqishi
Lug‘at daftaringizga yozib oling.
Jig‘ildon, muskulli oshqozon, bezli oshqozon, havo pufaklari, arteriya qoni, 
vena qoni, miyacha burmalari.
Jumboqni yeching. 1. Dehqonlarimizning “Qush go‘ngidan ko‘proq solinganda 
ekin qurib qoladi” deyishining sababi nimada? 2. Qushlar qanday qilib bir 
marta o‘pkaga kirgan havodan ikki marta nafas oladi?
Tasdiqlovchi javoblar: 1b, 2a, 3a.
Juftlab yozish javoblari: a-3, b-1, d-2.
 
Qushlarning 
ko‘payishi, 
44-§.
rivojlanishi va kelib chiqishi
Ko‘payish davri
. Qishki sovuq kunlar o‘tib, havo isiy bosh 
lashi 
bilan qushlar ko‘payishga tayyorgarlik ko‘ra boshlaydi. Ayrim qush-
lar erta bahorda, boshqalari esa bahorning o‘rtalarida ko‘payishga 
kirishadi. Qushlarning ko‘payish davri tuxumdan chiqadigan jo‘jalar 
uchun oziqning mo‘l-ko‘l bo‘lishiga bog‘liq.
Juft hosil qilishi.
Ko‘pchilik qushlarning erkagi va urg‘ochisi 
ko‘payish davrida juft hosil qiladi. Maydaroq qushlar, masalan, ko‘p-
chilik chumchuq simonlar va musichalarning jufti faqat bir mav 
sum, 
yirtqichlar va boshqa yirik qushlar (laylaklar, qarqa 
ra 
lar) jufti uzoq 
yillar davomida saqlanib qoladi. Bir qancha qush 
lar bitta erkak va 
bir necha urg‘ochilardan iborat gala hosil qiladi. Ayrim tovuqsimonlar 
(qurlar, karqurlar) vaqtinchalik juft ho 
sil qiladi. Qushlar jufti sara-
lanib tanlanadi. Erkak qushlar juft lanish oldidan sayraydi yoki raqsga 
tushayotgandek harakatlar qilib, urg‘ochisini taklif etadi. Karqurlar va 
qurlarning xo‘ 
roz 
lari ochiq maydonda o‘zaro bahs qilish uchun to‘pla-
nishadi. Ular qanotlari va dumini yoyib, o‘zini ko‘rsatishga hara 
kat 
qi 
ladi. Bu vaqtda ular o‘rtasida qisqa muddatli jang ham bo‘lib o‘tadi.
Uya qurishi.
Ko‘pchilik qushlar tuxum qo‘yish uchun uya 
qu 
radi. Uyalarning shakli va tuzilishi juda xilma-xil bo‘ladi 
(87-rasm). Yirtqich qushlar, laylaklar, kaptarlar, go‘ngqarg‘alar 
nov da va butoqlardan oddiy kosasimon uya quradi. Qizilishton 
va chit 
tak ka 
bi o‘rmon qushlari daraxtlarning kovagida, o‘rdak 
va turnalar yer 
da uya quradi. Qishloq qal 
dirg‘ochlari uylarning 
?!

---

150
8.4. Qushlar sinfi
bo‘g‘oti ostidagi yog‘och to‘sinlar us 
ti 
ga yoki devorga yumaloq-
langan loyni so‘ 
lagi bilan yopishtirib uya quradi. Ayrim qushlar, 
masalan, kakku, kayra uya qurmaydi. Kakku tuxumini boshqa 
qushlarning uyasiga tashlab ketadi. Kayra yalang‘och qoyaga tu-
xum qo‘yib, uni bosib yotadi.