Zoologiya uzb 2017. indd

Qushlarning ichki tuzilishi 
43-§. va sezgi organlari
Hazm qilish sistemasi.
Qushlar oziqni tumshug‘i bilan cho‘qilay-
di. Tumshug‘ining tuzilishi oziq xiliga va oziqlanish usuliga bog‘liq. 
Tishlari bo‘lmaganligi uchun qushlar oziqni butunligicha yutadi. 
Birmuncha yirikroq oziqni tumshug‘i bilan cho‘qilab, uzib olib 
yutadi. Donxo‘r qushlar (masalan, kap 
tar)larda qizilo‘ngachning 
keyingi qismi kengayib, zaxira oziq saqlanadigan organ jig‘ildonga 
aylangan (84-rasm). Qushlarning oshqozoni ikki bo‘limdan iborat. 
Oldingi bezli bo‘limidan ajralib chiqayotgan oshqozon shirasi ta’siri-
da oziq yumshaydi. Oshqozonning muskulli ikkinchi bo‘lmasida oziq 
maydalanadi. Qushlar yutadigan mayda toshlar oziqni maydalashga 
yordam beradi.
84-rasm. Kaptarning hazm qilish, ayirish 
va nafas olish sistemasi:
1 – og‘iz bo‘shlig‘i; 2 – jig‘ildon; 
3 – qizilo‘ngach; 4 – oshqozon; 
5 – oshqozonosti bezi; 6 – kloaka;
7 – buyrak; 8 – kekirdak;
9 – o‘pka; 10 – havo xaltasi; 
11 – jigar
2
1
5
4
3
8
7
6
11
10
9
Qushlar tanasida haroratning doimiy bo‘lishi va ularning uchi-
shi juda katta energiya talab qiladi. Shuning uchun qushlar tez-tez 
oziqlanib turadi; hayotining ko‘p qismini oziq topish uchun sarflay-
di. Oziq ularning ichagida tez hazm bo‘ladi.
Qushlar ichagi kloakaga ochiladi. Kloakaga jinsiy organ 
larning 
chiqarish yo‘li va siydik yo‘li ham ochiladi. Kloakada siydik axlat 
bilan aralashib tashqariga chiqariladi.
Nafas olish sistemasi.
Qushlarning o‘pkasi murakkab tuzilgan 
bo‘lib, havo saqlovchi juda ko‘p mayda pufakchalardan iborat. 
Pufakchalar devorida joylashgan mayda kapillyarlar orqali qonga 
kislorod o‘tadi. Nafas olishda havo pufaklari ham ishtirok etadi 
(84-rasm). Pufaklar ichki organlar orasida joylashgan va o‘pka bi-

---

147
43-§. Qushlarning ichki tuzilishi va sezgi organlari
lan bog‘langan. Qushlar yerda ko‘krak qafasining kengayib-torayishi 
tufayli nafas oladi. Uchayotgan qush qanotlarining ko‘tarilib tushi-
rilishi bilan pufaklar ham kengayib-torayadi. Bunda gaz almashinuvi 
ikki marta: havo o‘pkaga kirganida va pufaklardan chiqayotganda 
sodir bo‘ladi. Qush qancha ko‘p qanot qoqsa, o‘pka orqali havo 
aylanishi shuncha tez boradi. Shuning uchun uchayotgan qushning 
nafasi bo‘g‘ilmasdan, aksincha, tez 
lashadi. Kaptar bir minutda tinch 
turganida 26 marta, uchganida esa 400 marta nafas oladi. Havo 
pufakchalariga kiradigan havo qushlar tanasini sovitib turadi.