Uchib ketuvchi qushlar. Bunday qushlar kuzda birmuncha sovuq
yoki mo‘tadil iqlimli joylardan issiq mamlakatlarga uchib ketadi va
o‘sha joylarda qishlaydi (90-rasm). Uchishdan oldin ular gala hosil
qiladi.
Qushlar har xil paytda uchib ketadi. Qaldirg‘och, bulbul, zarg‘al-
doq va laylaklar ancha barvaqt, ya’ni yoz oxirlarida yoki erta kuz-
da, hali uya qurgan joyda havo iliq va oziq mo‘l bo‘li
shiga qara-
masdan uchib ketadi. O‘rdak, g‘oz va oqqush kech kuzda, yashash
joyidagi suv havzalari muzlab, oziq topolmay qolganidan so‘ng uchib
keta boshlaydi. Qushlar qishlov joyiga doimo bir xil yo‘ldan uchib
boradi.
Qushlarning uchib ketish sabablari. Qushlarning uchib ketishi
yashash joyidagi iqlimning mavsumiy o‘zgarishiga moslashishdan
iborat. Shimoliy va o‘rta mintaqalarda yashaydigan qushlar yil
ning
eng qulay issiq davrida uya qurib, jo‘ja ochadi va uni boqib, voyaga
yetkazadi. Ular yilning noqulay, oziq kam bo‘ladigan qish mavsumi
boshlanishidan oldinroq qishlov joylariga uchib ketadi. Qushlar-
ning bahorda o‘z vatanlariga uchib kelishi ko‘pa
yish instinkti bilan
bog‘liq. Kuzda kunlarning qisqarishi qushlar
ning qishlov joyiga uchib
ketishi uchun signal bo‘ladi.
Qushlarning uchib ketish yo‘lini aniqlash. Qishlov joyiga uchib
ketayotgan qushlarning yo‘l topishida quyoshga qarab mo‘ljal olish
qisman ahamiyatga ega. Chunki ko‘pchilik qushlar kunduzi oziqla-
nib, kechasi uchadi. Tajribalarda ularning yulduz larga qarab yo‘l to-
90-rasm. Oq laylakning uchib ketish yo‘li (qi-
zil rangdagi chiziq);
qishlov joylar (sariq
rangda); in qurib
bola ochadigan joylari
(yashil rangda)
155
45-§. Qushlarning mavsumiy hodisalarga moslanishi pishi aniqlangan. Ayrim qushlar yer magnit maydo
nining o‘zgarishini
qabul qilishi ham mumkin.
