1
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“BIZNES VA TADBIRKORLIK” KAFEDRASI
“MIKROIQTISODIYOT”
FANIDAN
O`QUV-USLUBIY MAJMUA
Ta’lim sohasi:
230000 – Iqtisod
Ta’lim yo’nalishi: 5111000 – Kasb ta’limi (5230600-Moliya);
5111000 – Kasb ta’limi (5230700- Bank ishi);
5111000 – Kasb ta’limi (5230900-Buxgalteriya hisobi va
audit (tarmoqlar bo’yicha));
5230200 – Menejment (tarmoqlar va sohalar bo’yicha);
5230600 – Moliya;
5230700 – Bank ishi;
5230800 – Soliqlar va soliqqa tortish;
5230900 – Buxgalteriya hisobi va audit (tarmoqlar
bo’yicha);
5231200 – Sug’urta ishi;
5231300 – Pensiya ishi;
5231500 – Baholash ishi;
5232000 – Davlat budjetining g’azna ijrosi.
TOSHKENT – 2018
2
O`quv-uslubiy majmua O`zbekiston Respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim
vazirligi tomonidan 201__ yil “___”______dagi “___” - sonli buyrug`i bilan
tasdiqlangan fan dasturi asosida ishlab chiqilgan.
Tuzuvchilar:
Bakiyeva I. A.
– TMI, “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi, iqtisod fanlari
nomzodi, dotsent
Xadjaev X.S.
-TMI, “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi katta o’qituvchisi
Fayziyev Sh.Sh. -TMI, “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi o’qituvchisi
Taqrizchilar:
Xotamov I.
– TDIU, “Sanoat iqtisodiyoti” kafedrasi mudiri, iqtisod fanlari
nomzodi, dotsent (turdosh OTM)
Karimov F.Sh – TMI “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi, iqtisod fanlari
nomzodi, professor (ichki).
Fanning O`quv Uslubiy Majmuasi kafedraning 201_ yil __ ________dagi
__ sonli yig’ilishi muhokamasidan o’tkazilgan va fakultet Kengashida ko’rib
chiqish uchun tavsiya etilgan.
Kafedra mudiri
E.Ergashev
Fanning O`quv Uslubiy Majmuasi Byudjet hisobi va davlat
jamg’armalari fakulteti Kengashi muhokamasidan o’tkazilgan va institut
Kengashida ko’rib chiqish uchun tavsiya etilgan. (201_ yil “__”___dagi “__”-
sonli qaror)
Fakultet dekani
O.Kamolov
Kelishildi:
O`quv bo`lim boshlig`i T.Baymuradov
O’quv ishlari bo’yicha prorektor
I. Qo`ziev
Fanning O`quv Uslubiy Majmuasi institut o’quv-uslubiy Kengashining
201_ yil “__”___dagi “__”- sonli yig’ilishida ko’rib chiqilgan va tasdiqlash
uchun tavsiya qilingan.
Fanning O`quv Uslubiy Majmuasi institut Kengashining 201_ yil
“__”___dagi “__”-sonli majlisi bayoni bilan ma’qullangan.
3
M U N D A R I J A
MA’RUZALAR MAVZULARI
Kirish………………………………………………………………………....
5
1
Mikroiqtisodiyot fanining predmeti, maqsadi va vazifalari …………
7
2
Iqtisodiyotning o`nta tamoyili………………………………………… 16
3
Talab, taklif va bozor muvozanati…………………………………….. 23
4
Elastiklik va uni hisoblanishi …………………………………………
42
5
Narx ustidan nazorat va bozor faoliyati.................................................. 62
6
Iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar va bozorlar samaradorligi……… 70
7
Istemolchi tanlovi nazariyasi………………………………………….. 85
8
Bozor va tavakkalchilik……………………………………………….. 107
9
Ishlab chiqarish nazariyasi…………………………………………… 129
10
Ishlab chiqarish xarajatlari…………………………………………… 148
11
Raqobatlashgan bozorlardagi firmalar………………………………... 161
12
Monopol bozorlarda firmaning qaror qabul qilishi…………………... 175
13
Monopolistik raqobatlashgan bozor…………………………………... 190
14
Oligopoliya sharoitida firmalar faoliyati……………………………... 206
15
Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish……………………………… 224
16
Ishlab chiqarish omillari bozori………………………………………. 236
17
Tashqi ta`sirlar va davlat siyosati........................................................... 272
18
Ijtimoyi ne`matlar va umumiy resurslar ……………………………... 287
AMALIY MASHG’ULOTLAR MAVZULARI
1
Mikroiqtisodiyot fanining predmeti, maqsadi va vazifalari ……….
301
2
Iqtisodiyotning o`nta tamoyili………………………………………… 305
3
Talab, taklif va bozor muvozanati…………………………………….. 307
4
Elastiklik va uni hisoblanishi ………………………………………… 310
5
Narx ustidan nazorat va bozor faoliyati.................................................. 316
4
6
Iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar va bozorlar samaradorligi……… 324
7
Istemolchi tanlovi nazariyasi………………………………………….. 326
8
Bozor va tavakkalchilik……………………………………………….. 329
9
Ishlab chiqarish nazariyasi…………………………………………… 330
10 Ishlab chiqarish xarajatlari…………………………………………… 331
11 Raqobatlashgan bozorlardagi firmalar………………………………... 333
12 Monopol bozorlarda firmaning qaror qabul qilishi…………………... 335
13 Monopolistik raqobatlashgan bozor…………………………………... 337
14 Oligopoliya …………………………….…………………………….. 339
15 Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish……………………………… 342
16 Ishlab chiqarish omillari bozori……………………………………….. 343
17 Tashqi ta`sirlar va davlat siyosati........................................................... 346
18 Ijtimoyi ne`matlar va umumiy resurslar................................................ 348
Asosiy va qo`shimcha adabiyotlar hamda axborot manbalar.................... 351
MUSTAQIL TA’LIM MASHG`ULOTLARI.............................................. 354
Birinchi mustaqil ish mavzulari ro`yxati………………………………..
355
Ikkinchi mustaqil ish uchun Masala va mashqlari ro`yxati………………..
356
GLOSSARIY……………………………………………………...
365
FAN DASTURI……………………………………………………
384
FANINING ISHCHI O’QUV DASTURI ……………………….
399
TARQATMA MATERIALLAR…………………………………
407
TESTLAR…………………………………………………………
412
ISHCHI FAN DASTURIGA MUVOFIQ BAXOLASH
MEZONLARINI QO`LLASH BO`YICHA USLUBIY
KO`RSATMALAR………………………………………………
437
5
KIRISH
Hozirgi sharoitda mamlakatimiz ta’lim tizimida yuz berayotgan o`zgarishlar
tayyorlanayotgan yosh mutaxassislarni jahon talablariga javob beradigan darajada
bo`lishini talab etmoqda. Ayniqsa, bu iqtisodiyot sohasidagi mutaxassislarni
tayyorlashda alohida ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiyot sohasidagi mutaxassisliklarni
tayyorlashda oliy ta`lim muassasalarida o`qitiladigan iqtisodiy fanlar muhim o`rin
tutadi.
2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishning
Harakatlar strategiyasidagi beshta ustuvor yo`nalishlarda ko`zda tutilgan ishlab
chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilash, ishlab
chiqarish, transport-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilma loyihalarini amalga
oshirishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini olib borish, yuqori texnologiyali
qayta ishlash tarmoqlarini, eng avvalo, mahalliy xomashyo resurslarini chuqur
qayta ishlash asosida yuqori qo`shimcha qiymatli tayyor mahsulot ishlab
chiqarishni jadal rivojlantirishga qaratilgan sifat jihatidan yangi bosqichga
o`tkazish orqali sanoatni yanada modernizatsiya va diversifikatsiya qilish,
iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatbardosh muhitni shakllantirish hamda
mahsulot va xizmatlar bozorida monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish,
printsipial jihatdan yangi mahsulot va texnologiya turlarini o`zlashtirish, shu
asosda ichki va tashqi bozorlarda milliy tovarlarning raqobatbardoshligini
ta’minlash, ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni rag’batlantirish siyosatini davom
ettirish hamda, eng avvalo, iste’mol tovarlar va butlovchi buyumlar importining
o`rnini bosish, tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini kengaytirish, iqtisodiyotda
energiya va resurslar sarfini kamaytirish, ishlab chiqarishga energiya tejaydigan
texnologiyalarni keng joriy etish, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan
foydalanishni kengaytirish, iqtisodiyot tarmoqlarida mehnat unumdorligini
oshirish
1
kabi vazifalar belgilangan bo`lib, bu vazifalarni muvaffaqiyatli amalga
oshirish ko`p jihatdan mamlakatimiz milliy iqtisodiyotining birlamchi bo`g’ini
hisoblangan firmalar faoliyati, iste’molchilar hatti-harakati hamda turli resurslar va
tovarlar bozorlari holatini alohida olingan tarzda tahlil qilish, ularni rivojlantirish
omillaridan samarali foydalanish yo`llarini o`rganish kabi jarayonlarni tadqiq
qilishga bog`liqdir.
Shunday jarayonlarni tadqiq qiluvchi fan sifatida “Mikroiqtisodiyot” fani
qatnashadi. Talabalarga mazkur fan xususiyatlari doirasida mamlakatimizda
amalga oshirilayotgan islohotlar va ularning natijalarini aks ettiruvchi materiallar,
qoidalar va xulosalarni puxta o`zlashtirishlari, kelgusi faoliyatida samarali
foydalanishlari hamda ijodiy yondoshishlarini ta’minlash fanni o`rganish oldida
turgan asosiy vazifalaridan biridir
1
2017 — 2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha
HARAKATLAR STRATEGIYASI
6
“Mikroiqtisodiyot” fanini o`qitishning maqsadi bakalavriat yo`nalishlarida
ta’lim oluvchi talabalarda alohida firmalar faoliyati, iste’molchilar hatti-harakati
hamda turli resurslar va tovarlar bozorlari holatini alohida olingan holda tahlil
etish, ular dinamikasini qiyosiy taqqoslash, davlatning firmalar faoliyatiga bog’liq
siyosatini muvofiqlashtirgan holda qo`llash va bu boradagi strategiyani to`g’ri
asoslay olish ko`nikmasini shakllantirishdan iborat.
Fanning maqsadi va vazifalaridan kelib chiqqan holda mazkur o`quv
qo`llanma talabalarga mikroiqtisodiyotdan turli mavzular, ularga oid masalalarni
hal etish uchun ko`nikmalarni shakllantirishda muhim ahamiyatga egadir.
Bu o`quv qo`llanmani tayyorlashda jahonnning yetakchi universitetlarida
keng miqyosda foydalanib kelinayotgan adabiyotlar G. Menkyuning
“Mikroiqtisodiyot tamoyillari” (N. Gregory Mankiw
“Principles of
Microeconomics”) hamda R.Pindayk va Rubinfeldning “Mikroiqtisodiyot”
kitobidan foydalanilgan va ulardagi asosiy mavzular ushbu o`quv qo`llanmaning
asosini tashkil etgan. Mazkur o`quv qo`llanmadan barcha qiziquvchilar: talabalar,
dars olib boruvchi professor-o`qituvchilar foydalanishlari mumkin.
7
I BOB. MIKROIQTISODIYOT FANINING PREDMETI, MAQSADI
VA VAZIFALARI
Reja
1.1.
Resurslarning cheklanganligi va ularni taqsimlash
1.2.
Normativ va pozitiv mikroiqtisodiyot
1.3.
Mikroiqtisodiyotning ahamiyati
1.4.
Bozor va uning vazifasi
1.1.Resurslarning cheklanganligi va ularni taqsimlash
Bizga ma’lumki, iqtisodiyotning tarkibiy qismi hisoblangan mikroiqtisodiyot
jamiyatdagi cheklangan resurslardan alohida xo`jalik yurituvchi sub`ektlar va
alohida iste`molchilar qay darajada foydalanishini o`rganadi. Ko`pchilik
jamiyatlarda, resurslar millionlab iste`molchilar va ishlab chiqaruvchilarning
birgalikdagi harakatlari yordamida taqsimlanadi. Shuning uchun ham
mikroiqtisodiyotning vazifasi alohida olingan sub`ektlar tomonidan qaror qabul
qilish jarayoni va o`zaro xatti-harakatlarini o`rganishdir: ular qancha ishlaydilar,
ular nima sotib oladilar, ular qancha tejab qoladilar va ular qancha sarmoyalarini
investitsiya qiladilar. Shu sababdan ham jamiyatning resurslarini boshqarish
muhimdir, chunki bu resurslar cheklangan. Cheklanganlikning ma’nosi
jamiyatdagi resurslar taqchil bo`lganligi uchun, jamiyat odamlar xohlaganday
hamma tovar va xizmatlar bo`lishini ta’minlay olmaydi. Uy xo`jaligi o`zining har
bir a’zosiga ular xohlagan har bir narsani bera olmagani kabi, jamiyat ham o`zining
har bir a’zosini ular intilayotgan darajadagi hayot tarzining yuqori darajasi bilan
ta’minlay olmaydi
2
.
Resurslarni cheklanganligi inson, oila, jamiyat oldiga tanlov muammosini
qo`yadi:
- nima va qanday miqdorda ishlab chiqarish?
- qanday texnika va texnologiyani qo`llash?
- ishlab chiqarilgan kim tomonidan mahsulot iste’mol qilinadi?
Aynan shuning uchun mikroiqtisodiyot fanining e’tibor markazida - ishlab
chiqarish uchun zarur resurslarning cheklanganlik muammolarini va ulardan
oqilona foydalanishni ta’minlash yo`llarini o`rganish turadi.
Kishilarning cheksiz ehtiyojlarida resurslarning cheklanganlik muammosini
har qanday hal etilishi tanlash holatini, ya’ni insonlarning turli ehtiyojlarini
qondiruvchi tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun bir resursni ishlatish
mumkin emasligini ko`zda tutadi. Bunda inson har doim ham «barchasi yoki hech
nima» xilidagi qarorni qabul qilmaydi. Ko`pincha inson bir iqtisodiy ne’matning
2
N. Gregory Mankiw “Principles of Microeconomics” 8 bet
8
ma’lum miqdorini olish uchun boshqasining ma’lum miqdoridan voz kechadi.
Bunday tanlov murosali deb ataladi. Murosali tanlov asosida muqobil qiymat
tamoyili yotadi.
Muqobil qiymat – bu voz kechilgan boshqa iqtisodiy ne’mat qimmati bilan
o`lchanadigan iqtisodiy ne’mat qimmatidir.
Shuni esda saqlash lozimki, inson ehtiyojlarining birini qondiruvchi iqtisodiy
ne’matlarni tanlash, boshqa ehtiyojni qondiruvchi iqtisodiy ne’matlardan voz
kechishga olib keladi. Masalan, sizda mavjud bo`lgan 3 metr mato bo`lagidan yo
ko`ylak, yoki kamzul tikish mumkin. Mato miqdorining cheklanganligi uchun ham
sizda ham ko`ylak, ham kamzul tikish imkoni yo`q. Bu vaziyatda tanlash kerak
bo`ladi. Bu tanlov yo ko`ylakdan, yoki kamzuldan voz kechishni ko`zda tutadi.
Ko`ylakni tanlash qarori kamzulga ega bo`lishdan voz kechishni bildiradi, ya’ni
yangi ko`ylakning qimmati kamzulga ega bo`lib, olish mumkin bo`lgan foyda va
quvonchlarga teng. Unda ko`ylakning muqobil qiymati borligi aytiladi – bu
kamzul. Agar kamzul tanlansa - uning muqobil qiymati ko`ylak bo`ladi.
Iqtisodiy ne’matlarni ishlab chiqarish va taqsimlash jarayonlarini o`rganib,
mikroiqtisodiyot fani oqilona ishlatish tamoyiliga asoslanadi.
Oqilona ishlatish tamoyili bu inson oqilona faoliyatga intilishi, ya’ni eng kam
resurslarni sarflab, o`zining eng ko`p ehtiyojlarini qondirishi haqidagi fikrdir. Bu
ko`plab yo`llar ichidan inson cheklangan resurslardan yaxshiroq foydalanishga
intilib, eng yaxshisini tanlashini bildiradi.
Agar resurslar mutloq cheklangan bo`lganida, tanlov mumkin bo`lmasdi. Agar
cheklanganlik bo`lmaganida, unda tanlov kerak bo`lmasdi. Tanlash muammosi
cheksiz, chunki biz bitta qaror bilan cheklanmasdan, ularning ko`piga egamiz.
Tanlov resurslardan foydalanishning eng yaxshi yo`llari o`rtasida boradi va
resurslardan foydalanishning eng yaxshi yo`li kam xarajatlarda eng yuqori natijani
ta’minlovchi yo`l bo`ladi.
Har qanday fan singari mikroiqtisodiyot fani ham kuzatilayotgan voqealarni
tushuntirish bilan shug’ullanadi. Masalan, ishlab chiqarishda iste’mol etiladigan
xomashyo narxi o`zgarganda firmalar nima sababdan ishchilarni ishdan bo`shatish
yoki ishga qabul qilishga intiladilar? Agar xomashyo 10 % ga qimmatlashsa, firma
ularning qanchasini bo`shatish yoki qabul qilishi talab qilinadi? Shular
mikroiqtisodiyotda tushuntiriladi.
Mikroiqtisodiyot bu taxminni ma’lum miqdorda tovar ishlab chiqarish
maqsadida firma, ish kuchi, kapital qo`yilmalar hajmi va xomashyoning
rejalashtirishini tushuntirib berish uchun qo`llaydi. Mikroiqtisodiyot ishlab
chiqarishning asosiy omillari bo`lgan ish kuchi, kapital va xomashyo narxlarining
o`zgarishiga, va shuningdek, bo`lg’usi o`z mahsulotining narxiga ko`ra firma
ishlab chiqarishni qanday rejalashtirishini izohlab beradi.
9
1.2. Normativ va pozitiv mikroiqtisodiyot
Mikroiqtisodiyot fani firma va uy xo`jaliklarining qarorlarini va ularning
maxsus bozorlardagi o`zaro aloqalarini, firma va uy xo`jaliklarining iqtisodiy qaror
qabul qilishi va ularning bozordagi o`zaro aloqalarini, raqobat va ishchilar
daromadi qanchalik ularning hatti-harakatlariga ta’sir qilishini ham o`rganadi.
Mikroiqtisodiyot fani makroiqtisodiyot bilan juda ham bog’liqdir, chunki,
butun dunyoda sodir bo`layotgan iqtisodiy o`zgarishlar o`sha alohida individual
sub’ektlarning iqtisodiy munosabatlarining mahsulidir. Makroiqtisodiy o`sishni
mikrodarajadagi munosabatlarning uyg’unlashuvisiz tasavvur qilish qiyin. Misol
qilib olsak, makroiqtisodiyotchilar davlat miqyosida tovar va xizmatlardan
olinadigan daromad solig’ining ta’sirini o`rganishlari uchun, ular har bir xo`jalik
yurituvchilarning tovar va xizmatlarni ayirboshlashga bo`lgan salohiyatini
bilishlari zarurdir. Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot bir biriga aloqador bo`lib
o`xshab ketsa-da, ammo ikkisi alohida fandir. Chunki, ikkisi turli savollarga javob
bo`ladi, har bir fanning o`zini alohida usullari mavjud bo`lib, ikkovi ham alohida
fan sifatida bir biridan ajralgan holda o`rganiladi.
Mikroiqtisodiyot ayrim sub’ektlar faoliyati bilan bog’liq. Bular jumlasiga
iste’molchilar, ishchilar, kapital, yer egalari, firmalar, ya’ni aslida iqtisodiyot amal
qilishida muhim o`rin tutuvchi individ yoki xo`jalik sub’ektlari kiradi.
Mikroiqtisodiyot iqtisodiyotning quyi bosqichda qanday qilib va nima sababdan
xatti-harakat amalga oshirilishini tushuntirib beradi. Masalan, iste’molchi nima
uchun tovar sotib olishga jazm qildi; narx va daromad o`zgarishi tovar tanlashga
qanday ta’sir etdi; firma ishchilari sonini qanday rejalashtiradi, ular qaerda, qancha
ishlashi lozimligini aniqlaydi, shu kabilarni mikroiqtisodiyot tushuntirib beradi.
Mikroiqtisodiyotning yana boshqa bir muhim jihati tarmoqlarda, masalan sanoat
tarmoqlarida bozorlardan tashkil topgan eng yirik tuzilmalar hosil bo`lishida
iqtisodiyot sub’ektlarining o`zaro munosabatlarini o`rganishdir. Mikroiqtisodiyot
shu narsani, masalan, amerika avtomobil sanoatining tarixiy rivojlanish mantiqini,
avtomobil bozorida ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar qanday o`zaro
munosabatga kirishishlarini anglab olishga yordam beradi. Bu fan avtomobillarga
narx qanday belgilanishini, avtomobil kompaniyalar yangi zavodlar qurilishiga
qanday mablag’larni investitsiya qilishlarini, yiliga qancha avtomobil ishlab
chiqarilishini tushuntirib beradi. Mikroiqtisodiyot ayrim firmalar va iste’molchilar
faoliyatini o`rgangan holda sanoat tarmoqlari va bozorlar qanday faoliyat
ko`rsatishini, bularning faoliyatiga boshqa mamlakatlardagi iqtisodiy sharoit va
hukumat siyosati qay yo`sinda ta’sir etishini ochib beradi.
Mikroiqtisodiy nazariyaning ikki ko`rinishi o`zaro farqlanadi:
a) pozitiv mikroiqtisodiyot;
b) normativ mikroiqtisodiyot.
10
Pozitiv
mikroiqtisodiyot
real iqtisodiy
hodisalarni
va ularning
aloqadorliklarini o`rganadi. Pozitiv tahlil iqtisodiyotdagi hodisalarni tushuntirishni
bildirsa, normativ tahlil bular qanday bo`lishi kerak, degan savolga javob beradi.
AQSH hukumati avtomobillar importiga kvota belgilaydi, deylik. Bunda
mamlakatda chiqariladigan avtomobillarning narxi, ularning miqdori va sotilishida
nima o`zgaradi? Bu avtomobillardan foydalanuvchilarga va avtomobil sanoatida
ishlovchilarga qanday ta’sir etadi, degan savollar paydo bo`ladi. Bu savollar
pozitiv tahlil doirasiga kiradi. Mikroiqtisodiyotda pozitiv tahlil markaziy o`rin
egallaydi. Benzinga yangi hukumat darajasida soliq belgilash ko`rib chiqilyapti,
deb faraz qilaylik. Yangi soliq kiritilishi bilan benzin narxi o`zgaradi, bu benzinni
kam sarflaydigan avtomashinalarga bo`lgan talabni, shuningdek bu mashinalardan
kundalik hayotda foydalanilishi va boshqa narsalarni o`zgartirib yuboradi. O`z
faoliyatini oqilona rejalashtirish uchun neft va avtomobilsozlik kompaniyalari
davlat soliq siyosatining turli oqibatlari qanday bo`lishini aniqlashlari kerak
bo`ladi. Bu ishni avtomobil uchun ehtiyot qismlar ishlab chiqaruvchilar, sayohat
bilan shug’ullanuvchi firmalar ham bajarishi kerak. Avtomobil kompaniyalari soliq
qabul qilingandan keyingi maksimal foydani, katta va kichik litrajli avtomobillar
ishlab chiqarish hajmini aniqlashni, tejamli avtomobillarni ishlab chiqarish uchun
zarur bo`lgan kapital qo`yilmalar miqdorini belgilashni xohlaydilar.
Normativ mikroiqtisodiyot esa qaysi sharoitlar yoki jihatlar maqbul yoki
nomaqbul ekanligini belgilaydi, harakatning aniq yo`nalishlarini taklif etadi.
Normativ tahlil faqat iqtisodiy siyosatning sifatli tanloviga daxldor emas. U
siyosatning aniq talqinlarini ishlab chiqishni ham qamrab oladi. Benzin solig’i
maqbul degan qarorga kelingach, uning miqdori haqidagi masala yuzaga keladi.
Biz xarajatlar va daromadlar muvozanatini hisobga olib benzinga solinadigan soliq
optimal miqdori qanday bo`ladi, degan savolni beramiz. Normativ taxlil ko`pincha
baho berish xususidagi mulohazalar bilan to`ldiriladi. Masalan, benzinga soliqni
import qilinadigan neft uchun qo`yilgan boj bilan taqqoslab shunday xulosaga
kelish mumkin, garchi neft solig’ini boshqarish yengil bo`lsa-da, bu kam
daromadli iste’molchilarga ancha ko`proq ta’sir o`tkazishi mumkin. Bunday vaqtda
jamiyat ijtimoiy adolatni iqtisodiy samaradorlik bilan qiyoslab ko`rishi zarur
bo`ladi. Baho berish xususidagi mulohazalar qo`llanilgan paytda mikroiqtisodiy
siyosatning eng yaxshi variantayo`li nimadan iborat, degan savolga javob berishga
qodir bo`lmaydi. Ammo mikroiqtisodiyot omillarning o`zaro ta’sirini ko`rsata
biladi va bu bilan bahsli munozara oydinlashishiga yordam beradi.
Dostları ilə paylaş: |