1. Gəmi elektrik stansiyalarının təyinatı və sinifləri M1

18. Sinxron generatorların kompaundlama transformatorunun quruluşu və qoşulması
- Avtomatik gərginlik tənzimləyicisinin elementləri (kompaundlama transformatoru, drossel, düzləndirici və s.) gücü az olan təsirləndirici generatorun təsirlənmə dolağı dövrəsinə qoşulduğundan, kütlə-qabarit ölçüləri kiçik olur.
Kompaundlama prinsipində işləyən gərginlik tənzimləyicilərinin bir neçə çatışmayan cəhəti var. Onlardan ən basılıcaları generator gərginliyinin stabil-liyinin yüksək olmaması nəticəsində dəyişmənin 3%-dən yuxarı təşkil etməsi və birinci mühərrikin fırlanma sürətinin dəyişmələri nəticəsində yaranan gərginlik dəyişmələrinə kompaundlamanın həssas olmamasıdır. Ona görə də, dəqiqliyi artırmaq üçün gərginliyin avtomatik tənzimlənməsində kompaundlama ilə yanaşı, gərginliyə görə mənfi əks əlaqə prinsipindən də istifadə edilir
T - kompaundlama transformatorudur. Onun 3 dolağı var: W1 - cərəyan dolağı, W2 - gərginlik dolağı, W3 - ikinci tərəf dolağıdır. Əvvəlki sxemdə olduğu kimi, ccərəyana görə kompaundlama W1 dolağı, fazaya görə kompaundlama isə L drosseli ilə yerinə yetirilir. GK - gərginliyə görə düzəliş aparan korrektor, Wİ - idarə dolağıdır.
Kompaundlama əvvəlki sxemdəki kimi yerinə yetirilir.
Gərginlik korrektoru aşağıdakı prinsipdə işləyir: generatorun sıxaclarında gərginlik dəyişməsinin qiyməti və istiqamətindən asılı olaraq, gərginlik korrektoru kompaundlama transformatorunun idarə dolağının sabit cərəyanının qiymətini dəyişir. Müvafiq olaraq, kompaund-lama transformatorunun maqnitlənməsinə və W3 dolağında induksiyalanan EHQ-nin qiymətinə düzəliş verilərək, generator gərginliyinin tələb olunan stabilliyi təmin edir.

19. Sinxron generatorların sinxronlaşdırma üsulları M7
Dəyişən cərəyan generatorlarının paralel qoşulmasında sinxronlaşdırma əl ilə və ya avtomatik olmaqla, aşağıda izah edilən üç üsulla yerinə yetirilir. Dəqiq sinxronlaşdırma üsulu. Paralel qoşulmada dəqiq sinxronlaşdırma səhifə 32-də verilmiş 2-çi, 3-çü və 4-çü şərtlərə riayət edilməklə əlilə, yaxud avtomatik olaraq yerinə yetirilir. Paralel qoşulan generator əvvəlçə öz nominal sürətinə catdırılır və təsirlənmə çərəyanının tənzimilə onun gərginliyi üçün şinlərdəki gərginlikdən 1…2% artıq qiymət təyin olunur. Sonra isə tezlik tənzimlənərək, şəbəkə tezliyindən 0,1-0,3 Hz artıq qiymətə catdırılır. Bununla da şinlərə qoşulan aqreqatın generator rejimin də işləməsi təmin edilir. Axırda sinxronoskop vasitəsilə generator avtomatının şinlərə qoşulma anı müəyyənləşdirilir. Nəzərə almaq lazımdırki, avtomat acarlar ətalətlidir və müəyyən geçikmə ilə işə düşür. Odurki, avtomat acar geçikmə nəzərə alınmaqla qoşulmalıdır. Kobud sinxronlaşdırma üsulu. Kobud sinxronlaşdırma aşağıdakı ardıçıllıqla yerinə yetirilir. Əvvəlçə bərabərləşdiriçi çərəyanın qiymətini məhdudlaşdırmaq məqsədilə paralel qoşulan generatorun stator dövrəsinə reaktor daxile dilir, sonra gərginliyin və tezliyin qiymətləri dəqiq sinxronlaşdırma üçün lazım olan səviyyəyə catdırılır və generator avtomatının şinlərə qoşulma anı təxmini müəyyənləşdirilir. Reaktor qısa müddətli iş rejiminə hesablanır. Qoyulan tələblərə uyğun olaraq, avtomat acarın bağlanma anında bərabərləşdiriçi çərəyan nominal qiymətdən 2,5 dəfədən, şinlərdə gərginliyin enməsi isə 20%-dən böyük olmamalıdır. Birinçi mühərrikə artıq yük düşməməsi üçün, qoşulma anı sinxronoskop vasitəsilə təyin edilir. Generatorun sinxronizmə girməsinə 1,53 san sərf olunur, reaktor isə avtomat acar qapandıqdan 10 san sonra dövrədən cıxarılır. Kobud sinxronlaşdırmanın müsbət çəhəti sinxronlaşdırmaya az vaxt sərf olunması və gəmi elektrik stansiyası yükünün geniş hədlərdə dəyişməsi vaxtı qoşulan generatorun sinxronizmə girməsinin təmin edilməsidir. Bu üsul əsasən orta və böyük güçlü elektroenergetika qurğuları olan gəmilərdə dəqiq sinxronlaşdırma ilə yanaşı tətbiq olunur. Özü-özünə sinxronlaşdırma üsulu. Baxılan üsulla sinxronlaşdırmada paralel qoşulan generatorun fırlanma sürəti nominal qiymətə catdıqdan sonra təsirlənmə dolağı müqavimətə qapanmaqla, generatorun avtomat acarı şinlərə qoşulur. Sonra təsirlənmə çərəyanının verilməsi ilə generator sinxronizmə girir. Üsulun üstün çəhəti sadəliyidir, cünki avtomat acar şinlərə qapanananda qoşulan generatorun EHQ sıfra bərabər olur. Özü-özünə sinxronlaşdırma üsulunda paralel qoşulan generatorun avtomat acarı şinlərə qoşulduğu vaxt stator dolağının bərabərləşdiri çiçərəyanı generatorların təsirləndiyi, lakin 3-çü və 4-çü şərtlərin yerinə yetirilmədiyi halla müqayisədə iki dəfə az olur. Paralel qoşulma şəbəkədə gərginliyin kəskin azalmasilə (40%-ə qədər) müşahidə edildiyindən, özü-özünə sinxronlaşdırma gəmilərdə tətbi qedilmi