1-ma'ruza: Ekologiya fanining asoslari va vazifalari(2 soat)

Foydalanilgan adabiyotlar.
1. N.M.Chernova. A.M.Bo‘lova. Ekologiya. M.Prosvesheniya. 1988. 94-103 bet.
2. ATo‘xtayev. Ekologiya T.o‘qituvchi. 1998.64-68 betlar.'


9-ma'ruza. Populyatsiyalar ekologiyasi.(2 soat)
Asosiy savollar:
1 .Ekologiyada populyatsiya haqida tushuncha.
2.Turlarning populyatsion tuzilmasi.
Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar:
Populyatsiya, gomeostaz, populyatsiya soni, zichligi, senopopulyatsiya, latent, virginil, generativ, senil davrlar, invazion, regressiv, normal tipdagi populyatsiyalar, etologiya, oila, poda, gala, koloniya.
l-asosiy savol bo‘yicha o‘qituvchining maqsadi:
Populyatsiya haqida tushuncha berish. Uning xususiyatlarini talabalar orgiga singdirish.
Identiv o‘quv maqsadlari: LEkologiyada populyatsiya nimaligini tushunib yetadi. 2.Turlaming o‘ziga xos xususiyallari farqlarini anglaydi va bu xususiyatlami xotirada saqlaydi.
Birinchi asosiy savolning bayoni
«Populyatsiya» - bu tur ichidagi organizmlar guruhi bo‘lib, u maTum chegaralangan yerda hayotiy jamoaning rivojlanayotga qismini egallab turadi.
«Populyatsiya» - lotincha «populus» so‘zidan olingan bo‘lib, xalq, aholi degan ma'noni beradi.
Ekologiyada populyatsiya deb - birgalikda umumiy maydonni egallaydigan hamda o‘zaro bir-biriga ta"sir qiladigan, bitta turga tegishli bo‘Igan individlar yig‘indisiga aytiladi.
Populyatsiyaga xos xususiyatlardan biri-o‘zini son jihaldan boshqarishidir. Tug‘ilish va nobud bo‘lish(o‘lim) orasidagi muvofiqlik populyatsiya sonining boshqarilishi deyiladi. Populyatsiyadagi organizmlar soni omilar ta'sirida o‘zgarib turadi. Populyatsiya sonining kamayishiga o‘limning ko‘payishi va hosildorlikning kamayishi ta"sir qiladi.
Boshqarishning yana bir shakli - populyatsiyada zichlikning oshishi kuzatilganda bo‘ladi. Zichlik me'yordan oshib ketsa, ovqat yetishmasa populyatsiyada o‘z-o‘zini boshqarish va shu orqali populyatsiyalari boshqarish ro‘y beradi. Baliqlarda, kalamushlarda populyatsiya zichligi malum darajaga yetganda, ularning serpushtligi pasayib ketadi. Bu ovqat yetishmasligi natijasida bo‘ladi. Gomional o‘zgarishlar bo‘ladi. u esa jinsiy hulq-atvorga ta'sir qiladi va naslsizlikga olib keladi. bola tashlashga, ota-onasi tomonidan bolalarining yeyilishiga. bosqinchilik holati oshadi. Populyatsiya zichligi oshishi bilan hayvonlaming tuzum qo‘yishi kamayadi, o‘simliklarda urug‘ hosil bo‘lishi kamayadi. Joy yetishmasligi bilan migratsiya boshlanadi.
Bir xil populyatsiyalar tug‘ilish orqali boshqarilsa, boshqalari o‘lish orqali regulyatsiya qilinadi. Demak, populyatsiya boshqarish vositasi ham hisoblanadi.
Ayni sharoitda individlaming optimal miqdorda saqlanib turilishi populyatsiya gomeostazi deyiladi. «Gomeo»- o‘xshash, «staz» - holat degan ma'noni anglatadi. Demak, populyatsiya guruhli hayot tarzi yoki birlashma hisoblanadi, individlar orasida o‘zaro aloqalar va yashab turgan joylari bilan ham aoqada bo‘ladi. Guruhli hayot tarzi populyatsiyalar uchun o‘ziga xos xususiyatlami keltirib chiqaradi. Bunday xusvisiyatlarga quyidagilar kiradi: populyatsiya soni. zichligi, tug‘ilish. o‘lish (nobud bo‘lish), populyatsiyaning o‘sishi, o‘sish sur'ati. Shu munosabat bilan populyatsiya
46
o‘z qonuniyatlari bilan ckologiyaning asosiy ob'ekti deb qaralishi lozim. Individlarning maTum hududda tarqalishi, jins va yosh nisbatlari, morfologik, fiziologik, hulqiy va genetik xususiyatalri populyatsiyaning tuzilmasini ifodalaydi.
Populyatsiyaning individlari bir-biridan yoshi, jinsi, hayot siklining turli fazalariga, beqaror guruhchalargafpoda, koloniya, oila va h.) mansubligi bilan farq qiladi.