10-Mavzu. Birlamchi tibbiy yordam ko‘rsatish asoslari. Reja

10-Mavzu. Birlamchi tibbiy yordam ko‘rsatish asoslari.
Reja:
1. Qon tomirlaridan qon ketishi sabablari, turlari, vaqtincha to‘xtatish usullari.
2. Suyaklarning sinishi va ularda shoshilinch tibbiy yordam.
3. Desmurgiya, transport immobilizatsiyasi.
4. Uzoq vaqt ezilish sindromi va ularda shoshilinch tibbiy yordam.


Qon tomirlaridan qon ketishi sabablari, turlari, vaqtincha to‘xtatish usullari.
Qon tomir butunligining buzilib, qonni qon tomiridan tashqariga chiqishiga qon ketish deyiladi. Qon ketish turli shikastlanishlarda, yiringli jarayonlarda, qon bosimi oshganda (gipertoniya kasalligi), nurlanish (radioaktiv rentgen nurlari) ta’sirida og‘rigan bemorlarda, qon ivishi pasaygan kasalliklarda vujudga kelishi mumkin.
Qon ketishi birlamchi, ya’ni shikastlangan zahoti, yoki ikkilamchi, ya’ni qon ketishi to‘xtagandan bir muncha vaqt o‘tgach, bo‘lishi mumkin. Qaysi qon tomir zaralanganligiga qarab qon ketishlar quyidagilarga farqlaniladi:
1. Arterial qon ketishi - ancha xavfli bo‘lib, qon otilib chiqadi, rangi och qizil rangda bo‘ladi. (kislorodga to‘yingan qon)
2. Venadan qon ketishi-oqib chiqayotgan qonning rangi to‘q qizil rangda bo‘ladi. Yurakka yaqin joylashgan venalarning shikastlanishi hayot uchun xavfli hisoblanadi (bo‘yin, yuqorigi va pastki kovak venalar o‘mrov osti venasi). Bu vaqtda hayot uchun nihoyat xatarli bo‘lgan havo emboliyasi bo‘lishi mumkin.
Odatda venadan qon ketishini, yirik venalarni hisobga olmaganda oyoq yoki qo‘lni yuqori ko‘tarish yoki siqib bog‘lab ko‘yish bilan to‘xtatish mumkin.
3. Kapillyar qon ketishi-bu aralash qonning ketishi bo‘lib, mayda arteriya va venalardan qon ketadi, bunda jarohat yuzasi qon bo‘ladi. Bunday qon ketishni oddiy bog‘lash, siqib bog‘lab qo‘yish bilan to‘xtatish yoki esa o‘z-o‘zidan to‘xtashi mumkin.
4. Parenximatozli qon ketish-bunda parenximatoz organlar bo‘lgan jigar, taloq, buyrak va boshqalardan qon ketish tushuniladi. Bu xavfli qon ketish bo‘lib, uni aniqlash va to‘xtatish anchagina qiyin.Odatda uni to‘xtatish uchun biologik usullardan foydalaniladi (muskul, fassiya- ko‘chirib o‘tish), tikib qo‘yish, ba’zan taloq yoki buyrakni olib tashlanadi. Qon qaerga quyilishiga qarab, ichki va tashqi qon ketishga bo‘linadi.
Tashqi qon ketishda qon teridagi jarohat orqali tashqariga ajraladi. Ichki qon ketishda qon to‘qimalariga, a’zolariga yoki bo‘shliqlarga quyiladi va maxsus nomlar bilan ataladi: gemotoraks ko‘krak bo‘shlig‘iga qon quyilishi; gemortroz-bo‘g‘im oralig‘iga qon quyilishi ; gemotoma- to‘qima oralig‘iga yig‘ilgan qon.
Ba’zan ichki va tashqi qon ketishi birga kuzatilib, aralash qon ketishi deyiladi. Yo‘qotilgan qonning hajmiga ko‘ra qon ketishlar xam miqdorda 500ml gacha, o‘rta darajada-1000ml gacha, katta mikdorda-1500ml gacha va o‘ta katta mikdorda-1500mldan yuqori, qon ketishlar deb ataladi. Qon ketishi mahalliy va umumiy belgilar bilan xarakterlanadi: Tashqi qon ketish belgilari asosan shikastlanish og‘ir-yengilligiga, shikastlangan tomirning katta kichikligiga va qon ketish xarakteriga bemorni qon yo‘qotish darajasiga bog‘liq. Ichki qon ketishning asosiy umumiy belgilari bo‘lib, ular teri va shilliq qavatlarning rangsizlanishi, tashnalik, terining quruq bo‘lishi, puls sekinlashib sustlashishi, arterial bosimni pasayishi, qonda gemoglobin miqdorini kamayishi, nafas olishni tezlanishi, oyoq-qo‘llarni muzlashi, madorsizlik, umumiy darmonsizlik, ko‘ngil aynish, quloq shang‘illashi, esnash, uyquchanlik, halloslash, hushdan ketish, og‘ir hollarda talvasaga tushish va o‘lim.
Qon ketish natijasida tomirlardagi qon miqdorini keskin kamayishi qon bosimini tushib ketishi va bosh miyaga qon va kislorodning yetishmasligi sababli o‘lim bo‘lishi mumkin. Odam 2,5 l qon (hamma qonnning yarmi) yo‘qotsa, bu o‘tkir qon yo‘qotish deb atalib, o‘lim bilan barobar. Lekin bemorning yoshi va jinsiga, yurak qon tomirlar sistemasining holatiga, qon ketish tezligi va xarakteriga qarab, bundan kamroq qon yo‘qotganda ham o‘lish mumkin.
Bolalar va keksaygan bemorlarda qon yo‘qotish og‘ir kechadi. Ayollarda organizm fiziologik jihatdan qon yo‘qotishga o‘rganganligi tufayli, qon yo‘qotish yengil o‘tadi.